The Right to Health Protection and Organization of the Polish Health Care System. The Post-War Period (1945–1952)
Keywords:
health care system in Poland in the 20th century, Polish medical law in the years 1945–1952, patient’s rightsAbstract
The article discusses the formation of the health care system in Poland based on the assumption that every patient has a right to health protection, and the determinant factors of this process. The analysed period starts at the end of World War II in 1945 and finishes with the adoption of the Constitution of 22 July 1952. In 1945 the health care in Poland was based on the legal and organizational solutions developed in the Second Polish Republic. Soon it started to be modified, which eventually led to its nationalization. The years 1945–1952 were a “transitional period” in the Polish legislation and organization of health care. In the first post-war years, the functioning of the health care system in Poland was based on the Act of 28 March 1933 on social insurance and of 15 June 1939 on public health care. However, they did not ultimately become the basis for structural solutions introduced in Poland in the early 1950s. At that time, the so-called multisectoral system in health care was abandoned and almost all of its aspects were taken over by state institutions. The aim of the article is to present the determinant factors which governed the evolution of Polish medical law in post-war Poland and to analyse the legal regulations introduced from 1945 to 1952. In their analyses the authors used the dogmatic-legal method (an analysis of legal texts – the basic method) and the historical-legal method (an outline of the right to health protection and its evolution in the studied period). The article ends with final conclusions.
References
Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952 nr 33, poz. 232).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78, poz. 483).
Ustawa z dnia 23 marca 1922 r. o uzdrowiskach (Dz.U. 1922 nr 31, poz. 254).
Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. 1933 nr 51, poz. 396).
Ustawa z dnia 21 lutego 1935 r. o zapobieganiu chorobom zakaźnym i o ich zwalczaniu (Dz.U. 1935 nr 27, poz. 198).
Ustawa z dnia 15 czerwca 1939 r. o publicznej służbie zdrowia (Dz.U. 1939 r. nr 54, poz. 342).
Dekret z dnia 11 kwietnia 1945 r. o podziale Ministerstwa Pracy, Opieki Społecznej i Zdrowia, utworzonego ustawą z dnia 31 grudnia 1944 r. (Dz.U. 1945 nr 19, poz. 99, Dz.U. 1945 nr 12, poz. 63).
Dekret z dnia 14 maja 1946 r. o powołaniu pracowników służby zdrowia do walki z epidemiami (Dz.U. 1946 nr 23, poz. 150).
Ustawa z dnia 28 października 1948 r. o zakładach społecznych służby zdrowia i planowej gospodarce w służbie zdrowia (Dz.U. 1948 nr 55, poz. 434).
Ustawa z dnia 1 marca 1949 r. o zmianie niektórych przepisów o ubezpieczeniach społecznych (Dz.U. 1949 nr 18, poz. 109).
Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U. 1950 nr 14, poz. 130).
Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 1950 nr 36, poz. 333).
Ustawa z dnia 28 października 1950 r. o zawodzie lekarza (Dz.U. 1950 nr 50, poz. 458).
Ustawa z dnia 8 stycznia 1951 r. o środkach farmaceutycznych i odurzających oraz artykułach sanitarnych (Dz.U. 1951 nr 1, poz. 4).
Ustawa z dnia 8 stycznia 1951 r. o przejęciu aptek na własność Państwa (Dz.U. 1951 nr 1, poz. 1).
Dekret z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. 1954 nr 30, poz. 116).
Dekret z dnia 2 lutego 1955 r. o przekazaniu wykonywania ubezpieczeń społecznych związkom zawodowym (Dz.U. 1955 nr 6, poz. 31).
Ustawa z dnia 25 stycznia 1958 r. o radach narodowych (Dz.U. 1958 nr 5, poz. 16).
Ustawa z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. 1968 nr 3, poz. 6).
Ustawa z dnia 28 stycznia 1987 r. o środkach farmaceutycznych, artykułach sanitarnych i aptekach (Dz.U. 1987 nr 3, poz. 19).
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. 1991 nr 91, poz. 408).
Ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. 1997 nr 28, poz. 153).
Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz.U. 1997 nr 141, poz. 943).
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. 2002 nr 166, poz. 1360).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 30 czerwca 1926 r. o wyrobie i obrocie specyfików farmaceutycznych (Dz.U. 1926 nr 70, poz. 406).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 25 września 1932 r. o wykonywaniu praktyki lekarskiej (Dz.U. 1932 nr 81, poz. 712).
Rozporządzenie Prezydenta RP o zmianie ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. 1934 nr 95, poz. 855).
Rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej z dnia 26 września 1935 r. o utrzymaniu porządku i czystości w miejscach publicznych i niektórych miejscach prywatnych (Dz.U. 1935 nr 76, poz. 476).
Rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej z dnia 9 maja 1936 r. o zakładach kąpielowych (Dz.U. 1936 nr 44, poz. 327).
Rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej z dnia 13 maja 1937 r. w sprawie przepisów sanitarnych dla publicznych miejsc spożycia (Dz.U. 1937 nr 41, poz. 327).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 13 czerwca 1946 r. o tymczasowym ustaleniu wysokości świadczeń rentowych w ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. 1946 nr 26, poz. 172).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 września 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawie wyrobu i obrotu preparatów organoterapeutycznych i witaminowych (Dz.U. 1946 nr 54, poz. 307).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 9 listopada 1946 r. o zmianie rozporządzenia Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 13 czerwca 1946 r. o tymczasowym ustaleniu wysokości świadczeń rentowych w ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. 1946 nr 64, poz. 363).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 kwietnia 1947 r. o ponownej rejestracji specyfików farmaceutycznych (Dz.U. 1947 nr 37, poz. 180).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 12 maja 1947 r. o tymczasowym ustaleniu wysokości świadczeń rentowych w ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. 1947 nr 42, poz. 213).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 września 1948 r. wydane w porozumieniu z Ministrami: Żeglugi, Przemysłu i Handlu, Skarbu, Administracji Publicznej, Ziem Odzyskanych, Rolnictwa i Reform Rolnych oraz Odbudowy - przepisy sanitarne w morskich portach handlowych i przystaniach (Dz.U. 1948 nr 45, poz. 335).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 1948 r. o obowiązkowym utrzymywaniu przez apteki publiczne niektórych surowic i szczepionek (Dz.U. 1948 nr 56, poz. 448).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 stycznia 1949 r. o zmianie rozporządzenia Ministra Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1938 r. o określaniu cen aptecznych (Dz.U. 1949 nr 8, poz. 44).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 stycznia 1949 r. o zmianie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 sierpnia 1930 r. o wydawaniu z aptek środków lekarskich (Dz.U. 1949 nr 8, poz. 45).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 kwietnia 1950 r. w sprawie wyrobu i obrotu antybiotyków (Dz.U. 1950 nr 20, poz. 177).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 12 lipca 1950 r. zmieniające rozporządzenie o obowiązkowym utrzymywaniu przez apteki publiczne niektórych surowic i szczepionek (Dz.U. 1950 nr 30, poz. 276).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 października 1950 r. w sprawie urzędowego spisu leków (Dz.U. 1950 nr 47, poz. 433).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 19 stycznia 1951 r. o trybie zgłoszeń w zakresie ubezpieczeń społecznych, uiszczania składek i kontroli czynności zakładów pracy (Dz.U. 1951 nr 7, poz. 60).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 kwietnia 1951 r. w sprawie zasad i trybu postępowania w zakresie przejmowania aptek na własność Państwa (Dz.U. 1951 nr 23, poz. 182).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 listopada 1951 r. w sprawie urzędowego spisu leków oraz innych wykazów surowców farmaceutycznych i leków gotowych (Dz.U. 1951 nr 63, poz. 435).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 stycznia 1953 r. w sprawie wysokości świadczeń rentowych w ubezpieczeniu społecznym (Dz.U. 1953 nr 8, poz. 20).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 września 1956 r. w sprawie wydawania przez apteki otwarte i kolejowe leków i innych artykułów dozwolonych do obrotu aptecznego (Dz.U. 1956 nr 42, poz. 197).
Uchwała Rady Ministrów z dnia 29 września 1948 r. w sprawie zasad i wysokości zaopatrzenia i odszkodowania dla osób zatrudnionych stale przy zwalczaniu chorób zakaźnych lub powołanych do ich zwalczania oraz dla rodzin pozostałych po tych osobach (M.P. 1948 nr 73, poz. 635).
Okólnik Ministerstwa Zdrowia z dnia 16 listopada 1946 r. (Dziennik Zdrowia 1946, nr 2, poz. 14).
Assmus A., Early History of X Rays, https://www.slac.stanford.edu/pubs/beamline/25/2/25-2-assmus.pdf.
Bednarski J., Spostrzeżenia z przebiegu tegorocznej epidemii tzw. grypy hiszpańskiej, „Przegląd Lekarski” 1919, nr 1.
Bednarski W., Lekarz przemysłowy, jego rola w służbie zdrowia i w zakładach pracy, „Zdrowie Publiczne” 1958, nr 2.
Blevins S.M., Bronze M.S., Robert Koch and the ‘golden age’ of bacteriology, „International Journal of Infectious Siseases” 2010, t. 14, nr 9.
Cookson J., A brief history of psychiatry, https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/history-of-psychiatry.
Cremera H., Pestieaub P., Social insurance competition between Bismarck and Beveridge, „Journal of Urban Economics” 2003, t. 54, nr 1.
Drygas A., Zaopatrzenie ludności w leki i sprzęt medyczny (sanitarny) w Polsce w pierwszym okresie po zakończeniu drugiej wojny światowej, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1995, nr 2.
Durand G.A., Raoult D., Dubourg G., Antibiotic discovery: history, methods and perspectives, „International Journal of Antimicrobial Agents” 2019, t. 53, nr 4.
Fijałek J., Machalski J., Publiczna opieka medyczna zdrowotna u początków Polski Niepodległej, „Archiwum Historii Medycyny” 1978, nr 4.
Gliński Z., Żmuda A., Epidemie i pandemie chorób zakaźnych, „Życie Weterynaryjne” 2020, Rocznik 95, nr 9.
Gożdzik W., Zimnica w Polsce w 1945 roku, „Polski Tygodnik Lekarski” 1947, nr 4.
Guinnane T.W., Streb J., The Introduction of Bismarck's Social Security System and its Effects on Marriage and Fertility in Prussia, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/padr.12426.
Hugo W.B., A brief history of heat and chemical preservation and disinfection, „Journal of Applied Bacteriology” 1991, no. 71, https://sfamjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1365-2672.1991.tb04657.x.
Kozłowska U., Organizacja ochrony zdrowia robotników na Pomorzu Zachodnim w latach 1945-1955. Wprowadzenie do problematyki, https://wnus.edu.pl/pzp/pl/issue/616/article/9571/.
Krokiewicz A., Spostrzeżenia nad epidemią grypy hiszpańskiej, „Przegląd Lekarski” 1919, nr 27.
Krotkiewska L., Rozwój administracji służby zdrowia w PRL, Warszawa 1968.
Kurkowska-Bondarecka K., Historia polskiego przemysłu farmaceutycznego. Tom 3, Warszawa 1995.
Kwiatkowski Zbigniew A., Ludwik Pasteur (1892-1895). Życie i Dzieło, https://www.microbiology.pl/wp-content/uploads/2017/03/Ludwik-Pasteur-1822-1895.pdf.
Lewandowska-Malec I., „Rewolucyjna” ustawa z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej [w:] Ustrój i prawo w przeszłości dalszej i bliższej. Studia historyczne o prawie dedykowane Prof. Stanisławowi Grodziskiemu w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej, red. J. Malec, W. Uruszczak, Kraków 2001.
Łopatecki K., U genezy państwowej opieki społecznej i zdrowotnej , „Medycyna Nowożytna” 2016, t. 22, nr 1.
Major R.H., Agostino Bassi and parasitic theory of disease, „Bulletin of the History of Medicine” 1944, no. 16.
Parker D., Health, civilisation and the state. A history of public health from ancient to modern times, London-New York 2005.
Plotkin Stanley, History of vaccination, https://www.pnas.org/doi/pdf/10.1073/pnas.1400472111.
Przesmycki F., Choroby epidemiczne w Polsce w latach 1945-1948, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 1949, nr 1.
Rzętkowski K., W sprawie tzw. „grypy hiszpańskiej”, grasującej obecnie w Warszawie, „Gazeta Lekarska” 1920, nr 7-8.
Snowden F., Epidemics and Society: From the black death to the present, Yale 2019.
Tan S.Y., Tatsumura Y., Alexander Fleming (1881-1955): Discoverer of penicillin, „Singapore Medical Journal” 2015, t. 56, nr 7.
Więckowska E., Zwalczanie ostrych chorób zakaźnych w Polsce w latach 1944–1950, Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia CXLVIII, Wrocław 2001.
Wielicka K., Zarys funkcjonowania systemów opieki zdrowotnej w wybranych krajach Unii Europejskiej, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej. Seria: Organizacja i Zarządzanie” 2014, nr 1909.
Wilensky H.L., Lebeaux C.N., Industrial society and social welfare: the impact of industrialization on the supply and organization of social welfare services in the United States, New York-London 1965.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Miscellanea Historico-Iuridica
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
