Marginalization of the Lay Judge Institution in Modern Criminal Procedure in the Context of the Legislation of the Polish People’s Republic
Keywords:
lay judge, Polish People’s Republic, criminal procedure, participation of a social factor in exercising justice, marginalizationAbstract
The presence of lay judges in the composition of criminal courts is the most significant form of social participation in the administration of justice in practice. In Poland, this structural solution has been maintained for over 70 years. During this period, the discussed institution has undergone many changes, both in terms of legal regulations and functioning in practice. The Authors decided to investigate it due to the role it fulfills in the political discourse of recent years, as well as due to the changes introduced and proposed in this area. The aim of this article is to show the transformations of the role of the lay judge in the criminal proceedings after World War II, resulting in a reduction of its importance in the Polish normative system, especially after the political changes in 1989, and to assess them. Additionally, a comparison of provisions from two different historical periods and a comparison of views of representatives of different social groups on the functioning of lay judges in criminal courts will allow to comprehensively present the discussed issue and to achieve the research goal. In the text, the Authors refer to numerous scientific monographs and statistical studies conducted among different social groups on the topic of lay judges, and also analyze non-normative factors. In addition, the article adduces opinions of prominent representatives of criminal law doctrine and public figures. Among the sources from the period of the Polish People’s Republic, the works of Prof. A. Turska and Prof. M. Rybicki, as well as the research conducted by the Institute of Law Studies of the Polish Academy of Sciences, were particularly inspiring. While describing the current shape of the lay judge institution, the Authors referred to contemporary studies, surveys, and statements, mainly the works of Dr. J. Kil and Prof. J. Zagrodnik. The leading methods used in creating the article are the comparative and sociological methods.
References
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921 nr 44, poz. 267).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952 nr 33, poz. 232).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78, poz. 483).
Rozporządzenie z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 1928 nr 12, poz. 93).
Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o zniesieniu instytucji sądów przysięgłych i sędziów pokoju (Dz.U. 1938 nr 24, poz. 213).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 15 sierpnia 1944 r. o wprowadzeniu Sądów Przysięgłych (Dz.U. 1944 nr 2, poz. 7).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. 1944 nr 4, poz. 16).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. o specjalnych sądach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich (Dz.U. 1944 nr 4, poz. 21).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 października 1944 r. o powoływaniu i ukonstytuowaniu ławy przysięgłych (Dz.U. 1944 nr 9, poz. 47).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 17 października 1946 r. o zniesieniu specjalnych sądów karnych (Dz.U. 1946 nr 59, poz. 324).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 1949 r. o zmianie prawa o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 1949 nr 32, poz. 237).
Ustawa z dnia 2 grudnia 1960 r. o ławnikach ludowych w sądach powszechnych (Dz.U. 1960 nr 54, poz. 309).
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. 2021, poz. 1805).
Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1969 nr 13, poz. 96).
Ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. 1994 nr 7, poz. 25).
Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o zmianie Kodeksu postępowania karnego, ustawy o ustroju sądów wojskowych, ustawy o opłatach w sprawach karnych i ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. 1995 nr 89, poz. 443).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. 2022, poz. 1375).
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. 2023, poz. 217).
Ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. 2003 nr 17, poz. 155).
Ustawa z dnia 15 marca 2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. 2007 nr 112, poz. 766).
Ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2013, poz. 1247).
Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. 2021, poz. 1904).
Wyrok TK z 29.11.2005r., P 16/04, OTK ZU 2005, nr 10A, poz 119, s. 1390.
Postanowienie SN z 2 października 1946 r., K 1127/46, ZOSN OIK 1947, z. IV, poz. 95.
Centrum Badania Opinii Społecznej: Co Polacy wiedzą o ławnikach. Komunikat z badań, Warszawa 2004, https://cbos.pl/.
Odpowiedź Z. Wrony – podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości – z upoważnienia ministra – na interpelację nr 2639 w sprawie funkcjonowania nowych zasad formowania składu orzekającego sądu z dnia 28 maja 2008 r., http://orka2.sejm.gov.pl/.
Łukaszewicz A., Kto może zostać ławnikiem, Rzeczpospolita, 2003, https://archiwum.rp.pl.
Główny Urząd Statystyczny, Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2022, Warszawa 2022, https://stat.gov.pl/.
Bartnik A.S., Sędzia czy kibic? Rola ławnika w wymiarze sprawiedliwości III RP, Warszawa 2009.
Cieślak M., Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984.
Daszkiewicz W., Proces karny. Część ogólna, Poznań 1995.
Fajst M., Udział czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości PRL, „Studia Iuridica” 1998, tom XXXV.
Jastrzębski R., Czynnik obywatelski w sądownictwie II Rzeczypospolitej, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2021, tom LXXII, z. 1.
Kil J., Ławnicy jako forma udziału czynnika społecznego w polskim procesie karnym, Warszawa 2021.
Lityński A., O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999.
Marszał K., Proces karny. Zagadnienia ogólne, Katowice 2013.
Maziarz J., Sądy przysięgłych w II Rzeczypospolitej w praktyce Sądu Okręgowego w Krakowie, Warszawa 2017.
Murzynowski A., Rezler J., Wymiar sprawiedliwości w Polsce w latach 1944-1970, Warszawa 1972.
Osóbka-Morawski E., Odroczenie Polski w Nowej Europie, Lublin 1944.
Ruszewski J. (red.), Ławnicy – społeczni sędziowie w teorii i praktyce, Suwałki 2011.
Rybicki M., Ławnicy ludowi w sądach PRL, Warszawa 1968.
Skorupka J. (red.), Proces karny, Warszawa 2022.
Turska A., Czynnik społeczny i zawodowy w wymiarze sprawiedliwości, Warszawa 1971.
Wiliński P. (red.), System Prawa Karnego Procesowego, tom III: Zasady procesu karnego, cz. 2, Warszawa 2014.
Wysocki W. J., Rotmistrz Pilecki, Warszawa 1994.
Zaborski M., U źródeł sądownictwa państwa totalitarnego: zmiany ustroju sądownictwa powszechnego w tzw. Polsce Lubelskiej (22 lipca 1944-31 grudnia 1944) Zarys problematyki, „Czasy Nowożytne” 2005, t. 18-19.
Zagrodnik J. (red.), Proces karny, Warszawa 2021.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Miscellanea Historico-Iuridica
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
