Gaius’ Concept of The Law of Nations (Ius Gentium) and Natural Law (Ius Naturale)
Słowa kluczowe:
rzymskie prawo klasyczne, ius gentium, ius naturale, ius civile, jurysta Gaius, Instytucje Gaiusa, jurysprudencja rzymskaAbstrakt
W artykule, po krótkiej prezentacji sylwetki jurysty Gaiusa i jego najważniejszej i najbardziej znanej pracy, Gai Institutionum commentarii quattuor, autor skoncentrował się na jego spostrzeżeniach dotyczących głównie ius gentium i jego związku z ius naturale. Na początku swojego podręcznika ten rzymski jurysta wyróżnił tylko dwa rodzaje prawa: prawo cywilne – ius civile i prawo narodów – ius gentium (Gai Inst. 1, 1). Gaius wyraźnie przywołał prawo narodów (ius gentium) we wspomnianym fragmencie w taki sposób, że odnosiło się do naturalis ratio – porządku naturalnego. Zdefiniował pojęcie ius gentium dwa wieki po Cyceronie. W przeciwieństwie do niego, który był bardziej filozofem niż prawnikiem i postrzegał ius gentium głównie w sensie abstrakcyjnym, Gaius wymyślił konkretną koncepcję ius gentium, która była wyraźnie oddzielona od pojęcia ius civile. Ius gentium było prawem wspólnym dla wszystkich narodów. Z drugiej strony ius civile to prawo, które dotyczyło tylko obywateli rzymskich. Ius gentium to prawo, które zobowiązuje Rzymian i cudzoziemców, ponieważ jego podstawą jest naturalis ratio. Ponadto Gaius, charakteryzując ius gentium, zwracał uwagę na dwa elementy: a) wszelkie normy mają zastosowanie do wszystkich narodów; b) lub normy pochodzą z naturalnego rozumu (naturalis ratio). W ten sposób przedstawił dwie perspektywy na jedno i to samo ius gentium, które są wewnętrznie ze sobą powiązane. Pierwszy punkt widzenia jest konkretny, a drugi abstrakcyjny. Innymi słowy, Gaius przedstawił pewne instytucje prawne, które należą do obszaru ius gentium z konkretnego punktu widzenia, pozostałe z abstrakcyjnego punktu widzenia, który opierał się na tak zwanym naturalis ratio. Jeśli chodzi o kategorię ius naturale, Gaius pod względem treści zidentyfikował ją zapomocą ius gentium. Więc ius gentium różni się od ius naturale tylko na podstawie punktu widzenia, przez który wyrażane są poszczególne standardy lub instytucje prawne. Jeśli normy prawne są wyrażone z konkretnego punktu widzenia (czyli w normach istnieje wyraźna wzmianka, że mają one zastosowanie do wszystkich narodów), wówczas mogą one zostać włączone do kategorii ius gentium. Jeśli są sformułowane z abstrakcyjnego punktu widzenia (czyli w normach jest wzmianka o ich pochodzeniu z naturalis ratio), mogą one zostać włączone do kategorii prawa naturalnego.
Bibliografia
Albertario E., Studi di diritto romano III. Obbligazioni, Milano 1936.
Alberti A., Ricerche su alcune glosse alle Istituzioni di Gaio, Milano 1935.
Archi G.G., Lex e natura nelle Istituzioni di Gaio, [w:] Festschrift fűr Werner Flume zum 70. Geburstag, red. H.H. Jakobs, B. Knobbe-Keuk, E. Picker, J. Wilhlm, Köln 1978.
Bastit M., La diversité dans les Institutes de Gaius, “Archives de philosophie du droit” 1978, 23.
Bělovský P., Přirozené právo v díle m. Tullia cicerona, „Právněhistorické studie” 2009, 40.
Betti E., Sul significato di “contrahere” in Gaio, San Severino-Marche 1912.
Bonfante P., Storia del diritto romano, Vol. I, Roma 1959.
Brtko R., Filozofickoprávne východiská prirodzeného práva v klasickom a justiniánskom období rímskeho práva, Bratislava 2013.
Brtko R., Korene prirodzeného práva v starovekom Grécku, [w:] Ius romanum schola sapientiae. Pocta Petrovi Blahovi k 70. narodeninám, red. P. Mach, M. Nemec, M. Pekarík, Trnava 2009.
Burdese A., Il concetto di ius naturale nel pensiero della giurisprudenza classica, “Rivista italiana per le scienze giuridiche” 1954, 8.
Gaius, Učebnice práva ve čtyřech knihách, transl. J. Kincl, Plzeň 2007.
Kasser M., Ius gentium, Köln-Weimar-Wien 1993.
Kincl J., Gaius.Učebnice práva vo čtyřech knihách, Plzeň 2007.
Kincl J., urfus V., Skřejpek M., Římské právo, Praha 1995.
Kodrebski J., Gaius i Pomponius jako nauczyciele prawa rzymskiego, “Zeszyty Naukowe uniwersytetu łódzkiego” 1976, 108.
Krüger P., Geschichte der Quellen und litt. des römischen Rechts, 2. ed., München – Leipzig 1912.
Lombardi G., Sul concetto di “ius gentium”, Roma 1947.
Lombardi G., Ricerche in tema di “ius gentium”, Pubblicazioni dell ́Istituto di diritto romano dei diritti dell ́oriente mediteraneo e di storia del diritto – XXI, Roma 1946.
Maschi C.A., La concezione naturalistica del diritto e degli instituti giuridici romani, Milano 1937.
Nardi E., Istituzioni di diritto romano. Testi 1, Milano 1973.
Perozzi S., Interpretazione di Gaio 3, 119a, [w:] Studi in onore Pietr Bonfante nel Xl anno d ́insegmamento, Vol. I, Milano 1930.
Pizzorni R., Il diritto naturale dalle origini a s. Tomasso d ́aquino, 2 ed., Roma 1950.
Pringsheim F., Siber Heinrich, Naturalis obligatio, Besprochen von Fritz Pringsheim, “Zeitschrift der Savigny-Stiftung” 1926, 46.
Roby H.G., An Introduction to the Study of Justinian ́s Digest. Containing an Account of its Composition and of the Jurists Used or Referred to Therein, Together with a Full Comentary on One Title (de Usufructu), Cambridge 2010.
Strauss L., Natural Right and History, Chicago – London 1953.
Talamanca M., Istituzioni di diritto romano,Milano 1990.
Vážný J., Naturalis obligatio, [w:] Studi Bonfante IV, Milano 1930.
Wagner H., Studien zur Allgemeinen Rechtslehre des Gaius. Ius Gentium und Ius Naturale in ihrem Verhältnis zum Ius civile, Zutphen, Holland 1978.
