Quod vi metusve causa. Początki ochrony osób dokonujących czynności prawnej pod wpływem przymusu w prawie rzymskim
Słowa kluczowe:
metus, formula Octaviana, proskrypcje, Seneka Retor, CyceronAbstrakt
Artykuł ma na celu analizę problematyki początków formula Octaviana zapewniającej ochronę osobom, które dokonały czynności prawnej pod przymusem. Przeprowadzone badania pozwalają sądzić, że wprowadzenie skargi miało związek z proskrypcjami okresu dyktatury Sulli. Jest możliwe, że sam dyktator, pod wpływem mowy Cycerona Pro Roscio Amerino, zezwolił na umieszczenie jej w edykcie pretorskim. Na podstawie kontrowersji autorstwa Seneki Starszego można przypuszczać, że we wczesnym pryncypacie toczyły się dyskusje na temat tego, przeciwko komu można było zastosować środki ochrony pretorskiej dotyczącej metus. Wydaje się, że zgodnie z przeważającą opinią, nie był to ten, kto stosował przymus, lecz ten, kto czerpał z niego korzyści.
Bibliografia
Alexander M.C., Trials in the late Roman Republic, 149 BC to 50 BC, Toronto-Buffalo-London 1990.
Appel H., ‘Calamitas rei publicae’. Cyceron o nadużyciu prawa w mowie wygłoszonej w obronie Roscjusza z Amerii, [w:] ‘Salus rei publicae suprema lex’. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, red. A. Dębiński, H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 2007.
Archi G., ‘Ait Praetor: Pacta conventa servabo’. Studio sulla genesi e sulla funzione della clausola nel ‘Edictum Perpetuum’, [w:] ‘De iustitia et iure’. Festgabe für Ulrich von Lübtow, Berlin 1980.
Bieniek S., Geneza interdyktu ‘de vi armata’, „Acta Universitatis Wratislaviensis” nr 63, „Prawo” 1967, nr 18.
Bojarski W.,‘In integrum restitutio’ w prawie rzymskim, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 1963, nr 10.
Brennan T.C., The Praetorship in the Roman Republic, II, Oxford 2000.
Broughton T.R.S., The Magistrates of the Roman Republic, II, New York 1952.
Calore E., ‘Actio quod metus causa’. Tutela della vittima e azione ‘in rem scripta’, Milano 2011.
Calore E., Considerazioni sulla clausola edittale “Quod metus causa gestum erit, ratum non habebo”, „Diritto@Storia” 9/2012, http://www.dirittoestoria.it/9/Tradizione-Romana/E-Calore-Quod-metus-causa-gestum-erit.htm.
Cervenca G., Per la storia dell’editto ‘quod metus causa’, SDHI 1965, nr 31.
d’Ors A., El comentario de Ulpiano a los edictos del “metus”, „Anuario de historia del derecho español” 1981, nr 51.
Ebert U.,‘Vi metusve causa’, ZSS 1969, t. 86.
Frier B.W., Urban Praetors and Rural Violence: The Legal Background of Cicero’s ‘Pro caecina’, „TAPA” 1983, nr 113.
Giaro T., ‘Excusatio necessitatis’ nel diritto romano, Warszawa 1982.
González Romanillos J.A., El procedimiento civil como medio de control de la corrupción política. ‘Formula octaviana’ y ‘crimen repetundarum’, „Foro. Revista de Ciencias Jurídicas y Sociales. Nueva Época” 2004, nr 00.
Hartkamp A.S., Der Zwang im römischen Privatrecht, Amsterdam 1971.
Jońca M., ‘Parricidium’ w prawie rzymskim, Lublin 2008.
Kaser M., Zur ‘in integrum restitutio’, besonders wegen ‘metus’ und ‘dolus’, ZSS 1977, t. 94.
Kinsey T.E., The dates of the “Pro Roscio amerino” and “Pro Quinctio”, „Mnemosyne” 1967, nr 20.
Kupisch B., Considerazioni in materia di ‘metus’: l’‘actio quod metus causa’, [w:] Diritto romano, tradizione romanistica e formazione del diritto europeo. Giornate di studio in ricordo di Giovanni Pugliese, red. L. Vacca, Padova 2008.
Labruna L., Alle radici dell’ideologia repressiva della violenza nella storia del diritto romano, [w:] Adminicula, Napoli 1991.
Labruna L., ‘Vim fieri veto’. Alle radici di una ideologia, Napoli 1971.
Lanfranchi F., Il diritto nei retori romani. Contributo alla storia dello sviluppo del diritto romano, Milano 1938.
Lenel O., Das edictum Perpetuum. Ein Versuvch zu seiner Wiederherstellung, Leipzig 1907.
Lintott A., Violence in Republican Rome, Oxford 1968.
Martens R., Durch dritte verursachte Willensmängel, Tübingen 2007.
Robinson O.F., Penal Practice and Penal Policy in Ancient Rome, London – New York 2007.
Tarwacka A., ‘Nihil consensui tam contrarium est quam vis atque metus’. The Origins of Provisions against Duress in Roman law, [w:] Principios generales del derecho. Antecedentes históricos y horizonte actual, red. F. Reinoso, Madrid 2014.
Tarwacka A., O sprawiedliwości i prawie. 1 tytuł 1 księgi digestów. Tekst – tłumaczenie – komentarz, „Zeszyty Prawnicze” 2003, nr 3.2.
Venturini C., ‘Metus’, [w:] Derecho romano de obligaciones: homenaje al profesor José luis murga Gener, Madrid 1994.
von Lübtow U., Der Ediktstitel ‘Quod metus causa gestum erit’, Greifswald 1932.
Watson A., The Dvelopment of the Praetor’s Edict, „JRS” 1970, nr 60.
Zabłoccy M. i J., Ustawa XII Tablic. Tekst – tłumaczenie – objaśnienia, Warszawa 2013.
Zimmermann R., The Law of Obligations. Roman Foundations of the Civilian Tradition, Oxford 1996.
