Tabula Banasitana. Tekst – tłumaczenie – komentarz
Ключевые слова:
Marek Aureliusz, Kommodus, Mauretania Tingitana, Banasa, Tabula Banasitana, obywatelstwo rzymskie, ZegrensesАннотация
Cesarstwo rzymskie w II w. n.e. weszło w okres szybkiej romanizacji prowincji rzymskich, m.in. miało to miejsce, z rożnym natężeniem, w prowincjach afrykańskich. Wyrazem tego było nadawanie przywodcom plemion tubylczych obywatelstwa rzymskiego. Dokument zwany Tabula Banasitana, znalezisko epigraficzne odkryte w XX w. w miejscu antycznej civitas Banasa, dokumentuje proces nadania rzymskiego prawa przywodcom plemienia Zegrenses oraz ich rodzinom. Rzymskie ius civile zostało przyznane im z zachowaniem praw ich ludu oraz bez zwolnień od ciężarow publicznych. Przedmiotem artykułu jest kompleksowa analiza trzech dokumentow wyrytych na inskrypcji Tabula Banasitana dotyczących romanizacji prowincji Mauretania Tingitana. Artykuł ukazuje stopniowe wciąganie przywódców tubylczych plemion zamieszkujących połnocno-zachodnią Afrykę w struktury rzymskiej prowincji Mauretania. Lokalnym elitom władze rzymskie nadawały niekiedy obywatelstwo rzymskie, jednak z zachowaniem praw rodzimych. Taka zrownoważona polityka pozwalała zachować spokoj na przygranicznych terenach cesarstwa, niejednokrotnie zagrożonych konfliktami z ludami ościennymi, lub, jak to miało miejsce w analizowanym tu przypadku, z plemionami nomadycznymi. Przywileje obywatelstwa rzymskiego nadawano z pewnymi ograniczeniami dotyczącymi zarówno kwestii stosunku nowego obywatela do jego rodzimej społeczności, jak i interesow fiskalnych cesarstwa (bez zwolnień ze zobowiązań, takich jak np. tribulum i vectigal). Zazwyczaj obywatelstwo było nadawane viritim, jednak – jak poświadcza to Tabula Banasitana – mogli je rownież otrzymać członkowie rodziny (żona i dzieci) beneficjenta.
Библиографические ссылки
Itinerarium Antoniniani, ed. G. Parthey, M. Pinder, Berlin 1848.
Pausaniae descriptio Graeciae, t. 2, ed. J.H.Chr. Schubart, Lipsiae 1870.
Pomponii Melae de Chorographia libri tres, ed. C. Frick, Lipsiae 1880.
C. Plinii Secundi Naturalis Historiae, t. 1, ed. C. Mayhoff, Stutgardiae 1967.
Pliny Letters and Panegirycus, t. 2, red. P.E. Goold, London 1992.
Ptolemaios, Handbuch der Geographiae, t. 1, ed. A. Stuckelberg, G. Grasshoff, Basel 2006.
Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL), t. 9 (Inscriptiones Calabriae Apuliae Samnii Sabinorum Picenii Latinae), ed. Th. Mommsen, Berolini 1883.
Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL), t. 10 (Inscriptiones Bruttiorum Lucaniae Campaniae Siciliae Sardinae Latinae), ed. Th. Mommsen, Berolini 1883.
Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL), t. 16 (Diplomata Militaria), ed. Th. Mommsen, H. Nesselhauf, Berolini 1936.
Inscriptions Antiques du Maroc, t. 2 (Inscriptions Latines. Supplément), ed. N. Labory, Paris 2003.
L'Année Épigraphique, 1942, r. 1941.
L'Année Épigraphique, 1953, r. 1952.
L'Année Épigraphique, 1962, r. 1961.
L'Année Épigraphique, 1974, r. 1971.
L'Année Épigraphique, 1978, r. 1973.
L'Année Épigraphique, 2002, r. 1999.
Corpus Iuris Civilis, t. 1 (Digesta), ed. Th. Mommsen, P. Krueger, Berolini 1928.
Glossaria Latina, t. IV: Placidus, Festus, ed. J.W. Pirie, W-M Lindsay, Hildesheim 1965.
Corpus agrimensorum romanorum, t. I.1, ed. C. Thulin, Lipsiae 1913.
Ando C., The Administration of the Provinces, [w:] A Companion to the Roman Empire, red. D.S. Potter, Blackwell Publ. 2006,
Berger A., Enciclopedic Dictionary of Roman Law, Philadelphia 1953.
Boilă A., Doruţiu-Boilă E., Discuţii recente cu privire la constitutio Antoniniana, “Studii Clasice” 1972, XIV.
Campanile D., Appunti sulla citadinanza romana nella provincia d'Asia: i casi di Efeso e Smirne, [w:] Colonie romane nel mondo greco, red. G. Salmeri, A. Raggi, A. Baroni, ser. Minima Epigraphica et Papyrologica. Separata III, Roma 2004.
Cherry D., Frontier and Society in Roman North Africa, Oxford 1998.
Cherry D., The Minician Law: Marriage and the Roman Citizenship, “PHOENIX” 1990, 44.3.
Christol M., Magioncalda A., Studi sui procuratori delle due Mauretaniae, Pubblicazioni del Dipartimento di Storia del Universita degli studi di Sassari 13, Sassari 1989.
Christol M., Le conseil imperial, rougage de la monarchie administrative sous les Antonins et les Sévères, [w:] Herrschen und Verwalten. Der Alltag der römischen Administration in der Hohen Kaiserzeit, red. R. Haensch, J. Heinrichs, Koln-Weimar-Wien 2007.
Christol M., Regards sur l'Afrique romaine, Paris 2005.
Coli U., Rec. De Martino F., Storia della costituzione romana, vol. IV, parte 2a (Napoli, Jovene, 1965) p. 612-852, “IURA” 1966, 17.2.
Crook J.A., Law and Life of Rom, seria Aspects of Greek and Roman Life, red. H.h. Scullard, New York 1967.
Dessau H., Banasa 2, [w:] RE, t. 2, red. G. Wissowa, Stuttgart 1896, kol 2845.
Dębiński A., Misztal-Konecka J., Wójcik M., Prawo rzymskie publiczne, Warszawa 2010.
Dębiński A., Jońca M., Lelarczyk I., Łuka A., Korespondencja Pliniusza Młodszego z cesarzem Trajanem. Tekst i tłumaczenie, Lublin 2017.
Euzennat M., Les Zengrenses, [w:] Mélanges d'Histoire Ancienne offerts à William Seston, Paris 1974.
Euzennat M., Grecs et orientaux en Mauretanie Tingitane, [w:] Antiquités africaines, t. 5, 1971.
Forssman B., Zur 'Tabula Banasitana', « Antiquités Africaines » 1975, 9.
Inscriptions Antiques du Maroc, t. 2 (Inscriptions latines), red. M. Euzennat, J. Marion, Paris 1982.
Gagliardi L., Mobilità e integrazione delle persone nei centri cittadini romani. Aspetti giuridici, cz. I. (La classificazione degli incolae), Milano 2006.
Gebbia C., Essere 'berbero' nell'Africa tardoantica, [w:] l'Africa Romana. Atti del VII convegno di studio Sassari, 15-17 dicembre 1989, red. A. Mastino, t. 1, Sassari 1990.
Giacchi C., La tabula Banasitana: cittadini e cittadinanza ai confini dell'impero, [w:] Civis/civitas. Cittadinanza politico-istituzionale e identità socio-culturale da Roma alla prima età moderna. Atti del seminario internazionale Siena-Montepulciano, 10-13 Luglio 2008, red. C. Tristano, S. Allegria, Montepulciano 2008.
Gonzales A., Les requetes de Pline le Jeune aupres de Trajan. De la citoyennete romaine pour des affranchis et des peregrins, [w:] Antiquite et citoyennete. Actes du Colloqie International tenu a Besancon les 3, 4 et 5 novembre 1999, red. S. Ratti, Paris 2002.
Heumann H., Seckel E., Handlexikon zu den Quellen des römischen Rechts, 2. dodr. do 9. wyd. Jena 1926.
Jurewicz A.R, Tadajczyk K.T., Edictum Claudii de civitate Volubilitanorum, „Zeszyty Prawnicze“ 2013, 13.2.
Litewski W., Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego, Kraków 1998.
Kienast D., Eck W., Heil M., Römische Kaisertabelle. Grundzuge einer römischen Kaiserchronologie, wyd. 6 poprawione, Darmstadt 2017.
Kotula T., Les principes gentis et les principes civitatis en Afrique romaine, « EOS » 1965, 55.
Lepelley C., Africa, [w:] Roma und das Reich in der Hohen Kaiserzeit 44v. Chr. – 260 n.Ch., t. 2, red. C. Lepelly, München-Leipzig 2001, tłum. niem. P. Riedlberger.
Manzella S., Mestiere dell'epigrafista. Guida alla schedatura del materiale epigrafico lapideo, Roma 1987.
Masiello T., Corso di Storia del Diritto Romano, Bari 2007.
Melchor Gil E., Los senados de las comunidades no privilegiades de Hispania (s. III a.C.-s. I d.C.), [w:] La praxis municipale dans l'Occident romain, red. L. Lamoine, C. Berrendonner, M. Cebeillac-Gervasoni, Paris 2010.
Mueden R., Las colonias y municipios de la Mauretania Tingitana, Granada 2010, rozprawa doktorska obroniona na Uniwersytecie w Granadzie.
Nörr D., Origo. Studien zur Orts-, Stadt- und Reichszugehörigkeit in der Antike, [w:] Dieter Nörr. Historiae iuris antiqui. Gesammelte Schriften, red. T.J. Chiusi, W. Kaiser, H.-D. Spengler, t. I, Goldbach 2003.
Parroni P., Pomponii Melae de Chorographia libri tres. Introduzione, eduzione critica e commento, Roman 1984
Pflaum H.-G., Procurator, RE 45 Hlbd., Stuttgart 1957, kol. 1240-1279.
Pikulska-Radomska A., Fiscus non erubescit. O niektórych italskich podatkach rzymskiego pryncypatu, Łódź 2013.
Prawo rzymskie. Słownik encyklopedyczny, red. W. Wołodkiewicz, Warszawa 1986.
Purpura G., Tabula Banasitana de viritana civitate, [w:] Revisione et integrazione dei Fontes Iuris Romani Anteiustiniani (FIRA). Studi preparatori, t. 1 (Leges), red. G. Purpura, Torino 2012.
Rebuffat R., Complements au recueil des Inscriptions Antiques du Maroc, [w:] l'Africa romana. Atti del IX convegno di studio Nuoro, 13-15 dicembre 1991, red. A. Mastino.
Rebuffat R., Les peuples du nord du Maroc, [w:] Provinces et identites provinciales dans l'Afrique romaine, red. C. Briand-Ponsart, Y. Moderan, Caen 2011.
de Ruggiero E., Dizionario Epigrafico di Antichita Romane, t. 2, cz. III, Roma 1961.
Sajkowski R., Kwestie ustrojowe - rys historyczny, [w:] Rzymskie prawo publiczne. Wybrane zagadnienia, A. Jurewicz, R. Sajkowski, B. Sitek, J. Szczerbowski, A. Świętoń, Olsztyn 2011.
Schiller A.A., The diplomatics of the Tabula Banasitana, [w:] Festschrift für Erwin Seidl zum 70. Geburtstag, red. H. Hübner, E. Klingmuller, A. Wacke, Köln 1973.
Schönbauer E., Eine neue wichtige Inschrift zum Problem der Constitutio Antoniniana, „IURA“ 1963, 14.1.
Seston W., Euzennat M., La citoyenneté romaine au temps de Marc-Aurèle et de Commode d'après la Tabula Banasitana, « Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres » 1961.
Seston W., Scripta Varia. Mélanges d'Histoire Romaine, de Droit, d'Épigrahie et d'Histoire du Christianisme, Roma 1980.
Seston W., Euzennat M., Un dossier de la Chancelerie romaine: La Tabula Banasitana. Etude de diplomatique, « Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres » 1971, 07-11.
Sherwin-White A.N., The Tabula of Banasa and the Constitutio Antoniniana, “JRS” 1973, 63.
Słownik cesarzy rzymskich, red. J. Prostko-Prostyński, S. Bralewski, M.J. Leszka, M. Kokoszko, Poznań 2001.
Sirago V.A., Aspetti del colonialismo romano in Africa, [w:] l'Africa Romana. Atti del VII convegno di studio Sassari, 15-17 dicembre 1989, red. A. Mastino, t. 2, Sassari 1990.
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, wyd. 2, Kraków 2001.
Syme R., Tacfarinas, the Musulamii and Thubursicu, [w:] Studies in Roman Economic and Social History in Honor of Allan Chester Johnson, red. P.R. Coleman-Norton, Princeton 1951.
The Oxford Handbook of Roman Epigraphy, red. Ch. Bruun, J. Edmondson, Oxford 2015.
Waldherr G., Kaiserliche Baupolitik im Nordafrika. Studien zu den Bauinschriften der diokletianischen Zeit und ihrer räumlichen Verteilung in dem römischen Provinzen Nordafrika, seria Europäische Hochschulschriften III, Frankfurt a. Main-Bern-New York-Paris 1989.
Whittaker D., Landlords and warlords in the Later Roman Empire, [w:] War and Society in the Roman World, red. J. Rich, G. Shipley, London-New York 1993.
Williams W., Formal and Historical Aspects of two new Documents of Marcus Aurelius, “ZPE” 1975, 17.
Загрузки
Опубликован
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2023 Miscellanea Historico-Iuridica
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-ShareAlike» («Атрибуция — На тех же условиях») 4.0 Всемирная.
