Udział „sejmików” wojskowych przy tworzeniu i ogłaszaniu artykułów wojskowych w XVI i XVII stuleciu
Słowa kluczowe:
military oaths, articles of war, military congregationsAbstrakt
The article explores soldiers’ participation in process of creating and accepting ordinances and articles of war. It was possible because of existance in army Sejmików – distinct for rittmeisters (Rittmeisters Council) and for the companions from one unit (Banner Council). In the beginning only rittmeisters had an influence over forming the articles of war. From the XVII century also companions could present their will. The acceptance of the officers was necessary to put legal rules into practice. From the nineties of the XVI century we can observe, that commander in chief (Hetman), Jan Zamoyski resigns from knights’ participation and tries, with the help of his own authority and Sejm’ enablement, to create legal rules by his own, without soldiers’ participation. Councils had a much greater authorisation in confederated units, that played a major role in legislation process.
Bibliografia
Archivio Segreto Vaticano, Citta del Vaticano (Tajne Archiwum Watykańskie, Watykan), Segreteria di Stato, Polonia, 16.
Archiwum Główne Akt Dawnych: Archiwum Radziwiłłów, dział II: 582, 658, 799, dział V: 17656, dział VII: 5; Archiwum Zamoyskich, 3112.
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, sygn. 102.
Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, 108, 444, 1621.
Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Ordynacji Zamoyskich, 960.
Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku, 317, 328, 330, 669, 1069, 1535.
Biblioteka Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, 2253.
Biblioteka Raczyńskich, Poznań, 12.
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, 50.
Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, 178, 6138, 6945.
Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka, Vilnius (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich), f. 17: 131, 178.
Львiвська Наукова Бiблiотека НАН України iм. В. Стефаника, Львiв (Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka), f. 4, op. 1, nr 67.
Nationaal Archief, Den Haag (Archiwum Narodowe Holandii w Hadze), Paulus Buys 40, 73.
Российская Национальная Библиотека, Санкт Петербург (Rosyjska Państwowa Biblioteka w Sankt Petersburgu), Отдел рукописей, Ф. 971, Авт. 321/2 (оп. 2, No 192), No: 9, 42, 157, 243, 244, 283. Ф. 971, Авт. 321/1 (оп. 2, No 191), No: 152.
Российский Государственный Архив Древних Актов, Москва (Rosyjskie Państwowe Archiwum Akt Dawnych w Moskwie), Ф. 12: 8.
Svenska Riksarkivet, Stockholm (Archiwum Królewskie w Sztokholmie), Skoklostersamlingen, Polska Manuskript, E 8600, E 8610:2, Extranea IX Polen, 88.
Staatsbibliothek zu Berlin (Biblioteka Państwowa w Berlinie), Ms. boruss. fol. 1254.
Acta Tomiciana, t. IX, Poznań 1876, s. 105-106.
Archiwum Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, t. III: 1582–1584, wyd. J. Siemieński.
Bielski J., Dalszy ciąg kroniki polskiej zawierającej dzieje od 1587 do1598 r., wyd. F.M. Sobieszczański, Warszawa 1851.
Brodowski S., Corpus Iuris Militaris Polonicum, Elbląg 1753.
Corpus iuris Polonici, vol. III: Annos 1506–1522 continens, typis mandavit adnotationibus instruxit O. Balzer, Cracoviae 1906.
Dembołecki W., Pamiętniki o Lissowczykach, czyli przewagi elearów polskich (r. 1619–1623), wyd. K.J. Turowski, Kraków 1859.
Dzieduszycki M., Dzieje Lisowczyków, [w:] Biblioteka Naukowego Zakładu imienia Ossolińskich, t. X, Lwów 1844.
Hetman Florian Zebrzydowski o porządku wojennym, wyd. S. Bodniak, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1931, nr 3 (2).
J.A. Caligarii... epistolae et acta 1578–1581, wyd. L. Boratyński, [w:] Monumenta Polpniae Vaticana, Kraków 1915.
Kochowski W., Historia panowania Jana Kazimierza, t. II, wyd. E. Raczyński, Poznań 1859.
Listy staropolskie z epoki Wazów, wyd. H. Malewska, Warszawa 1977.
Materiały do działalności wojskowej Floriana Zebrzydowskiego, wyd. J. Jasnowski, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1937, nr 9 (2).
Matricularum Regni Poloniae summaria, pars IV: Sigismundi I regis tempora complectens (1507–1548), vol. 1: Acta cancellariorum 1507–1548, ed. T. Wierzbowski, Varsoviae 1910.
Michałowski J., Księga pamiętnicza, wyd. A.Z. Helcel, Kraków 1864.
Moskwa w rękach Polaków: pamiętniki dowódców i oficerów garnizonu polskiego w Moskwie w latach 1610–1612, oprac. M. Kubala, T. Ściężor, Warszawa 1995.
Pamiętniki Samuela i Bogusława Kazimierza Maskiewiczów (wiek XVII), oprac. A. Sajkowski, Wrocław 1961.
Piotrowski J., Dziennik wyprawy Stefana Batorego pod Psków, wyd. A. Czuczyński, Kraków 1894.
Polskie ustawy i artykuły wojskowe od XV do XVIII wieku, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1938.
Stanisława Łaskiego wojewody sieradzkiego prace naukowe i dyplomatyczne, wyd. M. Malinowski, Wilno 1864.
Tarnowski J., Rozmowa o prowadzeniu wojny z Turkami, oprac. Z. Spieralski, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1986, nr 29.
Volumina Constitutionum, t. I, vol. 2: 1527–1549, oprac. W. Uruszczak, S. Grodziski, I. Dwornicka, Warszawa 2000.
Volumina Legum, t. II, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859.
Памятники истории Восточной Европы. Источники XV–XVIIвв., t. VI: Радзи-вилловские акты из собрания Российской национальной библиотеки, перваяполовина XVI в., wyd. M.M. Krom, Moskwa–Warszawa 2002.
Błaszczyk G., Artykuły wojskowe i ich rola dla ustroju polskich sił zbrojnych i prawa wojskowego (do końca XVII wieku), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1979, nr 31.
Bołdyrew A., Piechota zaciężna w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku, Warszawa 2011.
Ferenc M., Mikołaj Radziwiłł „Rudy” (ok. 1515–1584). Działalność polityczna i wojskowa, Kraków 2008.
Florek P., Żołnierze pułku starosty uświackiego Jana Piotra Sapiehy wobec ludności cywilnej Państwa Moskiewskiego, 1608–1612, [w:] Studia historyczno-wojskowe. Armia i społeczeństwo, red. T. Ciesielski, Zabrze 2009.
Inventaris van het archief wan mr. Paulus Buys, 1572–1587, Den Haag 1976, s. 62.
Janas E., Konfederacja wojska koronnego w latach 1661–1663. Dzieje i ideologia, Lublin 1998.
Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576–1582, cz. II, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1971, nr 17 (1).
Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576–1582, cz. IV, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1972, nr 18 (1).
Łopatecki K., „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku, Białystok 2012.
Łopatecki K., Artykuły rotmistrzowskie. Z badań nad kształtowaniem się wojsk zaciężnych w Koronie i WKsL, [w:] Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura – urzędy – prawo – finanse, red. K. Łopatecki, Zabrze 2011.
Łopatecki K., Czy Jan Tarnowski jest twórcą prawa wojskowego na terenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego?, [w:] Kultura społeczna i religijna Małopolski od XIII do XVI wieku, red. W. Szymborski, J. Kozioł, Tarnów 2011.
Łopatecki K., Okoliczności tworzenia prawa wojskowego w Wielkim Księstwie Litewskim (1535–1673). Z badań nad kulturą prawną Rzeczypospolitej szlacheckiej, [w:] Środowiska kulturotwórcze i kontakty kulturalne Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do XIX wieku, red. U. Augustyniak, Warszawa 2009.
Łopatecki K., Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013.
Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce, 1606–1609, Wrocław 1960.
Magnuszewski W., Z dziejów elearów polskich. Stanisław Stroynowski, lisowski zagończyk, przywódca i legislator, Warszawa–Poznań 1978.
Maroń J., Odmienności staropolskiej wojskowości, [w:] Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, red. J. Staszewski, K. Mikulski, J. Dumanowski, Toruń 2002.
Michalek A., Zejście załogi polskiej z Kremla i konfederacja Cieklińskiego 1612–1614, „Teki Historyczne” 1966–1968, nr 15.
Nowakowa J., Księcia Albrechta „Księgi o rycerskich rzeczach a sprawach wojennych” w tłumaczeniu Macieja Strubicza, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1985, nr 28.
Plewczyński M., Żołnierz jazdy obrony potocznej za czasów Zygmunta Augusta. Studia nad zawodem wojskowym w XVI w., Warszawa 1985.
Przepiórka A.G., Od wolontariuszy do żołnierzy zaciężnych. Ewolucja formacji lisowczyków w dobie wojny z Moskwą (1615–1618), [w:] Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura – urzędy – prawo – finanse, red. K. Łopatecki, Zabrze 2011.
Pułaski K., Szkice i poszukiwania historyczne, Kraków 1906.
Rachuba A., Konfederacje wojska litewskiego 1655–1663, Zabrze 2010.
Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, Warszawa 2002.
Ragauskienė R., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės kancleris Mikalojus Radvila Rudasis (apie 1515–1584 m.), Vilnius 2002.
Rundstein J., Księga wojskowa Krzysztofa Radziwiłła hetmana polnego litewskiego 1618–1622, [w:] Pamiętnik Historyczno-Prawny, t. VII, z. 4, red. P. Dąbkowski, Lwów 1929.
Schmitt H., Rokosz Zebrzydowskiego, Lwów 1858.
Sikora R., Wojskowość polska w dobie wojny polsko-szwedzkiej 1626–1629, Poznań 2005.
Spieralski Z., Instrukcje i artykuły hetmańskie Jana Tarnowskiego, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1994, nr 36.
Swart E., From „Landsknecht” to „Soldier”: The Low German Foot Soldiers of the Low Countries in the Second Half of the Sixteenth Century, „International Review of Social History” 2006, nr 51.
Swart E., Krijgsvolk. Militaire professionalisering en het ontstaan va het Staatse leger, 1568–1590, Amsterdam 2006.
Tarnowski J., Consilium rationis bellicae, wyd. T.M. Nowak, Warszawa 1987.
Uruszczak W., Sejm walny koronny w latach 1506–1540, Warszawa 1980.
Uruszczak W., „Sejm walny wszystkich państw naszych”. Sejm w Radomiu z 1505 roku i konstytucja „Nihil novi”, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2005, nr 57 (1).
Urwanowicz J., Wojsko Rzeczypospolitej wobec polityki (na tle postaw armii europejskich), [w:] Dziedzictwo Pierwszej Rzeczypospolitej w doświadczeniu politycznym Polski i Europy, red. J. Ekes, Nowy Sącz 2005.
Urwanowicz J., Wojskowe „sejmiki”. Koła w wojsku Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, Białystok 1996.
Urwanowicz J., Zgromadzenia wojskowe a instytucje parlamentarne w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Relacje, aspiracje, analogie, [w:] Kultura parlamentarna epoki staropolskiej, red. A. Stroynowski, Warszawa 2013.
Wisner H., Wojna polsko-szwedzka w Inflantach 1621–1622, „Zapiski Historyczne” 1991, nr 56 (4).
