„Na momentach natury moralnej będą budowane sankcje” – kilka uwag o aretologii konstytucji kwietniowej (1935)

Abstrakt

Zaproponowany artykuł podejmuje próbę analizy konstytucji kwietniowej (1935) z punktu widzenia jej wymiaru aretologicznego. Weryfikuje tym samym tezę, że konstytucjonalizm nie może odciąć się od fenomenu obywatelskich i politycznych cnót: w ujęciu takim każdorazowo konstytucja pozostaje nie tylko zestawem reguł funkcjonowania państwa, ale określonym projektem polityczno-moralnym.

Sięgamy w naszej próbie analizy do kategorii konstytucjonalizmu liberalnego i nieliberalnego, zakładając, że w każdym z nim funkcjonuje nieco inny zestaw cnót pożądanych przez ustrojodawcę i formułowanych na gruncie konstytucji. Projekt indywidualistyczny konkuruje z modelem solidarystycznym i operuje inną dynamiką relacji obywatele – państwo, ich praw i wzajemnych zobowiązań. Pierwszy z modeli dąży do minimalizacji arbitralnej przestrzeni działania władz i ujęcia jej w ściśle normatywne ramy, drugi częstokroć ją poszerza, przypisując ją jednostkom, których władza miewa osobisty i charyzmatyczny charakter.

Przyglądamy się genezie konstytucji – zapowiedziom formułowanym w szczególności przez Stanisława Cara, m.in. w wystąpieniach na forum parlamentarnym i partyjnym. Następnie badamy warstwę językowo-normatywną konstytucji kwietniowej, skupiając się w szczególności na odniesieniach do „momentu moralnego”. Spodziewamy się zidentyfikować rozwiązania, które cechują model illiberalny, i podejmujemy próbę określenia, jak rzutuje on na aksjologię konstytucji.

Ponadto przywołujemy niektóre opinie reprezentantów ówczesnej doktryny (Wacław Komarnicki, Maciej Starzewski), by ustalić, jak postrzegała ona technikę i ostateczne rozstrzygnięcia ustrojodawcy w interesującym nas obszarze. Nasza próba łączy zatem propozycję sformułowaną przez teorię konstytucjonalizmu z perspektywą historycznoprawną.