Polscy uczeni prawnicy międzywojenni o ustroju i prawie Trzeciej Rzeszy
Słowa kluczowe:
nazizm, prawo, państwo, ustrój, Trzecia RzeszaAbstrakt
The article describes the views of a number of selected Polish scholars-lawyers on the Nazi government and law during the period 1933-1939. It presents, in turn, opinions on this subject matter formulated by Maciej Starzewski, Waclaw Makowski, Konstanty Grzybowski, Andrzej Mycielski, Ludwik Krajewski, Tadeusz Bigo, Leon Halban, Stanislaw Golab, Leopold Caro, Ignacy Czuma, Marian Z. Jedlecki and Zygmunt Cybichowski. Almost all of them expressed strong criticism concerning the governmental system and law of the Third Reich, usually correctly commenting on and characterizing changes occurring in those fields in Germany since 1933. In particular, Polish inter-war scholars-lawyers emphasized the unitary and authoritarian, or even totalitarian, model of the Nazi government and the special systemic position of the supreme leader held by Adolf Hitler. With respect to Nazi legal doctrine and the legal system founded upon it, they pointed out its reliance on racism and nationalism, its refutation of the fundamental assumptions of Roman law, legal positivism and the ideology of natural law, the obliteration of the demarcation line between public and private law and the adoption of the principle of the primacy of common good (German national community) over individual interests. The analyzed discourse on those matters accentuated legal nihilism, decisionism and voluntarism (considering them to be typical of Nazism) and considered those approaches to be inimical to the modern tradition of Western-European legal science.
Bibliografia
Amica Italia. Polscy prawnicy wobec włoskiego faszyzmu 1922-1939. Wybór pism, red. M. Marszał, Kraków 2004.
Bigo T., Administracja publiczna w Trzeciej Rzeszy, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1936, nr 4.
Caro L., Teoria narodowego socjalizmu, „Naród i Państwo” 1937.
Caro L., Polityka gospodarcza III Rzeszy, Lwów 1938.
Chmurski A., Nowa Konstytucja, Warszawa 1935.
Czuma I., Polityka ludnościowa III Rzeszy, Lublin 1939.
Czuma I., Niemcy – naród bez młodzieży, Warszawa 1939.
Czuma I., Absolutyzm ustrojowy. Wybór pism, red. M. Marszał, Kraków 2003.
Cybichowski Z., Polskie prawo państwowe. Na tle uwag z dziedziny nauki o państwie i porównawczego prawa państwowego, Warszawa 1933.
Cybichowski Z., Na szlakach nacjonalizmu. Rozważania prawnopolityczne, Warszawa 1939.
Darré W., Das Bauerntum als Leben und Gemeinschaftsform, Leipzig – Berlin 1939.
Darré W., Das Bauerntum als Lebensquell der nordischen Rasse, München 1929.
Darré W., Neuadel als Blut und Boden, München 1930.
De Felice R., Interpretacje faszyzmu, Warszawa 1976.
Fiedler E., Trzecia Rzesza. Zarys ustroju politycznego, gospodarczego i kulturalnego, Warszawa 1937.
Gołąb S., Prądy w prawoznawstwie III Rzeszy, Warszawa 1936.
Gołąb S., Rodzina i własność, „Gazeta Sądowa” 1934, nr 1.
Górnicki L., Prawo Trzeciej Rzeszy w nauce i publicystyce prawniczej Polski Międzywojennej, Bielsko-Biała 1993.
Grzybowski K., Dyktatura Prezydenta Rzeszy. Studium nad art. 48, ust. II Konstytucji Weimarskiej i rozwojem państwa autorytarnego w Niemczech, „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne” 1933, nr 1-2.
Grzybowski K., Niemcy hitlerowskie, Kraków 1934.
Grzybowski K., Niemcy. Ustrój polityczny Trzeciej Rzeszy, [w:] Encyklopedia nauk Politycznych, t. IV, z. 1, Warszawa 1939.
Guz T., Filozofia prawa III Rzeszy Niemieckiej, Lublin 2013.
Halban L., Religia w Trzeciej Rzeszy, Lwów 1936.
Halban L., Istota duchowa Trzeciej Rzeszy, Warszawa 1939.
Halban L., Małżeństwo niemieckie podług ustawy z 6 lipca 1938, „Przegląd Powszechny” 1939, nr 1 i 2.
Jedlicki M.Z., Przeobrażenia ustrojowe i polityczne dzisiejszych Niemiec, Kraków 1939.
Jędrzejewski E., Hitlerowska koncepcja administracji państwowej 1933-1945. Studium polityczno-prawne, Wrocław 1974.
Jonca K., Koncepcje narodowosocjalistycznego prawa w Trzeciej Rzeszy, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 1977, t. III.
Kawalec K., Narodowa Demokracja wobec faszyzmu 1922-1939. Ze studiów nad dziejami myśli politycznej obozu narodowego, Warszawa 1989.
Konstanty Grzybowski – myśliciel sceptyczny, red. W. Kozub-Ciembroniewicz, Kraków 2000.
Krajewski L., Doktryna prawna hitleryzmu, „Głos Sądownictwa” 1939, nr 1, oraz „Biuletyn Urzędniczy”, 1939 nr 3-4.
Krajewski L., Podstawy ustroju Trzeciej Rzeszy, Warszawa 1935.
Krajewski L., Precedens i autorytet, „Głos Sądownictwa” 1937, nr 3.
Krajewski L., Renesans monokracji, „Głos Sądownictwa” 1939, nr 7-8.
Krajewski L., Wola ustawodawcy, „Biuletyn Urzędniczy” 1937, nr 2.
Kulesza W.T., Państwo w myśli politycznej i ustrojowo-prawnej Wacława Makowskiego, Warszawa 2014.
Ławnikowicz G., Między koniecznością państwa a pochwałą autorytaryzmu. Koncepcja państwa społecznego Wacława Makowskiego, Lublin 2014.
Maciejewski M., Doktryna rewolucyjnego konserwatyzmu wobec narodowego socjalizmu 1921-1945, Wrocław 1991.
Maciejewski M., Neonazizm w RFN. Organizacja, działalność, propaganda, [w:] Doktryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego, red. E. Olszewski, Lublin 2004.
Maciejewski M., Początki partii hitlerowskiej w relacjach konsula generalnego RP w Monachium (do 1924 r.), „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 1975, t. II.
Maciejewski M., Ruch i ideologia narodowych socjalistów w Republice Weimarskiej. O źródłach i początkach nazizmu 1919-1924, Warszawa – Wrocław 1985.
Maciejewski M., Sukcesorzy Adolfa Hitlera w Niemczech po 1945 r., Acta Universitatis Wratislaviensis, „Studia Historyczno-Prawne”, Seria Prawo 2004, t. CCLXXXVIII.
Makowski W., Ku państwu społecznemu, „Nowe Państwo” 1932, nr 4.
Makowski W., My i wy, Warszawa 1938.
Makowski W., Nauka o państwie, cz. 1: Teoria państwa, Warszawa 1939.
Makowski W., O koncepcji prawa społecznego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1933, nr 1.
Makowski W., Państwo społeczne, Warszawa 1936.
Makowski W., Rewizja umowy społecznej, Warszawa 1933.
Makowski W., Zagadnienia współczesnego konstytucjonalizmu, Warszawa 1929.
Marszał M., Włoski faszyzm i niemiecki narodowy socjalizm w poglądach Narodowej Demokracji 1926-1939, Wrocław 2001.
Mosse G. L., Kryzys ideologii niemieckiej. Rodowód intelektualny Trzeciej Rzeszy, Warszawa 1972.
Musielak M., Nazizm w interpretacjach polskiej myśli politycznej okresu międzywojennego, Poznań 1997.
Mycielski A., Chwile czasu minionego, Kraków 1976.
Mycielski A., Podstawy ustroju Niemiec współczesnych, „Nowe Państwo” 1934, z. 3.
Mycielski A., Stanowisko prawne Führera na tle ustroju Niemiec współczesnych, Warszawa 1938.
Obiektywna podstawa prawa. Wybór pism Czesława Martyniaka, Antoniego Szymańskiego i Ignacego Czumy, wyboru dokonał, wstępem i przypisami opatrzył B. Szlachta, Kraków 2001.
Olszewski H., Der Nationalsozialismus im Urteil der politischen Kräfte Polens [w:] Das Unrechtsregime. Internationale Forschung über den Nationalsozialismus, t. I, red. U. Büttner, Hamburg 1986.
Pamięci zmarłych profesorów i docentów Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, red. L. Lehmann, M. Maciejewski, Wrocław 2010.
Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Wrocław 1974.
Schmitt C., Der Hüter der Verfassung, Tübingen 1931.
Schmitt C., Der Begriff des Politischen. Mit einer Rede über das Zeitalter der Naturalisierung und Entpolitisierung, München – Leipzig 1932.
Schmitt C., Die Diktatur des Reichspräsidenten, „Veröff entlichung der Vereinigung Deutscher Staatsrechtslehrer” 1924, nr 1.
Schmitt C., Legalität und Legitimität, München – Leipzig 1932.
Schmitt C., Nationalsozialismus und Völkerrecht, Hamburg 1934.
Schmitt C., Politische Theologie. Vier Kapitel zur Lehre von der Souverenität, München – Leipzig 1934.
Schmitt C., Staat, Bewegung, Volk. Die Dreigliederungen der politischen Einheit, Hamburg 1933.
Schmitt C., Verfassungslehre, München – Leipzig 1928.
Starzewski M., Elita i wódz w projekcie ustroju Trzeciej Rzeszy, Poznań 1933.
Starzewski M., Demokracja a totalizm, Kraków 1937.
Starzewski M., Systematyka ustrojów politycznych, Poznań 1936.
Starzewski S., Środki zabezpieczenia prawnego konstytucyjności uchwał, Warszawa 2009.
Stojanowski K., Polsko-niemieckie zagadnienie rasy, Katowice 1939.
Stojanowski K., Rasizm przeciw Słowiańszczyźnie, Poznań 1934.
Zajadło J., Dziedzictwo przeszłości. Gustav Radbruch – portret filozofa, prawnika, polityka i humanisty, Gdańsk 2007.
Zajadło J., Formuła Radbrucha. Filozofia prawa na granicy pozytywizmu prawniczego i prawa natury, Gdańsk 2001.
Zmierczak M., Spory o istotę faszyzmu. Dzieje i krytyka, Poznań 1988.
Zmierczak M., Prawo w III Rzeszy a standardy kultury prawnej, [w:] nam hoc natura aequum est... Księga jubileuszowa ku czci Profesora Janusza Justyńskiego w siedemdziesięciolecie urodzin, Toruń 2012.
