Kontrola konstytucyjności w polskim prawie – między systemem common law a systemem kontynentalnym
Słowa kluczowe:
konstytucja, zgodność z Konstytucją, kontrola konstytucyjnościAbstrakt
W doktrynie polskiego prawa konstytucyjnego i w orzecznictwie przez wiele lat panował spór co do tego, czy sądy powszechne i administracyjne, uprawnione są do badania w toku orzekania zgodności przepisów z Konstytucją. Negatywna odpowiedź na to pytanie prowadziłaby do wniosku, iż jedynym uprawnionym do tego organem, pozostaje Trybunał Konstytucyjny. Zagadnienie to wiąże się z ustrojem organów państwowych, ich pozycją ustrojową oraz przypisanymi im kompetencjami. Co więcej, przyjęcie poglądu, iż sądownictwo jest uprawnione do kontroli zgodności normatywnej aktów niższego rzędu, skutkowałoby częstszym stosowaniem tego aktu w praktyce, co odpowiadałoby niewątpliwie zasadzie nadrzędności i bezpośredniej stosowalności Konstytucji. Konstytucja byłaby w ten sposób stosowana nie tylko w relacjach między organami władzy publicznej oraz organami a obywatelami, ale także w stosunkach horyzontalnych, między podmiotami prawa prywatnego. Celem pracy pozostawało dokonanie analizy i systematyki prezentowanych poglądów w zakresie dopuszczalności w polskim prawie stosowania kontroli rozproszonej oraz udzielenie odpowiedzi na pytanie, któremu ze stanowisk należy przyznać słuszność. W tym celu konieczne stało się wyjaśnienie takich pojęć jak Konstytucja, zgodność z Konstytucją, a także przedstawienie charakterystyki różnych rodzajów i modeli kontroli konstytucyjności. Szczególnie istotne okazało się tu dokonanie przeglądu nie tylko poglądów przedstawicieli doktryny, ale także, a nawet przede wszystkim, stanowisk przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości, w tym zarówno sądów, jak i trybunałów, jako najbardziej zainteresowanych w wyjaśnieniu tej kwestii.
Bibliografia
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78, poz. 483, z późn. zm.)
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tj. M.P. 2021, poz. 1020, z późn. zm.).
Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 listopada 1990 r. – Regulamin Senatu (tj, M.P. 2018, poz. 846, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja Podatkowa (tj. Dz.U. 2022, poz. 835, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tj. Dz.U. 2021, poz. 137, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tj. Dz.U. 2022, poz. 655, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (tj. Dz.U. 2022 r., poz. 480, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921 nr 44, poz. 267).
Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. 1935 Nr 30, poz. 227).
Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. 1982 nr 11, poz. 83).
Ustawa Konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. 1992 nr 84 poz. 426).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 marca 2007 r., K 8/07, OTK ZU 2007, nr 3, poz. 26.
Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 marca 2000 r., P 12/98, OTK 2000, nr 2, poz. 67.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 listopada 2001 r., K 36/01, OTK 2001, nr 8, poz. 255.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 dnia września 2002 r., K 38/01, OTK-A 2002, nr 5, poz. 59.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 31 dnia stycznia 2001 r., P 4/99, OTK 2001, nr 1, poz. 5.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 dnia maja 2005 r., K 18/04, OTK-A 2005, nr 5, poz. 49.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 marca 2011 r., K 35/08, OTK-A 2011, nr 2, poz. 10.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 października 1999 r., K 12/99, OTK 1999, nr 6, poz. 120.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2016 r., V CSK 377/15, OSNC 2016, nr 12, poz. 148.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 czerwca 2011 r., I OSK 2102/10.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2003 r., SNO 59/03.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 14 lutego 2002 r., I SA/Po 461/01, OSP 2003, nr, 2, poz. 17.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2000 r., III CKN 1089/00, OSNC 2001, nr 3, poz. 37.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2014 r., IV KK 183/13.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2009 r., IV CSK 485/08.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2005 r., SNO 21/05.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 291/03, OSNC 2005, nr 4, poz. 71.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 września 2007 r., VIII SA/WA 405/07.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 2005 r., III SA/WA 2426/05.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2009 r., I CSK 482/08.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 2005 r., III SA/WA 2426/05.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 maja 2013 r., VI ACA 1362/12.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 marca 2006 r., II OSK 293/05.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98, OSNP 2000, nr 1, poz. 6.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 października 2000 r., V SA 613/00.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 28 sierpnia 2007 r., I SA/Rz 189/06.
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2012, art. 8, Lex.
Banaszak B., Prawo konstytucyjne, wyd. 6, Warszawa 2012.
Bożyk S. (red.), Prawo konstytucyjne, Białystok 2014.
Czeszejko-Sochacki Z., Sądownictwo konstytucyjne. Tradycja a współczesność, [w:] Studia i Materiały – Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego 14 marca 2001 roku, Warszawa 2001, t. XII.
Dąbrowski M., Spór o wyroki interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego – głos w dyskusji, ,,Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2017, nr 2 (36).
Gabriel-Węglowski M., Dopuszczalność badania konstytucyjności przepisu przez inny organ sądowy niż Trybunał Konstytucyjny, Lex.
Garlicki L., Zubik M. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom I, wyd. II, art. 8, Lex.
Garlicki L., Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, ,,Przegląd Sądowy” 2016, lipiec-sierpień.
Granat M., Prawo konstytucyjne w pytaniach i odpowiedziach, wyd. 5, Warszawa 2012.
Kardas P. , Gutowski M., Konstytucja z 1997 r. a model kontroli konstytucyjności prawa, ,,Palestra” 2017, nr 4.
Gutowski M., Kardas P., Domniemanie konstytucyjności a kompetencje sądów, ,,Palestra” 2016, nr 5.
Gutowski M., Kardas P., Spory ustrojowe a kompetencje sądów (Granice bezpośredniego stosowania konstytucji), ,,Palestra” 2017, nr 12.
Jabłońska P., Konstytucyjne podstawy rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa, Lex.
Józefowicz A., Czy sądy mogą badać konstytucyjność ustaw, ,,Prawo i Życie” 2000, nr 7.
Kania A., Wybrane problemy konstytucyjnej zasady niezawisłości sędziowskiej, ,,Studia Prawa Publicznego” 2015, nr 11.
Korycka-Zirk M., Konstytucyjność prawa jako podstawa demokratycznej kultury prawnej, „Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna” 2013, t. II, nr 2.
Królikowska K., Właściwość sądów administracyjnych do oceny konstytucyjności aktów prawa miejscowego, [w:] Kontrola konstytucyjności prawa a stosowanie prawa w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, red. J. Podkowik, J. Królikowski, J. Sułkowski, Warszawa 2017.
Łokucijewski K., Kontrola konstytucyjności prawa. Standard w państwach demokratycznych, ,,Centrum Stosunków Międzynarodowych” 2016, nr 2.
Łukańko B., Uprawnienie sądów do odmowy zastosowania niekonstytucyjnego przepisu aktu podustawowego a pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego - konflikt efektywności postępowania i pewności prawa - analiza w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, [w:] Kontrola konstytucyjności prawa a stosowanie prawa w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, red. J. Podkowik, J. Królikowski, J. Sułkowski, Warszawa 2017.
Machnikowska A., O niezawisłości sędziów i niezależności sądów w trudnych czasach. Wymiar sprawiedliwości w pułapce sprawności, Warszawa 2018.
Morawski L., Od modelu sylogistycznego do modelu argumentacyjnego, [w:] Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, red. L. Morawski, Warszawa 2000.
Piechowiak M., Pozytywizm prawniczy, [w:] Powszechna encyklopedia filozofii P-S, red. A. Maryniarczyk, Tom 8, Lublin 2007.
Radziewicz P., Kontrola konstytucyjności prawa ,,nieobowiązującego”, Lex.
Radziewicz P., Wzruszenie ,,domniemania konstytucyjności” aktu normatywnego przez Trybunał Konstytucyjny, ,,Przegląd Sejmowy" 2008, Nr 5 (88).
Safjan M., Bosek L., Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, Warszawa 2016, art. 8, art. 188.
Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności, Kraków 2003.
Wiącek M., Żółtek S., Skutki wyroków TK o niekonstytucyjności przepisów prawa karnego materialnego, [w:] Studia i materiały Trybunału Konstytucyjnego. Tom XLVIII. Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sferze stosowania prawa, red. M. Bernat, J. Królikowski, M. Ziółkowski, Warszawa 2013.
Winczorek P., Prawo konstytucyjne Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2003.
Woś T., Wyroki interpretacyjne i zakresowe w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, ,,Studia Iuridica Lublinensia” 2016, vol. XXV, nr 3.
Kontrola konstytucyjności. FAQ, wywiad z prof. E. Łętowską, Legalis, https://gov.legalis.pl/kontrola-konstytucyjnosci-faq/.
Konstytucja, https://www.infor.pl/prawo/konstytucja/slownik/76777,Konstytucja.html.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
