Ewolucja odpowiedzialności karnej za sprzeniewierzenie urzędnicze na ziemiach polskich
Ключевые слова:
crimen peculatus, sprzeniewierzenie urzędnicze, historia prawa karnegoАннотация
Sprzeniewierzenie stanowi kwalifikowaną formę przywłaszczenia. To ostatnie polega na rozporządzeniu przez osobę nieuprawnioną cudzą rzeczą ruchomą. Rzecz ta musi znajdować się w posiadaniu sprawcy, który rozporządza nią jak swoją własnością z pominięciem uprawnionego. W przypadku sprzeniewierzenia konieczny jest dodatkowo element powierzenia sprawcy danej rzeczy przez osobę uprawnioną. W sytuacji, w której owa rzecz stanowi mienie publiczne i została powierzona urzędnikowi w związku z pełnioną służbą, możemy mówić o sprzeniewierzeniu urzędniczym.
Przestępstwo to na ziemiach polskich penalizowane było od czasów średniowiecza i podlega ono karze także obecnie, choć oczywiście kwestia odpowiedzialności za nie regulowana była na przestrzeni wieków w zróżnicowany sposób. Celem artykułu będzie przedstawienie ewolucji podstaw prawnych odpowiedzialności karnej za sprzeniewierzenie urzędnicze na ziemiach polskich oraz ukazanie, jakie znaczenie dla praktyki sądowej i badań nad zjawiskiem przestępczości urzędniczej miał zasadniczy przełom, jaki dokonał się w tym zakresie na przedmiotowym obszarze w okresie międzywojennym.
Materiał źródłowy dla okresu staropolskiego będą stanowić w przeważającej części konstytucje sejmowe, dla XIX i XX wieku natomiast obowiązujące na ziemiach polskich kodeksy karne. Ponadto w opracowaniu wykorzystane zostanie orzecznictwo sądowe oraz literatura prawnicza, a w przypadku okresu międzywojennego dodatkowo materiały archiwalne w postaci akt spraw i repertoriów sądowych, szczególnie istotne dla scharakteryzowania zasygnalizowanego przełomu. W artykule posłużono się metodami: historyczną, formalno‑dogmatyczna, porównawczą i empiryczną.
Библиографические ссылки
Archiwum Narodowe w Krakowie, Sąd Okręgowy w Krakowie 1919–1939: ANK 29/442/12377; ANK 29/442/12378; ANK 29/442/12379; ANK 29/442/12380; ANK 29/442/12381; ANK 29/442/12391; ANK 29/442/12392; ANK 29/442/12393; ANK 29/442/12394; ANK 29/442/12395; ANK 29/442/12396; ANK 29/442/12397; ANK 29/442/12398; ANK 29/442/12399; ANK 29/442/12400; ANK 29/442/12402; ANK 29/442/12403; ANK 29/442/13497; ANK 29/442/13613; ANK 29/442/13614; ANK 29/442/13615; ANK 29/442/13623; ANK 29/442/13625; ANK 29/442/13848; ANK 29/442/13853.
Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860.
Volumina Legum, t. VII, Petersburg 1860.
Volumina Constitutionum, t.1: 1493–1549, v. I: 1493–1526, oprac. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 1996.
Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. I: 1550–1585, oprac. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 2005.
Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. II: 1587–1609, oprac. S. Grodziski, Warszawa 2008.
Volumina Constitutionum, t. 3: 1611–1649, v. I: 1611–1626, oprac. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz, Warszawa 2010.
Volumina Constitutionum, t. 4: 1641–1668, vol. 1: 1641–1658, oprac. S. Grodziski, M. Kwiecień, K. Fokt, Warszawa 2015.
Zbior praw sądowych na mocy Konstytucyi roku 1776 przez J.W. Andrzeia Zamoyskiego Ex-Kanclerza Koronnego, Kawalera Orderu Orła Białego ułożony, y na seym roku 1778 podany, Warszawa 1778.
Ustawa powszechna o występkach i ich karaniu z 1787 r., Wiedeń 1789.
Zbior ustaw o karach dla Galicyi Zachodniey, Wiedeń 1796.
Księga ustaw na zbrodnie i ciężkie policyine przestępstwa, Kraków 1804.
Prawo kodeksu karzącego dla Królestwa Polskiego, Dz.P.K.P. 1818, t. V, nr 20.
Kodeks kar głównych i poprawczych, Warszawa 1847.
Ustawa karna austriacka o zbrodniach, występkach i przekroczeniach z dnia 27 maja 1852 No 117 DPP., obowiązująca w okręgach sądów apelacyjnych w Krakowie i we Lwowie oraz Sądu Okręgowego w Cieszynie, tłum. J. Przeworski, Warszawa 1924.
Ustawa o starostach, o monecie i o rajcach krakowskich, „Starodawne Prawa Polskiego Pomniki”, t. 1, wyd. A.Z. Helcel, Warszawa 1856.
Kodeks karny dla państw pruskich z roku 1851, Warszawa 1862.
Przepisy przechodnie do kodeksu karnego z 7 sierpnia 1917 r. (Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego 1917 nr 1, poz. 6).
Ustawa z 30 stycznia 1920 r. w przedmiocie odpowiedzialności urzędników za przestępstwa popełnione z chęci zysku (Dz.U. 1920 nr 11, poz. 60).
Ustawa z 18 marca 1921 r. o zwalczaniu przestępstw z chęci zysku, popełnionych przez urzędników (Dz.U 1921 nr 30, poz. 177).
Ustawy karne tymczasowo obowiązujące w okręgach sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie, t. 1: Kodeks karny z ustawami dodatkowymi wydanymi do dnia 1 września 1927, tezami z orzeczeń Sądu Najwyższego i skorowidzem, oprac. A. Mogilnicki, E.S. Rappaport, Warszawa 1928.
Kodeks karny obowiązujący na Ziemiach Zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej, oprac. R.A. Leżański, wyd. 5, Poznań 1930.
Entscheidung vom 26. Jänner 1885, l. 12473, Plenarbeschlüsse und Entscheidungen des k.k. Obersten Gerichts– als Cassationshofes, Bd. 7, 2 Abdruck, Wien 1901.
Entscheidung vom 21. März 1892, l. 408, Plenarbeschlüsse und Entscheidungen des k.k. Obersten Gerichts– als Cassationshofes, Bd. 13, 2 Abdruck, Wien 1901, Nr. 1563.
Orzeczenie SN z 22 listopada 1922 r., III K 668/22, OSP 1923, poz. 225.
Orzeczenie SN z 17 kwietnia 1925 r., III K 64/25, OSP 1925, poz. 424.
Orzeczenie SN z 21 kwietnia 1926 r., III K 62/26, OSP 1926, poz. 431.
Orzeczenie SN z 14 września 1927 r., III K 227/27, OSP 1928, poz. 39.
Orzeczenie SN z 13 kwietnia 1927 r., III K 32/27, OSP 1927, poz. 353.
Orzeczenie SN z 18 lipca 1929 r., II 3 K 254/29, OSP 1930, poz. 39.
Orzeczenie SN z 14 marca 1932 r., II 3 K 91/32, OSP 1932, poz. 346.
Wyrok SN z 17 lutego 1933 r., II 4 K 1142/32, OSP 1933, poz. 233.
Wyrok SN z 22 czerwca 1933 r., 1 K 371/33, OSP 1934, poz. 32.
Wyrok SO w Białymstoku z 17 września 2013 r., VIII Ka 537/13, POSP.
Wyrok SO w Kielcach z 24 lutego 2015 r., IX Ka 1754/14, POSP.
Wyrok SO w Świdnicy z 26 kwietnia 2016 r., IV Ka 260/16, POSP.
Wyrok SO w Łodzi z 13 lipca 2021, IV K 107/21, POSP.
Wyrok SA w Lublinie z 30 grudnia 1997 r., II AKa 175/97, LEX nr 32371.
Wyrok SA w Katowicach z 6 marca 2014 r., POSP.
Wyrok SA w Warszawie z 19 października 2015 r., II AKa 290/15, POSP.
Wyrok SA w Poznaniu z 12 grudnia 2018 r., II AKa 63/18, POSP.
Wyrok SA we Wrocławiu z 14 czerwca 2021 r., II AKa 178/20, POSP.
Wyrok SR w Opolu z 26 lutego 2015 r., VII K 77/12, POSP.
Amielańczyk Krzysztof, Peculatus – several remarks on the classification of the offence of embezzlement of public funds in roman law, „Studia Ceranea” 2012, nr 2.
Bałtruszajtys Grażyna, Komisja Skarbu Koronnego jako organ kolegialny (1764–1794), „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1988, z. 1.
Binding Karl, Lehrbuch des Gemeinen Deutschen Strafrechts. Besonderer Teil, Bd. 2, Abt. 2, Leipzig 1905.
Borzdyński Sławomir, Obowiązywanie rosyjskiego kodeksu karnego z 1903 roku w polskim prawie karnym okresu międzywojennego, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1980, nr 1.
Borkowska‑Bagieńska Ewa, „Zbiór praw sądowych” Andrzeja Zamoyskiego, Poznań 1986.
Dąbrowska‑Kardas Małgorzata, Kardas Piotr, [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. III: Komentarz do art. 278–363 k.k., wyd. V, red. Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll, Warszawa 2022.
Dębiński Antoni, [Komentarz] do ustawy julijskiej o sprzeniewierzeniu, świętokradcach i zatrzymujących [pieniądze publiczne] 13 tytuł 48 księgi Digestów tekst – tłumaczenie – komentarz, „Zeszyty Prawnicze” 2008, z. 1.
Filipczak‑Kocur Anna, Litewski Trybunał Skarbowy (1591–1717), „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2002, t. 7.
Gnoli Franco, Ricerche sul crimen peculatus, Milano 1979.
Groicki Bartłomiej, Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około karania na gardle. Ustawa płacej u sądów, wyd. Karol Koranyi, Warszawa 1954.
Groicki Bartłomiej, Tytuły prawa majdeburskiego, wyd. Karol Koranyi, Warszawa 1954.
Grodziski Stanisław, Salmonowicz Stanisław, Ustawa karna zachodniogalicyjska z roku 1796. Zarys dziejów i charakterystyka, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1965, z. 2.
Heinrich Bernd, Der Amtsträgerbegriff im Strafrecht. Auslegungsrichtlinien unter besonderer Berücksichtigung des Rechtsguts der Amtsdelikte, Berlin 2001.
Hube Romuald, Studia nad kodeksem karnym 1818 roku, cz. 1, Warszawa 1863.
Hube Romuald, Historia prawa karnego ruskiego, t. 1, cz. 2: Panowanie cesarza Mikołaja I i Aleksandra II, Warszawa 1872.
Hube Romuald, Ustawodawstwo Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1881.
Janicka Danuta, Prawo karne w trzech rewizjach prawa chełmińskiego z XVI wieku, Toruń 1992.
Kodeks kar głównych i poprawczych wyd. 1866 r. dla Królestwa Polskiego (Ukaz 25 września v. s. 1876 r.) z objaśnieniami poczerpniętymi z wyroków kassacyjnych departamentów Senatu Rządzącego Walentego Miklaszewskiego, Warszawa 1877.
Koredczuk Józef, Zaborcze kodyfikacje prawa karnego materialnego w Polsce w okresie przejściowym w latach 1918–1932, [w:] Okresy przejściowe: ustrój i prawo, red. Jacek Przygodzki, Wrocław 2019.
Krzymuski Edmund, System prawa karnego za stanowiska nauki i trzech kodeksów, obowiązujących w Polsce, t. 1: Część ogólna, Kraków 1921.
Krzymuski Edmund, Wykład prawa karnego ze stanowiska nauki i prawa austriackiego, t. 2, Kraków 1902.
Lityński Adam, Małopolskie sądy skarbowe do roku 1717, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1972.
Lityński Adam, Przestępstwa polityczne w polskim prawie karnym XVI–XVIII wieku, Katowice 1976.
Łaszewski Ryszard, Wiejskie prawo karne w Polsce XVII i XVIII wieku, Toruń 1988.
Maciejowski Franciszek, Wykład prawa karnego w ogólności z zastosowaniem Kodexu kar głównych i poprawczych z dniem 20 grudnia/1 stycznia 1848 r. w Królestwie Polskiem obowiązującego tudzież Ustawy przechodniej i Instrukcyi dla sądów, Warszawa 1848.
Maisel Witold, Poznańskie prawo karne do końca XVI wieku, Poznań 1963.
Maisel Witold, Miejskie prawo karne, [w:] Historia państwa i prawa polski, t. 2: Od połowy XV wieku do r. 1795, Warszawa 1966.
Maisel Witold, Prawo karne w statutach miast polskich do końca XVIII wieku, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1974, z. 2.
Makarewicz Juljusz, Kodeks karny z komentarzem, wyd. 5, Lwów 1938.
Makowski Wacław, Prawo karne o przestępstwach w szczególności. Wykład porównawczy prawa karnego austriackiego, niemieckiego i rosyjskiego obowiązującego w Polsce, Warszawa 1924.
Olshausen Justus, Kommentar zum Strafgesetzbuch für das Deutsche Reich, Bd. 2, Berlin 1883.
Palka Przemysław, Sprzedajne nadużycie funkcji publicznej. Studium z prawa karnego, Olsztyn 2011.
Pauli Lesław, Austriacki kodeks karny z 1803 r. w Wolnym Mieście Krakowie (1815–1833), cz. I, Kraków 1968.
Płaza Stanisław, Historia Prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. 2: Polska pod zaborami, Kraków 1998.
Powszechne prawo kryminalne dla państw pruskich, cz. 2, tłum. Ignacy Stawiarski, Warszawa 1813.
Radwański Zbigniew, Wąsicki Jan, Wprowadzenie pruskiego prawa krajowego na ziemiach polskich, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1954, z. 1.
Rafacz J., Trybunał Skarbowy Koronny, [w:] L. Babiński, Trybunał Skarbowy Radomski (organizacja, postępowanie) na podstawie ksiąg Trybunału z lat 1614–1658, Radom 2013.
Ryszka Franciszek, Prawo karne materialne do unifikacji (rozdział IX, A, § 2), [w:] Historia państwa i prawa Polski, cz. II, red. Franciszek Ryszka, Warszawa 1968.
Skazania prawomocne z oskarżenia publicznego – dorośli – wg rodzajów przestępstw i wymiaru kary w l. 2008–2020, https://isws.ms.gov.pl/pl/baza‑statystyczna/opracowania-wieloletnie.
Słownik staropolski, t. 1: A–Ć, red. Stanisław Urbańczyk, Warszawa 1953–1955.
Szczepaniak Damian, Polskie ustawy o zwalczaniu przestępczości urzędniczej z lat 1920–1921, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2020, z. 2.
Stock Ulrich, Entwicklung und Wesen der Amtsverbrechen, Leipzig 1932.
Śliwowski Jerzy, Kodeks karzący Królestwa Polskiego (1818 r.), Warszawa 1958.
Tagancew Nikolaj, Kodeks karny (22 marca 1903 r.), t. 5: Art. 532–620, tłum. Leon Konic, Warszawa 1922.
Uruszczak Wacław, Korektura praw z 1532 roku. Studium historycznoprawne, t. II, Kraków–Warszawa 1991.
Wituński Stanisław, Glosa do wyroku pełnego kompletu izby piątej Sądu Najwyższego z 20 stycznia 1923, K 317/22, OSP 1923.
Загрузки
Опубликован
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2024 Miscellanea Historico-Iuridica
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-ShareAlike» («Атрибуция — На тех же условиях») 4.0 Всемирная.
