Aktualne znaczenie prawa spadkowego oraz w czasach uchwalania Kodeksu cywilnego – wybrane zagadnienia
Słowa kluczowe:
prawo spadkowe, prawo własności, prawo dziedziczenia, państwo socjalistyczneAbstrakt
Celem artykułu jest ukazanie aktualnego znaczenia prawa spadkowego oraz w czasach uchwalania Kodeksu cywilnego. Prawo spadkowe odgrywa obecnie znacznie ważniejszą rolę niż w momencie ustanawiania obowiązujących przepisów. Na gruncie rozważań zostaną scharakteryzowane czynniki determinujące aktualny kształt prawa spadkowego, które były rzadziej spotykane w czasach uchwalania Kodeksu cywilnego. Skłania to do potrzeby przyjrzenia się znaczeniu prawa spadkowego w perspektywie dwóch ram czasowych. W artykule będą poruszone jedynie wybrane aspekty dotyczące przepisów Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (obowiązującej w czasach uchwalania Kodeksu cywilnego), przepisów aktualnie obowiązującej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, funkcji prawa spadkowego (to jest funkcji ochrony własności, funkcji ochrony osób bliskich spadkodawcy, funkcji alimentacyjnej, funkcji społeczno‑gospodarczej) oraz istotnych nowelizacji prawa spadkowego (z dnia 18 października 2015 roku i 15 listopada 2023 roku).
Analiza regulacji konstytucyjnych dotyczy przede wszystkim własności i prawa dziedziczenia. Rozważania na temat nowelizacji prawa spadkowego pomogą w ocenie poszczególnych rozwiązań pod kątem ochrony interesu prywatnego. Zostanie podjęta próba odpowiedzi na pytanie, czy zakładane w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku funkcje prawa spadkowego są funkcjami faktycznie realizowanymi w realiach świata współczesnego (w tym ustroju gospodarki wolnorynkowej). Artykuł zostanie oparty przede wszystkim na metodzie formalno‑dogmatycznej oraz historycznoprawnej. W niewielkim stopniu będzie wykorzystana metoda funkcjonalna i socjologicznoprawna. Rozważania uzupełni orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego.
Bibliografia
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952 nr 33, poz. 232).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 2009 nr 114, poz. 946).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadowego (Tekst jedn. Dz. U. UE. L 2019 Nr 243, poz. 9).
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tj. Dz.U. 2023 r., poz. 2809).
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tj. Dz. U. 2023 r., poz. 1933).
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz.U. 2024, poz. 858).
Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2015, poz. 1311).
Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023, poz. 1615).
Inheritance (Provision for Family and Dependants) Act 1975, 1975 c. 63, https://www.legislation.gov.uk/ukpga/1975/63.
Uzasadnienie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny z dnia 29 października 2012 r., druk nr 990, s. 6-7, https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/druk.xsp?nr=990.
Wyrok TK z dnia 12 stycznia 1999 r., P 2/98, OTK 1999 Nr 1, poz. 2.
Wyrok TK z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99, Lex Nr 46004.
Wyrok TK z dnia 25 listopada 2003 r., K 37/02, Legalis Nr 60764.
Wyrok TK z dnia 4 września 2007 r., P 19/07, Legalis Nr 85842.
Wyrok SN z dnia 30 października 2003 r., IV CK 158/02, Lex Nr 106579.
Uchwała SN z dnia 23 października 2019 r., III CZP 23/19, Lex Nr 2729948.
Wyrok SA w Białymstoku z dnia 7 kwietnia 2017 r., I ACa 9311/16, Lex Nr 2302104.
Wyrok SA w Gdańsku z dnia 7 listopada 2019 r., V ACa 229/19, Lex Nr 2923427.
Bednarek Małgorzata, Koncepcja własności w dobie transformacji ustrojowej w Polsce, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1993, nr 4.
Biernat Jakub, Prawo do zachowku, Lex/el. 2023.
Biernat Jakub, Ochrona osób bliskich spadkodawcy w prawie spadkowym, Toruń 2002.
Błaszczyk Cezary, Autorskie prawa majątkowe a konstytucyjna ochrona własności, „Przegląd Sądowy” 2019, nr 2.
Bogucka Iwona, Funkcje prawa. Analiza pojęcia, Kraków 2000.
Borysiak Witold, Dziedziczenie. Konstrukcja prawna i ochrona, Warszawa 2013.
Borysiak Witold, Dziedziczenie ustawowe w świetle nowelizacji Kodeksu cywilnego, „Przegląd Sądowy” 2011, nr 2.
Borysiak Witold, Ochrona członków rodziny spadkodawcy na tle historyczno prawnym oraz prawnoporównawczym, „Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego” 2008, nr 2.
Bożyk Stanisław (red.), Prawo, parlament i egzekutywa we współczesnych systemach rządów. Księga poświęcona pamięci Profesora Jerzego Stembrowicza, Białystok 2009.
Burtymowicz Magdalena, Kroczek Piotr, Prawne i ekonomiczne aspekty migracji, Kraków 2016.
Croucher Rosalid, How free is free? Testamentary Freedom and the Battle between ‘Family’ and ‘Property’, „Australian Journal of Legal Philosophy” 2012, nr 37.
Czerwińska Hanna, Gmina jako spadkobierca ustawowy, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2015, t. XXXIV.
Deigh John, Emotions, values, and the law, Oxford 2008.
Doliwa Adam, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2012.
Drapalska‑Grochowicz Marlena, Rekonstrukcja kategorii bliskości w polskim systemie prawnym, Katowice 2023.
Dyoniak Andrzej, Ochrona rodziny w razie śmierci jednego z małżonków, Warszawa–Poznań 1990.
Filipiak Teresa, Majek Jan, Nazar Mirosław, Niezbecka Elżbieta (red.), Zarys Prawa cywilnego, Lublin 2003.
Fras Mariusz, Habdas Magdalena (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. VI, Spadki (art. 922–1087), Warszawa 2019.
Garlicki Leszek, Zubik Marek (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. I, Warszawa 2016.
Garlicki Leszek, Zubik Marek (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, Warszawa 2016.
Gniewek Edward, Machnikowski Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2023.
Grzybowska Izabela, Prawo do dziedziczenia w państwach socjalistycznych – część I (ujęcie historyczno-prawne), „Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego” 2011, nr 2.
Gutowski Maciej (red.), Kodeks cywilny, t. III, Komentarz do art. 627–1088, Warszawa 2022.
Gwiazdomorski Jan, Prawo spadkowe, Warszawa 1959.
Haberko Joanna, Pojęcie osoby bliskiej w prawie cywilnym, „Przegląd Sądowy” 2011, nr 3.
Haberko Joanna, Dziadkowie – wnuki. Osobista więź prawnorodzinna i relacja prawnospadkowa, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2012, z. 3.
Halban Leon, Własność podstawą wolności, Lwów 1939.
Jarosz‑Żukowska Sylwia, Konstytucyjna zasada ochrony własności, Kraków 2003.
Kaczmarczyk‑Kłak Katarzyna, Zasada ochrony własności w Konstytucji RP – dawniej i współcześnie, „Nieruchomości” 2023, nr 3.
Kędzia Zdzisław, Burżuazyjna koncepcja praw człowieka, Wrocław 1980.
Kordasiewicz Bogudar (red.), System prawa prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe, Warszawa 2015.
Kozłowski Kozłowski, Prawo dziedziczenia w świetle postanowień Konstytucji RP – zarys instytucji, „Białostockie Studia Prawnicze” 2017, z. 4.
Kruk Maria (red.), Jaka konstytucja?, Warszawa 1994.
Księżak Paweł, Prawo spadkowe, Warszawa 2017.
Księżak Paweł, Zachowek w polskim prawie spadkowym, Warszawa 2012.
Longchamps de Beriér Franciszek, Nadużycie prawa w rzymskim prawie prywatnym, Wrocław 2008.
Łętowska Ewa, Własność i jej ochrona jako wzorzec kontroli konstytucyjności. Wybrane problemy, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2009, z. 4.
Łukasiewicz Jakub, Ramus Iwona (red.), Prawo alimentacyjne. Zagadnienia materialne, t. II, Toruń 2015.
Łukasiewicz Jakub, Załucki Mariusz (red.), Prawo rodzinne i spadkowe wobec współczesnych zjawisk technologicznych i społecznych, Toruń 2018.
Mańko Rafał, Relikty w kulturze prawnej. Uwagi metodologiczne na tle pozostałości epoki socjalizmu realnego w polskim prawie prywatnym, „Acta Universitatis Wratislaviensis Przegląd Prawa i Administracji” 2015.
Mańko Rafał, Transformacja ustrojowa a ciągłość instytucji prawnych – uwagi teoretyczne, „Zeszyty Prawnicze” 2016, z. 16.
Mańko Rafał, Wybrane relikty prawne epoki realnego socjalizmu w polskim prawie cywilnym – analiza zmiany funkcji społecznej instytucji prawnych w następstwie transformacji ustrojowej, „Studia Iuridica” 2016, vol. 66.
Michałowska Kinga, Niemajątkowe wartości życia rodzinnego w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2017.
Moszyńska Anna, Geneza prawa spadkowego w polskim kodeksie cywilnym z 1964 r., Toruń 2019.
Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, Lex/el. 2024.
Nowak Olga, Zachowek, rezerwa i roszczenia alimentacyjne – jak instytucje prawne służą ochronie rodziny w perspektywie prawnoporównawczej, „Zeszyt Naukowy Koła Cywilistów” 2015.
Ogiegło Leszek, Popiołek Wojciech, Szpunar Majciej (red.), Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, Kraków 2005.
Osajda Konrad (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2024.
Pańko Walerian, O prawie własności i jego współczesnych funkcjach, opr. Teresa Kurowska, Katowice 2016.
Partyk Aleksandra Brytyjskie systemy ochrony osób bliskich spadkodawcy a prawo polskie. Studium prawnoporównawcze, Kraków 2020.
Pecyna Marlena, Pisuliński Jerzy, Podrecka Małgorzata (red.), Rozprawy cywilistyczne. Księga pamiątkowa dedykowana Edwardowi Drozdowi, Warszawa 2013.
Piątowski Józef Stanisław, Kordasiewicz Bogudar, Prawo spadkowe. Zarys wykładu, Warszawa 2011.
Pietrzykowski Krzysztof (red.), Kodeks cywilny, t. II, Komentarz. Art. 450–1088, Warszawa 2021.
Radwański Zbigniew, Olejniczak Adam, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2023.
Rafałowicz Paweł, Dziedziczenie. Perspektywa aksjologiczna, Toruń 2022.
Rafałowicz Paweł, Założenia aksjologiczne rozporządzenia spadkowego Nr 650/2012, „Monitor Prawniczy” 2022, nr 22.
Renner Karl, The Institutions of Private Law and Their Social Functions, Londyn 1976.
Smyczyński Tadeusz (red.), System Prawa Prywatnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze, t. 12, Warszawa 2011.
Staatsrecht und Staatswissenschaften in Zeiten des Wandels. Festschrift für Ludwig Adamovich zum 60. Geburstag, Hsg. Bernd-Christian Funk, Wiedeń–Nowy Jork 1992.
Stelmachowski Andrzej, Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984.
Sylwestrzak Anna, Sytuacja prawna dziadków w świetle norm prawa spadkowego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2011, t. XXVI.
Szer Seweryn, Prawo spadkowe, Warszawa 1955.
Witczak Hanna, Uprawnienia rodziców i dziadków spadkodawcy w dziedziczeniu ustawowym w nowym stanie prawnym, „Monitor Prawniczy” 2009, nr 11.
Wójcik Sylwester, Ochrona interesów jednostki w polskim prawie spadkowym w zakresie powołania do dziedziczenia, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego Prace Prawnicze” 1981, nr 98.
Wronkowska Sławomira, Ziembiński Zygmunt, Zarys teorii prawa, Poznań 2001.
Wróblewski Jerzy, Funkcje prawa a pewność prawa, „Studia Prawno‑Ekonomiczne” 1974.
Załucki Mariusz (red.), Egzekucja z majątku spadkowego. Ograniczona i nieograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe, Warszawa 2016.
Załucki Mariusz (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2023.
Załucki Mariusz, Przyszłość zachowku w prawie polskim, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2012, nr 2.
Załucki Mariusz, Uniform European Ingeritance Law. Myth, Dream or Reality of the Future, Kraków 2015.
Zaradkiewicz Kamil, Instytucjonalizacja wolności majątkowej. Koncepcja prawa podstawowego własności i jej urzeczywistnianie w prawie prywatnym, Warszawa 2013.
Zubik Marek (red.), Minikomentarz dla maksiprofesora. Księga jubileuszowa profesora Leszka Garlickiego, Warszawa 2017.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
