Karol Brzostowski and His Sztabińska Agricultural and Factory Institution
Keywords:
Karol Brzostowski, will, Sztabin, Sztabińska Agricultural and Factory Institution, land ownership, Sztabin ParcellationAbstract
Karol Brzostowski was born in 1796. His parents were Ewa and Michał Hieronim. His grandfather was Joachim Litawor Chreptowicz – writer, poet, and activist of the Commision of National Education. Karol Brzostowski was a famous landowner in the first half of the 19th century. He was a farmer of the Sztabin estates. His greatest achievement in the field of industrial development was the establishment of the Sztabińska Huta settlement, in which there were: a factory of agricultural machines and tools; glassworks, foundry and a blast furnace. Karol Brzostowski was also an inventor and constructor. In his will, written on November 29, 1853, he granted Sztabin's provincial landowners ownership of the land, and from the rest of the property he created the Factories Fund, called the Sztabińska Agricultural and Factory Institution. The Institution started operating on January 1, 1855, a few months after the testator's death. Its property consisted of industrial plants and agricultural estates. A few years after his death, the Institution started to go bankrupt. In 1948, the remains of the Institution, in the form of a forest known as the Sztabin Parcellation, became property of the state. The main aim of this article is to present a short outline of the history of the Sztabińska Agricultural and Factory Institution. The most important source giving rise to its existence is the mentioned will of Karol Brzostowski. The Sztabińska Agricultural and Factory Institution was written about by, inter alia, L. Pietrusiński, J. Rółkowski, I.W. Kosmowska, J. Bartyś, G. Ryżewski, H. Zawistowska-Zacharewicz and S. Maciejewski. The files concerning the Sztabińska Agricultural and Factory Institution are located, among others, in the State Archives in Suwałki and the Central Archives of Historical Records in Warsaw.
References
AGAD, III RS, Akta dotyczące memoriałów Izabelli hr. Brzostowskiej o przywrócenie do posiadania dóbr Sztabin [w gub. suwalskiej] niegdyś do matki jej należących, sygn. 299.
Kodex Napoleona z przypisami. Xiąg trzy, [w:] Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kojsiewicz F.K., Adolf Gerschoff administrator testamentowy dóbr i fabryk Sztabin i Krasnybór w Krasnymboru Okręgu Dąbrowskim Gubernii Augustowskiej mieszkający, appellujący przez Xawerego Kojsiewicza stawiający wnosi, Warszawa 1857.
Kojsiewicz F.K., Odpowiedz Adolfa Gerschoff na skargę Izabelli hrabianki Brzostowskiej, Warszawa 1858.
Komitet Narodowy Komitet jako tymczasowy Rząd Narodowy [Inc.: Zważywszy, że uwłaszczenie włościan pomimo ogólnej chęci kraju, z powodu stawianych przez Rząd Najezdniczy przeszkód dotąd do skutku nie doszło – obok tego...], Warszawa 1863.
Postanowienie Cesarza Wszech Rosji, Króla Polskiego z dnia 23 lutego 1837 r., Dziennik Praw Królestwa Polskiego, T. 20, nr 68-70.
Postanowienie Namiestnika Królestwa Polskiego z dnia 16 stycznia 1816 r., Dziennik Praw Królestwa Polskiego, T. 1, nr 1-7.
Testament Karola Hr. Brzostowskiego – wypis urzędowy, drukarnia Alexandra Ginsa, Warszawa 1862.
Ukaz o urządzeniu Włościan, Dziennik Praw Królestwa Polskiego, T. 62, nr 187-193.
Ustawa z dnia 18 listopada 1948 r. o przejściu na własność Państwa niektórych lasów i innych gruntów samorządowych, (Dz.U. nr 57, poz. 455 i 456).
Włościanom ze wsi Sztabina odpowiedz Redakcji, [w:] „Tygodnik suwalski” 1908 (18 września), nr 38.
Wypis urzędowy testamentu ś. p. Karola Hr. Brzostowskiego, drukarnia Józefa Ungera, Warszawa 1855.
Wywód apelacyjny Prokuratoryi w Królestwie Polskiem na rzecz gminy dóbr Sztabin i Krasnybór, czyli Instytucyi rolniczo-fabrycznej czyniącej przeciwko Izabelli hrabiance Brzostowskiej o ważności Testamentu ś. p.. Karola hr. Brzostowskiego, Warszawa 1857.
Bartyś J., Czerwony Hrabia Karol Brzostowski, Warszawa 1978.
Grabski W., Historia Towarzystwa Rolniczego: 1858-1861 r., T. II, Warszawa 1904.
Kosmowska I. W., Karol Brzostowski, [w:] Mądrzy gospodarze, Warszawa 1917.
Maciejewski S., Szlachetni pasjonaci, Olsztyn 1978.
Pietrusiński L., Krasnybór czyli Sztabin i Karol Hr. Brzostowski, Warszawa 1863, Sztabin 1991.
Połujański A., Opisanie lasów Królestwa Polskiego i Guberni Zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego pod względem historycznym, statystycznym i gospodarczym, T. I, Warszawa 1854.
Rółkowski J., Trzydzieści lat mego pasterzowania w parafii sztabińskiej, Szczecin 2019.
Ryżewski G., Dzieje obszarów gminy Sztabin od czasów najdawniejszych do współczesności, Białystok-Sztabin 2002.
Sidor M., Karol hrabia Brzostowski i jego dobra – źródła w zbiorach Archiwum Państwowego w Suwałkach, [w:] http://www.astn.pl/r2004/zrodla.htm.
Zawistowska-Zacharewicz H., Działalność społeczno-gospodarcza i oświatowa Karola Brzostowskiego ze Sztabina koło Augustowa, [w:] Studia i materiały do dziejów pojezierza augustowskiego, red. J. Antoniewicz, Białystok 1967.
