Początki akademickiej edukacji humanistycznej i prawniczej na Górnym Śląsku w okresie II Rzeczypospolitej Polskiej
Ключевые слова:
okres międzywojenny, województwo śląskie, tworzenie administracji, system edukacyjny, edukacja prawnicza, uniwersytetАннотация
After the 1921 plebiscite which led to the division of Upper Silesia and the need for the then II Polish Republic to create a self-governing (autonomous) Voivodship in the region, overcoming the results of Germanisation was one of the most important problems to be faced by those responsible for forming the state. The principles of shaping a modern public administration and earlier traditions of a well organised Prussian system, considerably influenced the Polish administrative model selected, imposing strict requirements for future Polish administrative staff. A legal environment had to be involved in the process of creating the framework of the Voivodship’s political system, while the Polish Constitution assumed the preference for clerks to be employed that were native to the region. Content-related and legal preparation of local staff was considered one of the most important factors at the time. This required the establishment of a Polish education system up to and including university level. The delay that occurred in creating such a system was largely due to the predominant German population in Upper Silesia. Other weakening factors included: social differences, lack of staff and tradition in university education in the region and local traits relating to the expected aspirations of children, or lack of; a dire situation that was further exacerbated by the appalling condition of the nation’s economy. Steps were taken to change all of this but the founding of a university with its universal idea, failed to materialise through the haze of local conditions and for all intents and purposes appeared to have been a lost cause. Eventually, and after a lapse of almost fifty years, the original idea finally reached fruition in 1968 with the founding of the University of Silesia in Katowice.
Библиографические ссылки
Akta wniosku Śląskiej Rady Wojewódzkiej w sprawie stypendiów dla młodzieży śląskiej w szkołach średnich i zawodowych, APKat., Biuro Sejmu Śląskiego, F 11655 dr. 156.
Akta wniosku wojewody śląskiego w sprawie projektu ustawy dotyczącej stypendiów dla młodzieży śląskiej studiującej w szkołach średnich i zawodowych oraz w wyższych zakładach naukowych, APKat., Biuro Sejmu Śląskiego, 11668. dr. 208.
Akta wniosku polskich klubów Sejmu Śląskiego w sprawie funduszu stypendialnego imienia Miarki i Stalmacha dla ubogiej młodzieży śląskiej (150 000 zł), APKat., Biuro Sejmu Śląskiego, F 11742, dr. 536.
Akta wniosku wojewody śląskiego w przedmiocie utworzenia Wojewódzkiego Konserwatorium Muzycznego, APKat., Biuro Sejmu Śląskiego, F 11606, dr. 22.
Akta sprawozdania Komisji Wyznań i Oświecenia Publicznego oraz Komisji Budżetowo-Skarbowej w sprawie wniosku Śląskiej Rady Wojewódzkiej zawierającej projekt ustawy o Śląskim Konserwatorium Muzycznym w Katowicach, s. 14; F 12192, dr. 357, APKat., Biuro Sejmu Śląskiego, F 890, dr. 357 i 374.
„Polonia” nr 2318 z 20 marca 1931 r.
Posiedzenie 12 Sejmu Śląskiego III kadencji (1930–1935) z d nia 23 listopada 1931 r., Uprawnienia absolwentów Instytutu Pedagogicznego w Katowicach. AP-Kat., Biuro Sejmu Śląskiego, F 12165, dr. 136.
Posiedzenie 39 Sejmu Śląskiego III kadencji (1930–1935) z dnia 7 marca 1934 r.
Rozporządzenie Wojewody Śląskiego z dnia 1 sierpnia 1922 r. w przedmiocie utworzenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, (Dz.Ust.Śl. nr 2, poz. 42).
Rozporządzenie Wojewody Śląskiego z dnia 6 sierpnia 1922 r. w przedmiocie wykonania rozporządzenia z dnia 1 sierpnia 1922 r. Dz.Ust.Śl. nr 12, poz. 42 (Dz.Ust.Śl. nr 21).
Rozporządzenie Tymczasowej Rady Wojewódzkiej z dnia 18 lipca 1922 r. w sprawie powołania Śląski Trybunał Administracyjnego (Dz.Ust.Śl. nr 8, poz. 30).
Sprawozdanie Komisji Konstytucyjnej o rządowym projekcie ustawy dotyczącej uzupełnienia ustawy konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego (Dr NR 2537). Druk nr 2562.
Sprawozdanie stenograficzne z 216 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego, 8 marca 1921 r.
Sprawozdanie stenograficzne z 205 posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dnia 3 lutego 1921 r.
Ustawa konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny województwa śląskiego (Dz.U.R.P. nr 75, poz. 497).
Ustawa konstytucyjna z dnia 8 marca 1921 r. dotycząca uzupełnieniu Ustawy Konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 r. zawierającej Statut Organiczny Województwa Śląskiego. Dz.Ust. nr 73, poz. 497 (Dz.U.R.P. nr 26 poz. 146).
Ustawa dotycząca stypendiów dla młodzieży śląskiej studiującej w szkołach średnich i zawodowych oraz wyższych zakładach naukowych (Dz.U.Śl. nr 19, poz. 127).
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1925 r. o stypendiach wojewódzkich imienia Karola Miarki i Pawła Stalmacha (Dz.U.Śl. nr 5, poz. 16).
Balawajder E., Wojciech Korfanty. Myśl katolicko-społeczna i działalność, Katowice 2001.
Ciągwa J., Autonomia Śląska (1922–1939), Katowice 1988.
Ciągwa J., Pierwsza nowela ustawy konstytucyjnej z dnia 15 lipca 1920 roku, zawierającej statut organiczny województwa śląskiego, [w:] Z dziejów prawa, red. A. Lityński, M. Mikołajczyk, W. Organiściak, t. 5(13), Katowice 2012.
Cygański M., Z dziejów Volksbundu (1921/1932), Opole 1966.
Czernichowski E., Organizacja i znaczenie Instytutu Pedagogicznego w Katowicach, Katowice 1930.
Długajczyk E., Oblicze polityczne i własnościowe prasy polskiej w województwie śląskim 1922–1939, Katowice 1990.
Drogoń A., Kobiela Ł., August Hlond, prymas czasu narodowych wyborów, Katowice 2013.
Fertacz S., Początki szkolnictwa wyższego na Górnym Śląsku, [w:] Katowice w 143. rocznicę uzyskania praw miejskich. W 40-lecie powstania Uniwersytetu Śląskiego – szkolnictwo i nauka na Górnym Śląsku, red. nauk. A. Barciak, Katowice 2009.
Grodziski S., Na pierwszym roku po wojnie, [w:] Dziedzictwo prawne XX wieku. Księga pamiątkowa z okazji 150-lecia Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.
Herman Z.S., Misja oddziału Polskiej Akademii Nauk w Katowicach w górnośląskiej rzeczywistości, [w:] Katowice w 143. rocznicę uzyskania praw miejskich. W 40-lecie powstania Uniwersytetu Śląskiego – szkolnictwo i nauka na Górnym Śląsku, red. nauk. A. Barciak, Katowice 2009.
Janicki S., Województwo śląskie w ramach autonomii za czas 1923–1926, Katowice 1926.
Kutrzeba S., Michał Grażyński jako pracownik naukowy. Wspomnienia i charakterystyka, „Polska Zachodnia” z 29 września 1936 r., nr 267.
Lubos J., Brak nam inteligencji górnośląskiej, „Zaranie Śląskie” 1930, z. 1.
Madeja J., Sprawy szkolnictwa w czasach plebiscytowych, „Kwartalnik Opolski” 1960, nr 2.
Mądrość zbudowała sobie dom... Uniwersytet Śląski 1968–2008. Dzieje, dokumentacja, źródła, red. A. Barciak, Katowice 2008.
Myszor J., Duchowieństwo katolickie na Śląsku 1742–1914. Z dziejów duszpasterstwa w diecezji wrocławskiej, Katowice 2011.
Pharus, Problemat kulturalny w kwestii górnośląskiej, „Der Bund - Związek”, 1 VIII 1920 r., nr 20.
Pater M., Duchowieństwo katolickie wobec spraw polskich na Górnym Śląsku (1891–1914), Katowice 2004.
Pater M., Polskie dążenia narodowe na Górnym Śląsku (1891–1914), Wrocław 1998.
Pater M., Centrum a ruch polski na Górnym Śląsku (1879–1893), Opole 1971.
Prażmowski J., Szkolnictwo w województwie śląskim, Katowice 1936.
Samsonowicz H., Idea uniwersytetu w kulturze Europy, [w:] Katowice w 143. Rocznicę uzyskania praw miejskich. W 40-lecie powstania Uniwersytetu Śląskiego – szkolnictwo i nauka na Górnym Śląsku, red. nauk. A. Barciak, Katowice 2009.
Sprawa szkolna na Górnym Śląsku, Wyd. Związek Obrońców Kresów Zachodnich. Poznań, Katowice, Toruń, Warszawa 1927.
Wanatowicz M., Ludność napływowa na Górnym Śląsku w latach 1922–1939, Katowice 1982.
Wanatowicz M., W kwestii studiów wyższych Górnoślązaków w okresie międzywojennym, [w:] Śląskie studia historyczne, red. J. Chlebowczyk, t. 2, Katowice 1977.
Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, wybór i opracowanie materiałów Z. Kegel, P. Jurek, U. Kalina-Prasznic, L. Lebman, K. Nowacki, Wrocław 2002.
Wyrozumski J., Polska Akademia Umiejętności wobec Śląska w dwudziestoleciu międzywojennym, [w:] Katowice w 143. rocznicę uzyskania praw miejskich. W 40-lecie powstania Uniwersytetu Śląskiego – szkolnictwo i nauka na Górnym Śląsku, red. nauk. A. Barciak, Katowice 2009.
Wyrósł z dobrego drzewa... Uniwersytet Śląski 1968–1998. Fakty, dokumenty, relacje, red. nauk. A. Barciak, Katowice 1998.
