Karol Brzostowski i jego Instytucja Rolno-Fabryczna Sztabińska
Ключевые слова:
Karol Brzostowski, testament, Sztabin, Instytucja Rolno-Fabryczna Sztabińska, prawo własności ziemi, Parcelacja SztabińskaАннотация
Karol Brzostowski urodził się w 1796 r. Jego rodzicami byli Ewa i Michał Hieronim. Jego dziadkiem był Joachim Litawor Chreptowicz-pisarz, poeta, działacz Komisji Edukacji Narodowej. Karol Brzostowski był znanym w I połowie XIX wieku właścicielem ziemskim. Gospodarzył w dobrach sztabińskich. Jego największym osiągnięciem w dziedzinie rozwoju przemysłu było założenie osady Huta Sztabińska, w której znajdowały się: fabryka maszyn i narzędzi rolniczych; huta szkła, odlewnia oraz wielki piec. W swoim testamencie, napisanym 29 listopada 1853 r., nadał sztabińskim włościanom ziemię na własność, a z reszty majątku utworzył Fundusz Fabryk, zwany Instytucją Rolną-Fabryczną Sztabińską. Instytucja zaczęła funkcjonować 1 stycznia 1855 r., kilka miesięcy po śmierci testatora. Jej majątek składał się z zakładów przemysłowych oraz posiadłości rolnych. W 1948 r. pozostałości Instytucji, w postaci lasu zwanego Parcelacją Sztabińską, stały się własnością państwa. Podstawowym celem artykułu jest przedstawienie krótkiego zarysu dziejów Instytucji Rolno-Fabrycznej Sztabińskiej. Najważniejszym źródłem, dającym podstawę do jej istnienia, jest wspomniany testament Karola Brzostowskiego. O Instytucji Rolno-Fabrycznej Sztabińskiej pisali m.in. L. Pietrusiński, J. Rółkowski, I. W. Kosmowska, J. Bartyś, G. Ryżewski, H. Zawistowska-Zacharewicz i S. Maciejewski. Akta, dotyczące Instytucji Rolno-Fabrycznej Sztabińskiej, znajdują się m.in. w Archiwum Państwowym w Suwałkach oraz Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie.
Библиографические ссылки
AGAD, III RS, Akta dotyczące memoriałów Izabelli hr. Brzostowskiej o przywrócenie do posiadania dóbr Sztabin [w gub. suwalskiej] niegdyś do matki jej należących, sygn. 299.
Kodex Napoleona z przypisami. Xiąg trzy, [w:] Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kojsiewicz F.K., Adolf Gerschoff administrator testamentowy dóbr i fabryk Sztabin i Krasnybór w Krasnymboru Okręgu Dąbrowskim Gubernii Augustowskiej mieszkający, appellujący przez Xawerego Kojsiewicza stawiający wnosi, Warszawa 1857.
Kojsiewicz F.K., Odpowiedz Adolfa Gerschoff na skargę Izabelli hrabianki Brzostowskiej, Warszawa 1858.
Komitet Narodowy Komitet jako tymczasowy Rząd Narodowy [Inc.: Zważywszy, że uwłaszczenie włościan pomimo ogólnej chęci kraju, z powodu stawianych przez Rząd Najezdniczy przeszkód dotąd do skutku nie doszło – obok tego...], Warszawa 1863.
Postanowienie Cesarza Wszech Rosji, Króla Polskiego z dnia 23 lutego 1837 r., Dziennik Praw Królestwa Polskiego, T. 20, nr 68-70.
Postanowienie Namiestnika Królestwa Polskiego z dnia 16 stycznia 1816 r., Dziennik Praw Królestwa Polskiego, T. 1, nr 1-7.
Testament Karola Hr. Brzostowskiego – wypis urzędowy, drukarnia Alexandra Ginsa, Warszawa 1862.
Ukaz o urządzeniu Włościan, Dziennik Praw Królestwa Polskiego, T. 62, nr 187-193.
Ustawa z dnia 18 listopada 1948 r. o przejściu na własność Państwa niektórych lasów i innych gruntów samorządowych, (Dz.U. nr 57, poz. 455 i 456).
Włościanom ze wsi Sztabina odpowiedz Redakcji, [w:] „Tygodnik suwalski” 1908 (18 września), nr 38.
Wypis urzędowy testamentu ś. p. Karola Hr. Brzostowskiego, drukarnia Józefa Ungera, Warszawa 1855.
Wywód apelacyjny Prokuratoryi w Królestwie Polskiem na rzecz gminy dóbr Sztabin i Krasnybór, czyli Instytucyi rolniczo-fabrycznej czyniącej przeciwko Izabelli hrabiance Brzostowskiej o ważności Testamentu ś. p.. Karola hr. Brzostowskiego, Warszawa 1857.
Bartyś J., Czerwony Hrabia Karol Brzostowski, Warszawa 1978.
Grabski W., Historia Towarzystwa Rolniczego: 1858-1861 r., T. II, Warszawa 1904.
Kosmowska I. W., Karol Brzostowski, [w:] Mądrzy gospodarze, Warszawa 1917.
Maciejewski S., Szlachetni pasjonaci, Olsztyn 1978.
Pietrusiński L., Krasnybór czyli Sztabin i Karol Hr. Brzostowski, Warszawa 1863, Sztabin 1991.
Połujański A., Opisanie lasów Królestwa Polskiego i Guberni Zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego pod względem historycznym, statystycznym i gospodarczym, T. I, Warszawa 1854.
Rółkowski J., Trzydzieści lat mego pasterzowania w parafii sztabińskiej, Szczecin 2019.
Ryżewski G., Dzieje obszarów gminy Sztabin od czasów najdawniejszych do współczesności, Białystok-Sztabin 2002.
Sidor M., Karol hrabia Brzostowski i jego dobra – źródła w zbiorach Archiwum Państwowego w Suwałkach, [w:] http://www.astn.pl/r2004/zrodla.htm.
Zawistowska-Zacharewicz H., Działalność społeczno-gospodarcza i oświatowa Karola Brzostowskiego ze Sztabina koło Augustowa, [w:] Studia i materiały do dziejów pojezierza augustowskiego, red. J. Antoniewicz, Białystok 1967.
