The Political System of the Eighteenth Century’s City of Białystok
Keywords:
Białystok, system of private cities, municipal judiciary, landwójt, mayor, town council, kahal, military garrisonAbstract
Białystok received city rights in 1692, known privileges had been passed in the years 1749 and 1760. In spite of the fact that these acts granted basic principles of the urban system, the owners of Bialystok were able to freely decide changes that could have violated the existing order. An important change was the establishment of the landwójt office in 1769. The landwójt (mayor) was a position appointed for life by the Branicki family. The landwójt was able to subdue the municipal authorities and the city judiciary. Białystok was an extremely diverse city in terms of its organization. In this article I was able to isolate four loosely interconnected authority structures: city – suburbs – the Jewish community – military garrison. This, diverse in form, urban organization was supervised by courtly suzerainty. Until the 1st half of XVIII century owners could have made necessary steps independently (to a great extent). With the development of Białystok they handed over their powers (including judicial power) to the General Commissioner of the Podlasie Estates. Izabela Branicka decided in 1772 to appoint a special official – a governor. His sole task was to manage the city. An important arrangement was the division of Białystok into two areas: the left-bank, where the city “proper” was located, and the right-bank, which, despite frequently naming it a “new city”, was not a distinct urban structure. Unification was made under the reign of War and Domain Chamber and the whole process ended with the lease of Białystok by Izabela Branicka to the King of Prussia in 1802.
References
Archiwum Główne Akt Dawnych, Księgi miejskie białostockie: 1, 2, 3.
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Roskie, 122.
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Roskie, Korespondencja, LXV/1.
Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Roskie, Militaria, pudło 9, 13.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział I, Zbiory Zygmunta Glogera: 14.
Archiwum Państwowe w Białymstoku, Kamera Wojny i Domen w Białymstoku: 2195, 2196, 2305, 238, 2450, 2466.
Archiwum Państwowe w Białymstoku, Dokumenty z Tek Jana Glinki.
Narodowy Instytut Dziedzictwa (Warszawa), Teki Glinki: 122, 124, 128, 206, 315, 316, 317, 339, 359, 362, 363, 368, 370, 372, 375, 376, 400, 458.
Biblioteka PAN w Kórniku, 658.
Białystok oczami kartografa, oprac. A. Gawroński, Białystok 2011.
Büsching A.F., Geografia Krolestwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego tudzież innych Prowincyi do nich należących, Warszawa 1768.
Holsche A.K., Geographie und Statistik von West- S̈ud- und Neu- Ostpreußen: nebst einer kurzen Geschichte des K̈onigreichs Polen bis zu dessen Zertheilung, Bd. I, Berlin 1800.
Moszyński J.A., Podróż do Prus, Saksonii i Czech odbyta w roku 1838–1839, t. I, Wilno 1844.
Neue Erdbeschreibung, T. 1, Bd. 2: A.F. Büsching, Welcher das ganze russische Reich, Preußen, Polen, Hungarn, und die europäische T̈urkey, mit den dazu gehörigen und einverleibten Ländern, enthält, Bohn 1760.
Описане рукописнаго отделения Виленской Публичной Библютеки, вып. IV, Вильно 1903.
Ostrowski T., Prawo cywilne albo szczególne narodu polskiego, t. I, Warszawa 1784.
Pałac Branickich w Białymstoku, t. 1: Inwentarze z wieku XVII–XVIII, cz. 1–2, oprac. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2012.
Pinkas kahal Tiktin 381–566. Haskamot, hachlatot we-takan ot kefi szehetikan min ha-pinkas ha-mekori sze-awad be-Szoa Israel Halperin, t. I, wyd. M. Naday [M. Kacykowicz], Jeruszalajim 1996.
Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprac. W. Zawadzki, t. I–II, Warszawa 1963.
Starzyński M., Na schyłku dni Rzeczypospolitej, wyd. H. Mościcki, Warszawa 1914.
Statut krakowskiej gminy żydowskiej z roku 1595 i jego uzupełnienia, oprac. A. Jakimi, Kraków 2005.
W poszukiwaniu żydowskich kryptochrześcijan. Dzienniki ewangelickich misjonarzy z ich wędrówek po Rzeczypospolitej w latach 1730–1747, tłum. i oprac. Jan Doktór, Warszawa 1999.
Volumina legum, t. VII, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1860.
Bałaban M., Ustrój gminy żydowskiej w XVI–XX w. (nowe badania naukowe), „Głos Gminy Żydowskiej” 1937, nr 1.
Bukowska K., Tomasz Drezner polski romanista XVII wieku i jego znaczenie dla nauki prawa w Polsce, Warszawa 1960.
Ciesielski T., Armia koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009.
Ciesielski T., Problematyka badań nad skarbowością polską i litewską czasów saskich (lata 1717–1764), „Miscellanea Historico-Archivistica” 2000, nr 12.
Choińska M., Powinności mieszczan w mieście królewskim a w mieście prywatnym: przykład Tykocina w XVI–XVIII wieku, „Studia Podlaskie” 2009–2010, nr 18.
Czyżewski P., Gmiński – zapomniany urzędnik miejski, [w:] Małe miasta. Przestrzenie, red. M. Zemło, Supraśl 2003.
Danowska E., Podatek skórowy i od rzezi 1789–1793, „Studia Historyczne” 2006, nr 2 (49).
Dąbrowski S., Teatr hetmański w Białymstoku w XVIII wieku, Białystok 1938.
Dobroński A., Białystok – historia miasta, Białystok 2001.
Dobroński A.Cz., Nowe Miasto, „Medyk Białostocki” 2011, nr 104.
Dziubecki T., Programy symboliczne i funkcje ceremonialne rezydencji magnackich. Puławy – Białystok – Radzyń Podlaski – Lubartów w latach 1730–1760, Warszawa 2010.
Gołaszewski Ł., Przepisy prawa miejskiego a wybory władz w Knyszynie (XVI – pocz. XVIII w.), „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2013, nr 2 (6).
Herszberg A.S., Pinkas Bialistok, t. 1–2, New York 1949–1950.
Kosztyła Z., Dzieje wojskowe Białegostoku w XVIII wieku, [w:] Z dziejów wojskowych ziem północno-wschodnich Polski, red. Z. Kosztyła, cz. I, Białystok 1986.
Kowecka E., Dwór „Najrządniejszego w Polszcze magnata”, Warszawa 1991.
Krahel T., Od parafii do stolicy metropolii. Z kościelnych dziejów Białegostoku, „Białostocczyzna” 1999, nr 1.
Kulesza-Woroniecka I., Współpracownicy Izabeli Branickiej w latach 1771–1808, „Studia Podlaskie” 2012, nr 20.
Lech M., Dzieje i obraz Białegostoku w XVIII wieku, [w:] Studia i materiały do dziejów Białegostoku, red. J. Antoniewicz, J. Joka, t. I, Białystok 1968.
Łopatecki K., Cywilna jurysdykcja wobec wojskowych w Koronie na przełomie XVI i XVII stulecia, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2007, nr 5.
Łopatecki K., Walczak W., Wstęp, [do:] Pałac Branickich w Białymstoku, t. 1: Inwentarze z wieku XVII–XVIII, cz. 1, oprac. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2012.
Kaźmierczyk A., Żydzi w dobrach prywatnych: w świetle sądowniczej i administracyjnej praktyki dóbr magnackich w wiekach XVI–XVIII, Kraków 2002.
Kusiński W., Przemiany funkcji Białegostoku w przeszłości, „Rocznik Białostocki” 1966, nr 6.
Maisel W., Sądownictwo miasta Poznania do końca XVI wieku, Poznań 1961.
Małek A., Izabela Branicka a władze pruskie 1795–1802, „Gryfita” 1994, nr 2.
Małek A.B., Kamera Wojny i Domen Departamentu Białostockiego Nowych Prus Wschodnich 1798–1807, Warszawa 2007.
Maroszek J., Ponowienie praw miejskich Białegostoku w 1749 r., „Białostocczyzna” 1998, nr 3.
Maroszek J., Przykahałek żydowski w Białymstoku 1658–1795, [w:] Białystok Mayn Heym, red. D. Boćkowski, Białystok 2013.
Mikołajczyk M., Proces kryminalny w miastach Małopolski XVI–XVIII wieku, Katowice 2013.
Mościcki H., Białystok. Zarys historyczny, Białystok 1933.
Oleńska A., Jan Klemens Branicki „Sarmata nowoczesny”. Kreowanie wizerunku poprzez sztukę, Warszawa 2011.
Opas T., Własność w miastach szlacheckich województwa lubelskiego w XVIII w., „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1970, nr 1 (22).
Organiściak W., Kodeksy wojskowe w Polsce roku 1775, Katowice 2001.
Romaniuk Z., Żydzi białostoccy do 1915 roku, [w:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, t. V, Białystok 2001.
Rutkowski M., Przywilej cechowy Jana Klemensa i Izabeli z Poniatowskich Branickich z 1769 r., „Rocznik Białostocki” 1991, nr 17.
Sobczak J., Sejmiki województwa podlaskiego po reformie w r. 1791, „Studia Historyczne” 1986, nr 4 (29).
Sztachelska A., Trzy księgi miejskie białostockie, „Archeion” 1968, nr 50.
Sztachelska A., Źródła do dziejów miasta Białegostoku w XVII i XVIII w. (do 1795 r.), „Rocznik Białostocki” 1972, nr 11.
Sztachelska-Kokoczka A., Antoni Wroczyński – landwójt Białegostoku, „Echa Bojar” 2001, nr 4.
Sztachelska-Kokoczka A., Białystok w czasach Branickich (lata 1708–95), [w:] Historia Białegostoku, red. A. Cz. Dobroński, Białystok 2012.
Sztachelska-Kokoczka A., Białystok za pałacową bramą, Białystok 2009.
Sztachelska-Kokoczka A., Prawa miejskie Białegostoku, „Białostocczyzna” 1989, nr 4.
Szymańska I., Średzińska A., Pałac Branickich. Historia i wnętrza, Białystok 2011.
Wasilewski T., Kształtowanie się białostockiego ośrodka miejskiego w XVII i XVIII w., [w:] Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, red. H. Majecki, t. IV, Białystok 1985.
Wasilewski T., Powstanie miasta Białegostoku, [w:] Studia nad społeczeństwem i gospodarką Podlasia w XVI–XVIII w., red. A. Wyrobisz, Warszawa 1981.
Wroczyńska E., Wpływ kahału tykocińskiego na powstanie i rozwój gmin żydowskich na Podlasiu w świetle pinkasu tykocińskiego 381–566 (1621–1806), [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, red. W. Walczak, K. Łopatecki, t. II, Białystok 2010.
Uruszczak W., Ustawodawstwo sejmowe w sprawach Żydów z lat 1496–1572, [w:] Rzeczypospolita państwem wielu narodowości i wyznań XVI–XVIII wiek, red. T. Ciesielski, A. Filipczak-Kocur, Warszawa–Opole 2008.
Zdrójkowski Z., Teodor Ostrowski (1750–1802). Pisarz dawnego polskiego prawa sądowego, Warszawa 1956.
