Spory o pojęcie dzieciństwa i podmiotowość dziecka od średniowiecza do czasów nowożytnych

Аннотация

Artykuł przedstawia kontrowersje wokół pojęcia dzieciństwa i podmiotowości dziecka w epokach minionych – w średniowieczu i czasach nowożytnych. Jedno z analizowanych zagadnień dotyczy kwestii istnienia w kulturze średniowiecza rozumienia dziecka jako istoty różnej od dorosłego. Według rozpowszechnionego poglądu, sformułowanego w latach 60-tych i 70-tych ubiegłego stulecia przez Philippa Ariés, dzieciństwo w wiekach średnich nie było dostrzegane, nie uznawano go za odrębny, ważny etap w życiu człowieka, okres którym rządziły szczególne reguły, różne od zasad ważnych w społeczności dorosłych. Dziecko wchodziło bardzo wcześnie w świat dorosłych i przyjmowało wyznaczoną mu w nim rolę. Odkrycie dzieciństwa nastąpiło dopiero w wieku XVI i XVII, kiedy zaczęto pojmować, że dziecko jest i powinno być podmiotem szczególnego traktowania. Pogląd Ariésa o nieistnieniu w średniowieczu poczucia odrębności dzieciństwa jest przez część mediewistów krytykowany – zarzucają oni francuskiemu badaczowi wady warsztatowe i analizę niereprezentatywnych, zbyt skąpych materiałów źródłowych. Według adwersarzy Ariés analiza dzieciństwa w średniowieczu nie może być prowadzona w oparciu o współczesną definicję tego terminu, podobnie jak rozpatrywanie relacji „dzieci – dorośli” w wiekach średnich nie może odwoływać się do kategorii współczesnych. Przeciwnicy tezy o nieistnieniu w średniowieczu koncepcji dzieciństwa dowodzą, że epoka ta miała swoją własną jego wizję, tyle że była to wizja zdecydowanie różna od współczesnej. Czasy nowożytne przynoszą nowe podejście do dzieciństwa i podmiotowości dziecka – wiek siedemnasty obok podejścia, które dziecko stawiało w centrum życia rodzinnego, promuje postawę, która nacisk szczególny kładzie na rozwój dziecka i zaspokojenie jego potrzeb psychicznych. Wiek XVIII z kolei przynosi „romantyczną” wizję dziecka, kiedy staje się ono – jako nosiciel wyjątkowych cech i istota o niezwykłej wrażliwości – wzorem do naśladowania dla dorosłych. Do ukształtowania się podmiotowego podejścia do dzieci przyczynił się z pewnością rozwój szkolnictwa; ewolucja postawy wobec dziecka w ludzkiej mentalności znajduje swoje najpełniejsze odbicie właśnie w rozwoju edukacji i instytucji szkoły. Dzisiaj pojęcia dzieciństwa i podmiotowości dziecka są przedmiotem złożonych badań interdyscyplinarnych – uczeni z zakresu różnych dziedzin nauki łączą wysiłki by wypracować jak najpełniejszą, odpowiadającą wyzwaniom współczesności koncepcję dzieciństwa.