Funkcjonowanie notariatu w Cesarstwie Rosyjskim na przykładzie akt zespołu Starszego Notariusza Sądu Okręgowego w Grodnie
Słowa kluczowe:
XIX-wieczny notariat w Cesarstwie Rosyjskim, starszy notariusz, obwód białostocki, umowy notarialneAbstrakt
Artykuł porusza problematykę związaną ze zmianami systemu notarialnego w Cesarstwie Rosyjskim w II połowie XIX w. Głównym przedmiotem badania była tzw. ustawa notarialna z 1866 r. oraz jej praktyczne zastosowanie przy sporządza- niu umów notarialnych. Podstawową bazą źródłową jest zespół archiwalny: Starszy Notariusz Sądu Okręgowego w Grodnie, przechowywany w zasobie Archiwum Państwowego w Białymstoku. Autor był zainteresowany budową różnego rodzaju aktów notarialnych oraz zasadami ich zatwierdzania i wprowadzania w życie. Do najważniejszych hipotez badawczych można zaliczyć następujące pytania: W ja- kim stopniu ówczesny system notarialny różnił się od obowiązującego wcześniej (sprzed reformy)? Jakie były różnice pomiędzy prawem notarialnym obowiązującym w Królestwie Polskim a notariatem w zachodnich guberniach Cesarstwa? Z jakich elementów składała się struktura organizacyjna notariatu? Jakie były prawa i obowiązki starszych i „zwykłych” notariuszy? Ponadto, udało się zidentyfikować notariuszy, którzy prowadzili kancelarie na obszarze byłego obwodu białostockiego. Wszystkie osoby sprawujące urząd starszego notariusza były narodowości rosyjskiej, wyznania prawosławnego. Niektórzy z nich swoją lojalność wobec władzy carskiej okazali aktywnym uczestnictwem w tłumieniu powstania styczniowego.
Bibliografia
Высoчайше утвержденныя основныя положенiя преобразованiя судебной части вь Росciи, 29 Cентября 1862 года, [w:] Полное собрание законов Российской империи, tom, 37 (1862), nr 48761.
Высочайше утверждненное положенiе о нотарiяльной части 14 Апрѣля 1866 года, [w:] Полное собрание законов Российской империи, tom, 41 (1866), nr 43186.
Памятная книжка Гродненской губернiи, 1885-1915.
Akta Notariusza Aleksiejewa Siergieja w Bielsku, 1883-1887, nr zesp. 554.
Akta Notariusza Anisimowa Aleksandra w Białymstoku,1883-1884, nr zesp. 281.
Akta notariusza Baranowskiego Stefana w Sokółce, 1890-1904, nr zesp. 303.
Akta notariusza Baranowskiego Stepana w Bielsku, 1906-1909, nr zesp. 555.
Akta notariusza Falina Mikołaja w Białymstoku, 1890-1894, nr zesp. 284.
Akta notariusza Fałbauma Aleksandra w Białymstoku, 1883-1885, nr zesp. 285.
Akta notariusza Janowskiego Bazylego w Białymstoku, 1899-1909, nr zesp. 287.
Akta notariusza Kleczkowskiego Andrzeja w Bielsku, 1889-1901, nr zesp. 556.
Akta notariusza Kłobukowa Piotra w Białymstoku, 1893-1910, nr zesp. 289.
Akta notariusza Krynickiego Jakuba w Sokółce, 1889, nr zesp. 306.
Akta notariusza Letczenki Konstantego w Białymstoku, 1883-1895, nr zesp. 292.
Akta notariusza Martynowa Mikołaja w Białymstoku, 1885-1888, nr zesp. 293.
Akta notariusza Popowa Mikołaja w Sokółce, 1907-1912, nr zesp. 307.
Akta notariusza Popowskiego Michała w Bielsku, 1888-1894, nr zesp. 557.
Akta notariusza Popowskiego Michała w Białymstoku, 1896-1912, nr zesp. 294.
Akta notariusza Popowskiego Michała w Sokółce, 1884, nr zesp. 302.
Akta notariusza Reszetniewa Iwana w Sokółce, 1904, nr zesp. 308.
Akta notariusza Rostowskiego Wasyla w Bielsku, 1903, nr zesp. 558.
Akta notariusza Rutkiewicza Aleksandra w Bielsku, 1903-1908, nr zesp. 559.
Akta notariusza Serapina Piotra w Białymstoku, 1889-1893, nr zesp. 295.
Akta notariusza Smogorzewskiego Chryzanta w Bielsku, 1885-1895, nr zesp. 560.
Akta notariusza Smogorzewskiego Chryzanta w Białymstoku, 1896-1897, nr zesp. 296.
Sąd Okręgowy w Białymstoku. Wydział Hipoteczny, nr zesp. 561, sygnatura: 219.
Starszy Notariusz Sądu Okręgowego w Grodnie, nr zesp. 280, 1882-1915, sygnatury: 134, 178, 196, 293, 350.
Бажутов К., Судебная реформа 1864 г. – этап в процессе демократизации судебной системы России, [w:] Судебная Реформа 1864 года и ее значение для формирования правовых систем государств постсоветского пространства: пробльемы теории и практики, Материалы XIV Международных Конивских чтений, Владивосток 2015.
Chojnowski W., Jarzęcki A., Wzory aktów i innych dokumentów notarialnych, Warszawa 1971.
Chwalba A., Imperium korupcji w Rosji i Królestwie Polskim w latach 1861-1917, Kraków 2006.
Danieluk J., Niemiecka rodzina na Podlasiu - Dziedzictwo Artura Hasbacha (1864-1940), [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczpospolitej, pod red. W. Walczaka i K. Łopateckiego, Białystok 2017.
Danieluk J., Majątki instrukcyjne na ziemiach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego: stan badań oraz postulaty badawcze, „Rocznik Lituanistyczny” 2017, t. 3.
Drzewiecki H., Zarys dziejów notariatu w Polsce, Warszawa 1927.
Dunin-Dudkowska A., Akta notarialne na tle przemian historyczno-kulturowych w Polsce, „Język a Kultura” 2002, t. 23.
Dunin-Dudkowska A., Akt notarialny jako gatunek wypowiedzi, Lublin 2010.
Fiedorczyk P., Recenzja pracy: D. Malec, Dzieje notariatu polskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2008, t. LX, z. 2.
Фемелиди Александр Русский нотариат. История нотариата и действующее нотариальное положение 14 апреля 1866 г., Санкт-Петербyрг 1902.
Góra S., Projekt ustawy notarjatu, „Przegląd Notarialny” 1922, nr 1.
Grzybowski K., Historia państwa i prawa Polski, tom IV, Warszawa 1982.
Коморов Н., Нотариат в Российской империи во второй половине XIX - начале XX века (Историко-правовое исследование), Москва 2004.
Korobowicz A., Witkowski W., Ustrój i prawo na ziemiach polskich, Lublin 1994.
Korobowicz A., Sądownictwo Królestwa polskiego, Lublin 1996.
Kowalska S., Podstawy prawne działania notariuszy kaliskich w okresie międzywojennym, [w:] Dziedzictwo kulturowe miasta Kalisza i regionu południowej Wielkopolski, pod red. W. Kowalska, Poznań 2012.
Kozak S., Reprezentacyjność galicyjskich akt notarialnych z zasobu Archiwum Państwowego w Przemyślu, „Archeion” 1997, tom 98.
Kuryłowicz M., Z historiografii notariatu w Polce, „Rejent” 1999, nr 8 (800).
Łopatecki K., Zalewska E., Historia uroczyska Jaroszówka. Badania nad przemianami własnościowo-osadniczymi na pograniczu Wasilkowa i Białegostoku, „Studia Podlaskie” 21 (2013).
Łopatecki K., Struktura i siedziba Sądu Głównego w Białymstoku (1808-1842),„Miscellanea Historico-Iuridica” (16) 2017, z. 2.
Malec D., Dzieje notariatu polskiego, Kraków 2007.
Malec D., Notariat Drugiej Rzeczpospolitej, Kraków 2002.
Nowakowski K., Konferencja metodyczna dotycząca opracowania akt notarialnych, „Archeion” 1993, tom 92.
Nowak M., Ruszkowska M., Notariusze sądu okręgowego i sądów pokoju guberni kieleckiej w latach 1876-1915 – próba charakterystyki środowiska, [w:] Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, pod red. A. Góraka, Lublin-Siedlce 2008.
Олейнова А., История становления законодательства о нотариате в России, Москва 2004.
Siegel S., Ceny w Warszawie w latach 1816-1914, Poznań 1949.
Sikorski R., Działalność kancelarii notarialnej pod koniec XIX i w pierwszych latach XX wieku oraz po odzyskaniu niepodległości, w świetle przepisów zachowanej dokumentacji zespołu archiwalnego: Kancelaria notariusza Stanisława Leopolda Biernackiego w Częstochowie, „Ziemia Częstochowska” 2016, t. XLII.
Szumski J., Inwentarz Zespołu Akt Starszy Notariusz Sądu Okręgowego w Grodnie, [1581-1882] 1883-1915 [1920-1930], Białystok 2012.
Szumski J., Instrukcyjne majątki ziemskie w powiecie sokólskim w latach 1867-1914. Problematyka prawno-własnościowa, [w:] Studia polsko-litewsko-białoruskie, pod red. J. Tomaszewskiego, E. Smułkowej, H. Majeckiego, Warszawa 1988.
Smykowski J., Ukaz z 10 XII 1865 r. i jego konsekwencje dla stanu posiadania ziemiaństwa polskiego w zachodnich guberniach Imperium Rosyjskiego, [w:] Wilno i Kresy północno-wschodnie. Materiały z II Międzynarodowej Konferencji w Białymstoku 14-17 IX 1994 r., pod. red. E. Feliksiaka, A. Mironowicza, t. 1, Białystok 1996..
Тишкова О., Положение о нотариальной части, „Гуманитарные и социальные науки” 2011, nr 5.
Wiszowata K., Testament jako źródło historyczne, „Białostockie Teki Historyczne” 2007, tom 7.
Wróbel W., Historia ulicy Kijowskiej. Studia z dziejów Białegostoku, Białystok 2011.
Wróbel W., Kilińskiego: historia jednej ulicy, Białystok 2016.
Wróbel M., Antoni Hipolit Wieczorek (1844–1906). Rys biograficzny białostockiego fabrykanta i dzieje jego zakładu (do 1906 r.), „Rocznik Białostocki” 2017, tom XIX.
Żmigrodzka B., Testament jako gatunek tekstu, Katowice 1997.
