Nummularii as Public and Private Bankers in the Ancient Rome
Keywords:
nummularii, private bankers, ancient Rome, argentariiAbstract
Nummularii, like the other groups of entrepreneurs in the ancient Rome, such as trapezitae, argentarii, mensarii, mensularii, coactores, coactores argentarii, stipulatores argentarii, collectarii, were engaged in the banking business. Among the wide range of services offered by the Roman bankers nummularii dealt initially only with the quality and exchange of coins. Therefore, by performing these operations they performed the role of official assay institutions. Their duties were initially primarily to examine coins and metal from which they were made, and setting the value of minted gold and silver coins. Nummularii have used empirical examining methods, based on the senses of sight, touch, hearing, and by comparing them to the patterns and samples. They also checked whether the coin was minted by the appropriate authority. There is no evidence that other bankers, in addition to nummularii, were involved in the control of the quality of the coin. Presumably, after some time they expanded their business in banking. In addition to examining the quality of coins nummularii also engaged in their exchange. They conducted also deposit operations and that’s why they became competitors to argentarii on the market of banking services.
References
Alföldy G., Historia społeczna starożytnego Rzymu, przekł. A. Gierlińska, Poznań 1998.
Andreau J., Banking and Business in the Roman World, tł. J. Lloyd, Cambridge 2004.
Andreau J., Banque grecque et banque romaine dans le théâtre de Plaute et de Térence, “Mélanges d'archéologie et d'histoire” 1968, 80.
Andreau J., La vie financière dans le monde romain. Les métiers des maniers d’argent (IVe siècle au J.C. – IIIe siècle ap. J.C.), Roma 1987.
Andreau J., Les comtes bancaires en nature, «Index» 1987, 15.
Andreau J., Patrimoines, échanges et prêts d’argent: l’économie romaine, Roma 1997.
Balbini De Caro S., La banca a Roma, Roma 1989.
Beigel R., Rechnungswesen und Buchführung der Römer, brak miejsca wydania 1904.
Bernareggi E., Familia monetalis, “Numismatica e antichità classica” 1974, 3.
Beseler G., Beiträge zur Kritik der römischen Rechtsquellen, t. V, Leipzig 1931.
Bodei Giglioni G., Pecunia Fanatica, l’incidenza economica dei templi laziali, “Rivistastorica Italiana” 1977, 89.
Bogaert R., L’essai des monnaies dans l’Antiquité, “Revue Belge de Numismatique et de Sigillographie” 1976, 122.
Bürge A., Fiktion und Wirklichkeit: Soziale und rechtliche Strukturen des römischen Bankwesens, “Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung” 1987, 104.
Bürge A., Vertrag und personale Abhängigkeiten in Rom der späten Republik und den früher Keiserzeit, “Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung” 1980, 97.
Cary M., Sculland H.H., Dzieje Rzymu, przekł. J. Schwarckopf, t. I, Warszawa 1992.
Chico R.H., Funcion y origen de los argentarii, «Anuario de estudios sociales y juridicos» 1977, 6.
Drexhage H.-J., Konen H., Ruffing K., Die Wirtschaft des römischen Reiches (1.–3. Jahrhundert): eine Einführung, Berlin 2002.
Földi A., Dubbi e ipotesi in tema della terminologia relativa ai banchieri romani, [w:] Au-delà des frontierès. Mélanges de droit romain offerts à Witold Wołodkiewicz, t. I, Warszawa 2000.
Frank T., An Economic Survey of Ancient Rome, Paterson New York 1959.
Frank T., Storia economica di Roma (trad. it.), Firenze 1924.
Gara A., Posdiagrahomena e circolazione monetaria, Milan 1976.
Grant M., The pattern of coinage in the early Principate, [w:] Essays in Roman Coinage presented to Harold Mattingly, Oxford 1956.
Gröschler P., Banchieri e limite delle usurae, «Atti dell’Accademia Romanistica Costantiniana» 1998, 12.
Habel P., Argentarii (2), RE 2 (1895).
Heichelm F.M., Storia economica del modo antico, Bari 1972.
Jankowski A., Uwagi o pomocnikach handlowych i agentach w Rzymie w epoce pryncypatu, «Acta Universitatis Wratislaviensis» 11, «Antiquitas» 1963, 1.
Jones D.F., The Bankers of Puteoli: Finance, Trade and Industry in the Roman World, Tempus 2006.
Kocher E.E., Über und ursprünglicher Anwendungsbereich der „lex Cornelia de falsis”, München 1965.
Krzynówek J., Odpowiedzialność przedsiębiorcy (exercitor) w prawie rzymskim, Warszawa 2000.
Kuryłowicz M., Chirographa i syngrapha. Z historii antycznych zobowiązań pisemnych, «Rejent» 1994, 4, No 10.
Kuryłowicz M., Ustawodawstwo rzymskie w sprawie fałszywych miar i wag, „Folia Societatis Scientiarium Lublinensis” 1991, 33, 1-2.
Łoposzko T., Historia społeczna republikańskiego Rzymu, Warszawa 1987.
MacDonald S.B., Gastmann A.L., A History of Credit and Power in the Western World, New Brunswich, New Jersey 2004.
Marquardt J., L’organisation financiére chez les Romain, Paris 1888.
Maselli G., Argentaria. Banche e banchieri nella Roma repubblicana. Organizzazione prosopografia terminologia, Bari 1986.
Mitteis L., Trapezitika, “Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung” 1899, 19.
Morawski W., Zarys powszechnej historii pieniądza i bankowości, Warszawa 2002.
Mrożek S., Dewaluacje pieniądza w starożytności grecko-rzymskiej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978.
Mrozek S., Faenus. Studien zu Zinsproblemen zur Zeit des Prinzipats, Stuttgart 2001.
Niczyporuk P., Aukcyjna sprzedaż majątków z udziałem bankierów w starożytnym Rzymie, [w:] Z zagadnień prawa rolnego, cywilnego i samorządu terytorialnego. Księga jubileuszowa profesora Stanisława Prutisa, red. J. Bieluk, A. Doliwa, A. Malarewicz-Jakubów, T. Mróz, Białystok 2012.
Niczyporuk P., Talecka A., Aukcyjna sprzedaż majątków jako jedna z form działalności bankierskiej w starożytnym Rzymie, [w:] Pieniądz – Kapitał – Praca – Wspólne dziedzictwo Europy. Białoruś – Litwa – Łotwa – Polska – Słowacja – Ukraina. Materiały z VIII Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej, Warszawa 2008.
Niczyporuk P., Talecka A., Аукционная продажа имуществ как одна из форм банкирской деятельности в древнем Риме, [w:] XII Colloquio dei romanisti dell’Europa Centro-Orientale e dell’Asia. Научные матерялы, Irkuck 2009.
Niczyporuk P., Talecka A., Babiloński kupiec – bankier (tamkarum) a wojna, [w:] Pieniądz i wojna. Białoruś – Litwa – Łotwa – Słowacja – Ukraina. Materiały z VI Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej, Warszawa 2004.
Niczyporuk P., Talecka A., Czynności bankowe w starożytnym Rzymie a współczesne polskie prawo bankowe, [w:] Pieniądz i banki – wspólnota dziejów. Białoruś – Litwa – Łotwa – Słowacja – Ukraina. Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej, Warszawa 2002.
Niczyporuk P., Talecka A., Nummularii jako strażnicy jakości monety w starożytnym Rzymie, [w:] Psucie pieniądza w Europie Środkowo-Wschodniej od antyku po czasy współczesne. Białoruś – Litwa – Łotwa – Polska – Słowacja – Ukraina. Materiały z VI Międzynarodowej Konferencji Numizmatycznej, Warszawa 2006.
Niczyporuk P., Talecka A., Początki instytucji współczesnego prawa bankowego w starożytności, [w:] Podstawy materialne państwa. Zagadnienia prawno-historyczne, red. D. Bogacz, M. Tkaczuk, Szczecin 2006.
Oehler J., Argentarii (1), (RE) 2 (1895).
Osuchowski W., Historyczny rozwój kompensacji w prawie rzymskim, Kraków 1970.
Pakter W., The Mystery of Cessio bonorum, «Index» 1994, 22.
Peńalver Rodriguez M.A., La banca en Roma, [w:] Estudos en Homenaje al Profesor Juan Igliesias, t. 3, Madrid 1988.
Pensabene P., Tessera nummularia dall’area della Magna Mater e della Vittoria sul Palatino, “Bollettino di Numismatica” 1987, 4, t. 2.
Petrucci A., L’impresa bancaria: attività, modelli ‘organizzativi funzionamento e cessazione, [w:] P. Cerami, A. Di Porto, A. Petrucci, Dirirtto commerciale romano. Profilo storico, Torino 2010.
Petrucci A., Mensam exercere. Studi sull’impresa finanziaria romana (II sec. a. C. – metà del III sec. d.C.), Napoli 1991.
Petrucci A., Per una storia della protezione dei contraenti con gli imprenditori I, Torino 2007.
Petrucci A., Profili giuridici delle attività e dell’organizzazione delle banche romane, Torino 2002.
Pikulska-Robaszkiewicz A., Fenus unciarium, „Revue Internationale des Droits de l'Antiquité” 49 (2002).
Pikulska-Robaszkiewicz A., La legislation republicaine contre usure, [w:] C. Masi-Doria, C. Cascione, Fides, Humanitas, Ius. Studi in onore di L. Labruna, t. VI, Napoli 2007.
Pikulska-Robaszkiewicz A., Le problème del’usure en Rome republicaine, «OIR» 2000, 6.
Pikulska-Robaszkiewicz A., Lichwa w państwie i prawie republikańskiego Rzymu, Łódź 1999.
Pikulska-Robaszkiewicz A., Problem lichwy w republikańskim Rzymie, [w:] Honeste vivere... Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, red. A. Sokala, E. Gajda, Toruń 2001.
Pikulska-Robaszkiewicz A., Represja lichwiarstwa w rzymskiej republice, [w:] Salus reipublicae suprema lex. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, red. A. Dębiński, H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 2007.
Rodríguez Neila J.F., González Román C., Mangas J., Orejas A., El Trabajo en la Hispania Romana, Madrid 1999.
Rostovzeff M., Storia economica e sociale dell’impero Romano (trad. it.), Firenze 1946.
Rotondi G., Leges publicae populi Romani, Milano 1912.
Scevola R., ‘Utilitas publica’, t. II, Elaborazione della giurisprudenza severiana, Padova 2012.
Służewska Z., D. 17, 2, 82 a zasady odpowiedzialności wobec osób trzecich wspólników konsensualnej rzymskiej societas, [w:] Honeste vivere... Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, Toruń 2001.
Sondel J., Szczególne rodzaje depozytu w prawie rzymskim, Kraków 1967.
Stein P., Falsae mensurae in the Roman law of sale, “Cambridge Law Journal” 1955, 13.
Talamanca M., Argentarii, (NNDI) 1.2 (1957).
Verboven K., The Sulpicii from Puteoli and Usury in the Early Roman Empire, “Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis” 2003, 71.
Verboven K., The Sulpicii from Puteoli. ‘Argentarii’ or ‘Faeneratores’?, [w:] Hommages à C. Deroux III. Histoire et épigraphie. Droit. «Latomus» 2003, 270.
Voigt M., Über die Bankiers die Buchführung und die Litteralobligation der Römer, Abhandlungen der philologisch – historischen Klasse d. k. Gesellschaft der Wissenschaften 1 (1887), nr. 7.
Wałek-Czernecki T., Historia Gospodarcza Świata Starożytnego, t. II, Grecja – Rzym, Warszawa 1948.
Wielka Historia Powszechna, red. J. Dąbrowski, O. Halecki, M. Kukiel, S. Lam, t. III (1), L. Piotrowicz, Dzieje Rzymskie, Kraków 1934.
Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje Starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983.
Wołodkiewicz W., Uwagi na temat lichwy, [w:] Profesorowi Janowi Kodrębskiemu inmemoriam, Łódź 2000.
Zehnacker H., Moneta, Roma 1973.
