Puścizna. Kaduk. Odumarszczyzna. Kilka uwag o terminologii dawnego prawa polskiego

Abstrakt

Studia terminologiczne obejmujące badania nad znaczeniem wyrazów napotkanych w źródłach niosą dla historyków prawa szczególną wartość. Mimo to, we współczesnych podręcznikach akademickich do nauki historii prawa stosunkowo niewiele miejsca poświęca się staropolskiej terminologii prawniczej, w tym nomenklaturze dotyczącej spadków bezdziedzicznych. Autorzy pomocy dydaktycznych dla studentów, opisując obowiązujące w dawnej Rzeczypospolitej zasady spadkobrania, zawężają swoje wywody do niezbędnego, ograniczonego wymogami podręcznika, minimum. Używając w tym celu terminów „kaduk” i „puścizna” posługują się nimi zamiennie, nie wskazując ewentualnych różnic w ich znaczeniu. Nie przedstawiają tym samym genezy i ewolucji znaczeniowej, jakiej na przestrzeni wieków wyrazy te uległy. Ponadto, pojawiający się w źródłach terminy „odumarszczyzna”, względnie „odumarlizna”, poza nielicznymi wyjątkami, nie są w najnowszych podręcznikach odnotowywane ani tym bardziej wyjaśniane. Rodzi to poważne obawy o stopniowe ograniczanie przekazywanych z zakresu historii prawa treści. W związku z powyższym, zasadne wydaje się zbadanie, czy wspomniane terminy są synonimami i czy uzasadnione jest ich zamienne używanie. W tym celu warto przypomnieć znaczenie słów „kaduk”, „puścizna” i „odumarszczyzna”, sięgając do dawnych słowników języka polskiego, słowników łacińsko-polskich, wybranych tekstów źródłowych oraz poglądów wyrażanych przez historyków dawnego prawa polskiego: Maciejowskiego, Burzyńskiego, Dutkiewicza, Bandtkiego czy Dąbkowskiego, którzy korzystając z różnych, także niedostępnych dziś już źródeł, tematykę i terminologię prawa spadkowego dogłębnie badali.