Ewolucja władzy rodzicielskiej ze szczególnym uwzględnieniem instytucji pieczy naprzemiennej (joint physical custody)

Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest określenie charakteru prawnego i treści pieczy naprzemiennej (joint physical custody) w polskim prawie rodzinnym, ze szczególnym uwzględnieniem doświadczeń amerykańskich związanych ze wspólną opieką rodziców nad dzieckiem (joint custody). Instytucja pieczy naprzemiennej nie została expressis verbis uregulowana w polskim prawie rodzinnym, jednak obowiązujące przepisy nie wykluczają de lege lata takiego sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej w sytuacji rodziców żyjących w rozłączeniu. Samo pojęcie „pieczy naprzemiennej”, choć niewymienione w tekście Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, pojawia się w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, jednak bez jakiejkolwiek definicji czy dookreślenia. Ponadto w regulacjach Kodeksu postępowania cywilnego mowa jest o „orzeczeniu, w którym sąd określił, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach”. Należy domniemywać, że przepisy te, wprowadzone ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. dotyczyć mają właśnie pieczy naprzemiennej, jednak trzeba podkreślić, że także w tym kodeksie określenie takie nigdzie nie pada. Tym samym w materii tej panuje obecnie duża niepewność prawna, prowadząca do różnego traktowania obywateli przez sądy i organy administracji publicznej. Tak zakreślony cel był realizowany metodą analizy treści przepisów art. 58 § 1 i art. 107 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, oraz metodą porównawczą pojęć, m.in. pojęć ,,pieczy naprzemiennej” i ,,naprzemiennej władzy rodzicielskiej”. Starano się także wyjaśnić, dlatego pojęcie ,,piecza naprzemienna” jest bardziej odpowiednie niż ,,opieka naprzemienna”. W artykule pochylono się nad standardem najlepiej pojętego interesu dziecka, którego polskim odpowiednikiem jest dobro dziecka. Standard ten nie jest tak prosty jak mogłoby się wydawać. W tym kontekście, zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie toczyła się dyskusja nad wprowadzeniem dwóch heurystyk, funkcjonujących na zasadzie domniemań prawnych: tzw. ,,wrażliwych lat” i pierwszoplanowego opiekuna. W oparciu o amerykańską literaturę prawniczą, omówiono następujące formy pieczy naprzemiennej: ,,długoterminową”, ,,krótkoterminową”, ,,gniazdową” i ,,uznaniową”. Co więcej, zebrano i uporządkowano najbardziej znane w Stanach Zjednoczonych harmonogramy sprawowania pieczy naprzemiennej. Analiza wybranych orzeczeń sądów amerykańskich miała za zadanie wykazać, że piecza naprzemienna nie jest instytucją jednolitą i może implikować problemy z rozstrzyganiem o niej w sądach. W tym kontekście odniesiono się również do domniemania prawnego tzw. approximation rule. Hipoteza główna artykułu brzmi następująco: piecza naprzemienna nie oznacza wyłącznie układów symetrycznej opieki nad dzieckiem, a jej poprawne stosowanie przez sądy wymaga rozważenia przez sąd wielu indywidualnych czynników.