Inskrypcja w warsztacie romanisty – ‘case study’ bis
Słowa kluczowe:
epigrafika, prawo rzymskie, późny antyk, Odessos, metodologia badańAbstrakt
Szkic poświęcony jest późnorzymskiemu greckiemu epitafium, znalezionemu w bułgarskiej Warnie (starożytne Odessos: SGLI nr 89), upamiętniające Markellosa, który zmarł w kwietniu jedenastej indykcji i był dziesiętnikiem w oddziale armii rzymskiej z fortu „Runis”, pod dowództwem komesa Dudusa. W tekście analizowane są datowanie inskrypcji, status prawny wzmiankowanych w niej osób oraz kwestia ich hipotetycznego pochodzenia, co służyć ma wskazaniu ograniczeń i możliwości epigrafiki prawniczej. Autor dowodzi, że epitafium zostało wykonane w VI w., ale nie w pierwszych jego dekadach zaś Markellos był chrześcijaninem, podoficerem w oddziale armii późnorzymskiej (armii polowej?), stacjonującym w bliżej nieznanym forcie „Runis” (odmiennie od poglądów wyrażanych w literaturze przedmiotu, nietożsamym ze starożytnym miastem Krounoi-Dionysypolis). Dudus był przypuszczalnie jego trybunem, którego pochodzenie wbrew wnioskom wysuwanym na podstawie pochodzenia jego imienia, jest nieznane. W konkluzjach autor podkreśla znaczenie wykorzystania metod współczesnej epigrafiki w badaniach nad prawem rzymskim i potrzebę współpracy między romanistami a epigrafikami oraz innymi badaczami antyku.
Bibliografia
Amorim C. E. G. i in., Understanding 6th-century barbarian social organization and migration through paleogenomics, „Nature Communications” 2018, nr 9.
Amory P., People and Identity in Ostrogothic Italy, 489–554, Cambridge 1997.
Atanasov G., Добруджанското деспотство [Desponat Dobrudży], Велико Търново [Veliko trnovo] 2009.
Beltrán Lloris F., The “Epigraphic Habit” in the Roman World, [w:] The Oxford Handbook of Roman Epigraphy, red. Ch. Bruun, J. Edmondson, Oxford 2014.
Beševliev V., Die Protobulgarische Periode der Bulgarischen Geschichte, Amsterdam 1981.
Beševliev V., Spätegriechische und spätlateinische Inschriften aus Bulgarien, Berlin 1964.
Beševliev V., Проучвания върху личните имена у траките [Studia nad imionami osób u Traków], Sofia 1965.
Beševliev V., Старохристиянските надписи от Варна като исторически извор [Inskrypcje wczesnochrześcijańskie z Warny jako źródło historyczne], „Известия на Народния музей – Варна [Izvestija na Narodnija muzej – Varna]” 1983, nr 19.
Bodel J., Epigrafika i badacze antyku, [w:] Świadectwa epigraficzne. Historia starożytna w świetle inskrypcji, red. J. Bodel [tłum. A. Baziór], Poznań 2008.
Bosch E. [et al.], Paternal and maternal lineages in the Balkans show a homogeneous landscape over linguistic barriers, except for the isolated aromuns, „Annals of Human Genetics” 2006, nr 70.
Brandis K. G., Dionysopolis, [w:] Real-encyclopădie der klassischen Altertumswissenschaft, t. 5, red. A. Pauly, G. Wissowa, Stuttgart 1905.
Browning R., Varna, [w:] Oxford Dictionary of Byzantium, t. 3., red. A. Kazhdan, Cambridge 1991.
Bruun Ch., Edmondson J., The Epigrapher at Work, [w:] The Oxford Handbook of Roman Epigraphy, red. Ch. Bruun, J. Edmondson, Oxford 2014.
Bugarski I., Ivanišević V., Sixth-century Foederati from the Upper Moesian Limes: Weapons in a Social Context, [w:] Vivere militare est. From Populus to Emperors – Living on the Frontier, red. S. Golubović, N. Mrđić, t. 1, Beograd 2018.
Bury J.B., The Imperial Administrative System in the Ninth Century. With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos, London 1911.
Caldwell C. H., The Balkans, [w:] The Oxford Handbook of Late Antiquity, red. S.F. Johnson, Oxford 2012.
Chaniotis A., Corsten t., Papazarkadas N., Stavrianopoulou E., Tybout R. (red.), Supplementum Epigraphicum Graecum, t. 19 (nr 463), 28 (nr 625), htps://brill.com/view/serial/SEG.
Corpus Iuris Civilis, red. R. Schoell, t. 3, Berolini 1954.
Curta F., Quaestura exercitus: The evidence of lead seals, “Acta Byzantina Fennica” 2002, nr 1.
Curta F., The Making of the Slavs: History and Archaeology of the Lower Danube Region, c. 500–700, Cambridge 2001.
Derda T., Łajtar A., Chronologia, [w:] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo czasów późnego antyku, red. E. Wipszycka, t. 3, Warszawa 1999.
Detschew D., Die thrakischen Sprachreste, Wien 1957.
Dimitrov Y., Thracians and Bessi in Late Antiquity: Questions of Survival, Identity, and Religious Affiliations, [w:] Within the Circle of Ancient Ideas and Virtues. Studies in Honour of Prof. Maria Dzielska, red. K. Twardowska i in., Kraków 2014.
Eig L.M., Statutory Interpretation: General Principles and Recent Trends, Congressional Research Service Report for Members and Commietees of Congres, https://fas.org/sgp/crs/misc/97-589.pdf.
Feissel D., La réforme chronologique de 537 et son application dans l’épigraphie grecque,[w:] Documents, droit, diplomatique de l’empire romain tardif, D. Feissel, Paris 2010.
Fiebiger A., Decanus nr 1, [w:] Real-encyclopădie der klassischen Altertumswissenschaft, t. 4, red. A. Pauly, G. Wissowa, Stuttgart 1901.
Förstemann E., Altdeutsches Namenbuch. Band I: Personennamen, verfaßt von H. Kaufmann, München 1968.
Gerov B., Die lateinisch-griechische Sprachgrenze auf der Balkanhalbinsel, [w:] Beiträge zur Geschichte der römischen Provinzen Moesien und Thrakien. Gesammelte Aufsätze, [Bd.] III, B. Gerov, Amsterdam 1998.
Gizewski Ch., Tinnefeld F., Comes, comites, [w:] Der Neue Pauly, red. H. Cancik, H. Schneider, M. Landfester, http://dx.doi.org/10.1163/1574-9347_dnp_e303300.
Gkoutzioukostas A. E., Moniaros X. M., Η περιφερειακή διοικητική αναδιοργάνωση της βυζαντινής αυτοκρατορίας από τον Ιουστινιανό Α ́ (527–565): Η περίπτωση της Quaestura Iustiniana exercitus [Regionalna reorganizacja administracyjna Imperium Bizantyjskiego za Justyniana I (527–565): przypadek Quaestura Iustiniana exercitus], Thessalonike 2009.
Gomolka-Fuchs G., Ostgermanischen Foederaten im spätrömischen Heer. Hinweise in der Materialen Kultur auf die ethnische Zusammensetzung der Bevölkerung vom 4. – 6. Jahrhundert in Nordbulgarien, [w:] L’Armée Romaine et les barbares du IIIe au VIIe siècles, red. F. Vallet, M. Kazanski, Paris 1993.
Górski T.P., Tłumacz jako źródło nieprzetłumaczalności, „Rocznik Przekładoznawczy. Studia nad Teorią, Praktyką i Dydaktyka Przekładu” 2005, nr 1.
Grosse R., Römische militärgeschichte von Galienus bis zum Beginn der byzantinischen Themenverfassung, Berlin 1920.
Grumel V., Traité d’Études Byzantines 1. La chronologie. Paris 1958.
Guidoboni E., Catalogue of ancient earthquakes in the Mediterranean area up to the 10th century, Rome 1994.
Haarer F. K., Anastasius I. Politics and Empire in the Late Roman World, Cambridge 2006.
Hahn L., Zum Sprachenkampf in römischen Reich bis auf die Zeit Justinians. Eine Skizze, „Philologus, Supplementum Band” 1907, nr 10.
Haralambieva A., Archäologische Spuren der Goten südlich der unteren Donau aus dem 5. Jh. n. chr., „Archeologia Austriaca“ 1990, nr 74.
Hartmann L. M., Dudus, [w:] Real-encyclopădie der klassischen Altertumswissenschaft, t. 5, red. A. Pauly, G. Wissowa, Stuttgart 1905.
Holubeanu I., Organizarea bisericească în Moesia Secunda în secolele V–VII p. chr. (The Bishoprics of Moesia Secunda (5th – 7th centuries ad), „Pontica” 2017, nr 50.
Kajanto I., The Latin Cognomina, Helsinki 1965.
Karagorgiou O., LR2: a Container for the Military annona on the Danubian border?, [w:] Economy and Exchange in the East Mediterranean during Late Antiquity, Proceedings of a Conference at Somerville College, Oxford, 29th May 1999, Oxford 2001.
Kardaras G., The Episode of Bousas (586/7) and the Use of Siege Engines by the Avars, “Byzantinoslavica” 2005, nr 63.
Kollautz A., Zur Prosopographie der von Theophylakt erwanten byzantinischen Heer führer comentiolus, Theognis und Bousas, „Byzantinobulgarica” 1981, nr 6.
Królczyk K., Trynkowski J., Inskrypcje łacińskie, [w:] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo czasów późnego antyku. red. E. Wipszycka, Warszawa 2012, t. 1 i 2.
Krueger P. (red.), Corpus Iuris Civilis, t. 2, Berolini 1954.
Kuryłowicz M., Prawo i obyczaje w starożytnym Rzymie, Lublin 1994.
Lackeit C., Krunoi, [w:] Real-encyclopădie der klassischen Altertumswissenschaft, red. A. Pauly, G. Wissowa, t. 9.2, Stuttgart 1922.
Lafferty S. D. W., Law and Society in the Age of Theoderic the Great: A Study of the Edictum Theoderici, Cambridge 2013.
Laiou A. E., On Just War in Byzantium, [w:] To Hellenikon: Studies in Honor of Speros Vryonis, Jr., red. J. S. Langdon i in., t. 1, New York 1993.
Lazarov M., Notizen zur griechischen Kolonisation am westlichen Schwarzen Meer. Schriftquellen und archäologische denkmäler, [w:] The Greek Colonisation of the Black Sea Area: Historical Interpretation of Archaeology, red. G. R. Tsetskhladze, Stuttgart 1998.
Łajtar A., A Newly Discovered Greek Inscription at Novae (Moesia Inferior) Associated with ‘pastus militum’, „Tyche” 2013, nr 28.
Magdearu A., Un eşalon logistic din armata bizantină din secolul al VI-lea: quaestura exercitus Iustiniani, “Gândirea militară românească” 2009, nr 20.4.
Maier G., Amtsträger und Herrscher in der Romania Gothica. Vergleichende Untersuchungen zu den Institutionen der ostgermanischen Völkerwanderungsreiche, Stuttgart 2005.
Mărculeț V., Un posibil quaestor Justinianus exercitus: Germanus, fiul lui dorotheus, „Tyragetia (Serie Nouă)” 2017, nr 1.
Martindale J. R., Prosopography of the Later Roman Empire, t. 2, Cambridge 1980.
Meimaris y. E. [et al.], Chronological systems in Roman-Byzantine Palestine and Arabia: The evidence of dated Greek Inscriptions, Athens 1992.
Morrisson C., Popović V., Ivanišević V. i in., Les tresors monetaires byzantins des Balkans et d’asie mineure (491–713), Paris 2006.
Nesheva D.V. i in., Mitochondrial DNA suggests a Western Eurasian origin for ancient (Proto-) Bulgarians, „Human Biology Open Access Pre-Prints. Paper 69” 2015.
Pârvan V., Contribuţii epigrafice la istoria creştinismului daco-roman, Bucureşti 1911.
Pomponius Mela (red. Szarypkin S., Witczak K. T.), Pomponiusza meli chorographia czyli opis kręgu Ziemi. Pomponii melae chorographia sive de situ orbis, Piotrków 2011.
Popescu E., Inscripţiile greceşti şi latine din secolele IV–XIII descoperite în România, Bucureşti 1976.
Probst P., Überarbeiteter Index zu Personen-, orts- und Götternamen (Indices 1, 2 und 3) der Edition der Inschriften aus dem archäologischen Museum von Konya, „Frankfurter elektronische Rundschau zur Altertumskunde” 2007, nr 5.
Pseudo-Maurikios (red. D. T. Thomas), Maurice’s Strategikon, Philadelphia 1984.
Reed J.M., Krištufek B., Eastwood W. J., The Physical Geography of The Balkans and Nomenclature of Place Names, [w:] Balkan Biodiversity. Pattern and Process in the European Hotspot, red. H.I. Griffiths, B. Kryštufek, J.M. Reed, Dordrecht 2013.
Robinson O. F., The Sources of Roman law. Problems and Methods for Ancient Historians, London – New York 1997.
Roller D. W., On Translating Strabo into English, [w:] The Routlegde Companion to Strabo, red. Dueck D., London – New York 2017.
Rowe G., The Roman State: Laws, Lawmaking, and Legal Documents, [w:] The Oxford Hand-book of Roman Epigraphy, red. Ch. Bruun, J. Edmondson, Oxford 2014.
Rusev N., Некрополите на Одесос през Късната античност [Nekropolia Odessos w późnym antyku], „Bulgarian e-Journal of Archaeology” 2018, t. 6.
Salway B., What’s in a Name? A Survey of Roman Onomastic Practice from c. 700 B.C. to A.D. 700, “The Journal of Roman Studies” 1994, nr 84.
Sarnowski T., Język grecki i łaciński w prowincjach mezyjskich, https://www2.rgzm.de/transformation/Bulgaria/GriechenInBulgarien/GriechenBulgarienVIIIPL.htm, (15.10.2018).
Schönfeld M., Wörterbuch der altgermanischen Personen- und Völkernamen, Heidelberg 1911.
Seeck O., Comites, [w:] Real-encyclopădie der klassischen Altertumswissenschaft, red. A. Pauly, G. Wissowa, t. 4, Stuttgart 1900.
Skoczylas J., Żyromski M., Symbolika kamienia jako elementu procesu legitymacji władzy w cywilizacji europejskiej, Poznań 2005.
Sophocles E. A., Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods (From B. C. 146 to A. D. 1100), Cambridge 1914.
Stanev A., Observations on the Barbarian Presence in the Province of Moesia Secunda in Late Antiquity, „Studia Academica Šumenensia” 2014, nr 1.
Strabo (ed. Meineke A.), Geographica, Leipzig 1877.
Teodor E. S., The Border Area Between Moesia Secunda and Scythia Minor in a Topographical Approach, [w:] Local and Regional Cultural Identities in European Context, red. H. Pop i in., Cluj-Napoca 2010.
Teofilakt Simokatta (red. Kotłowska A., Różycki ł.), Historia powszechna, Poznań 2016.
Theophanes Confessor (ed. de Boor C.), Chronographia am 6079, Leipzig 1883–1885.
Theophanes Confessor (eds. Mango C., Scott R., Greatrex G.), The Chronicle of Theophanes Confessor. Byzantine and Eastern History AD. 284–813, Oxford 1997.
Tiefenbach H., Älteste germanische Namen der Völkerwanderungszeitin lateinischen und griechischen Quellen [w:] Namenforschung / Name studies / les noms propres. Ein internationales Handbuch zur Onomastik / An International Handbook on Onomastic Sciences /Manual onomastique, Bd. 11.1, red. E. Eichler i in., Berlin – New York 1995.
Toma N., Marble Trade in Moesia Inferior. Its Origin and its Characteristics, [w:] Interdisciplinary Studies on Ancient Stone: Proceedings of the IX AsmosIa Conference, Tarragona 2009, red. A. Gutiérrez i in., Tarragona 2012.
Torbatov S., Quaestura exercitus: Moesia Secunda and Scythia under Justinian, “Archaelogia Bulgarica” 1997, nr 1.3.
Turlej S., Upadek granicy cesarstwa na dunaju, [w:] Barbarzyńcy u bram imperium, red. S. turlej, Kraków 2007.
Velkov V., Cities in Thrace and Dacia in Late Antiquity (Studies and Materials), Amsterdam 1977.
Velkov V., Das Schicksal einer frühbyzantinischen Stadt zur Zeit der Völkerwanderung (Odessos-Varna am Schwarzen meer), [w:] Roman Cities. Collected Studies, V. Velkov, Amsterdam 1980.
Velkov V., Zur Frage der ethnischen Zusammensetzung der Bevölkerung in den Städten Thrakiens in der Spätantik, [w:] Roman Cities. Collected Studies, V. Velkov, Amsterdam 1980.
Wiewiorowski J., Administracja cywilna późnorzymskiej diecezji Tracji za Justyniana Wielkiego (527–565), „Przegląd Nauk Historycznych” 2010, nr 9.2.
Wiewiorowski J., Barbarzyńcy w armii rzymskiej nad dolnym Dunajem w okresie późnego antyku, „Antiquitas” 2007, nr 29.
Wiewiorowski J., Moesiae Secundae et Scythiae Minoris exempla prosopographica, [w:] Scripta Minora III, Aetas imperatoria, red. B. Lapis, L. Mrozewicz, K. Ilski, Poznań 1999.
Wiewiorowski J., Odbudowa rzymskiej administracji nad dolnym Dunajem u schyłku antyku – ‘Moesia Secunda’ i ‘Scythia Minor’, [w:] Barbarzyńcy u bram imperium, red. S. Turlej, Kraków 2007.
Wiewiorowski J., Quaestor Iustinianus exercitus – a Late Roman Military Commander?, EOS 2006, nr 93.
Wiewiorowski J., Quaestor Iustinianus exercitus i jego kompetencje wobec wojska, [w:] Współczesna romanistyka prawnicza w Polsce, red. A. Dębiński, M. Wójcik, Lublin 2004.
Wiewiorowski J., Stanowisko prawne rzymskich dowódców wojsk prowincjonalnych – ‘duces’ w prowincjach 'Scythia Minor’ i ‘Moesia Secunda’, Poznań 2007.
Wiewiorowski J., Uniwersalizm paremii dolo facit, qui petit quod edditurus est (oraz venire contra factum proprium nemini licet), [w:] Semper Fidelis. Prace dedykowane pamięci Profesora Janusza Sondla legendzie krakowskiego fakultetu prawniczego, red. D. Malec, Ł. Marzec, T. Palmirski, Kraków 2017.
Wiewiorowski J., Zmiany etniczne na Bałkanach w okresie wczesnobizantyńskim w świetle źródeł epigraficznych, [w:] Media Aetas – Historia Viva. Średniowiecze – Historia Żywa. VI Kongres mediewistów Polskich. Abstrakty, Wrocław 2018.
Wrede F., Über die Sprache der Ostgoten in Italien, Strassburg 1891.
Zahariade M., Moesia Secunda, Scythia şi Notitia dignitum, Bucureşti 1988.
Zahariade M., Scythia Minor. A History of a Later Roman Province (284–681), Amsterdam 2006.
Zgusta L., Die Kleinasiatische Personennamen, Praha 1964.
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki, Warszawa 2002.
„From the Aegean to the Black sea” – medieval Ports in the maritime Routs of the east” (http://www.olkas.net/lemmata/30_Karvuna(?), (15.10.2018).
„Romanian Genetics: abstracts and summaries”: http://www.khazaria.com/genetics/ro-manians.html, (15.10.2018).
„The genetic diversity of Balkans”: https://haplomaps.com/the-genetic-diversity-of-balkans/ (15.10.2018).
Archaeologyinbulgaria.com, dot. Krounoi – Dionysopolis – Karvuna – Balchik, Bulgaria: http://archaeologyinbulgaria.com/krounoi-dionysopolis-karvuna-balchik-bulgaria/ (15.10.2018).
Behindthename.com, dot. znaczenia imienia Rune: https://www.behindthename.com/name/rune, (15.10.2018).
Deon.pl, dot. znaczenia imienia Marceli: https://www.deon.pl/imieniny/imie,1970,mar-celi.html. (25.09.2018).
Digital Atlas of the Roman Empire: https://dare.ht.lu.se/ (15.10.2018).
Epigraphic text Database: https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/inschrift/suche-?qs=Marcellus, (25.09.2018).
Eupedia.com, dot. Haplogroup I2: https://www.eupedia.com/europe/Haplogroup_I2_y-DNA.shtml, (15.10.2018).
