Zawieszenie jurysdykcji w grodzie krakowskim ze względu na sejmik lub sejm w świetle praktyki przełomu XVI i XVII w.

Autor

  • Kacper Górski Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Słowa kluczowe:

Królestwo Polskie, Rzeczpospolita Obojga Narodów, prawo ziemskie, sejmik, sejm walny, sąd grodzki, sąd ziemski

Abstrakt

Przedmiotem niniejszego artykułu jest wpływ obrad sejmikowych i sejmowych na funkcjonowanie ziemskiego wymiaru sprawiedliwości (tj. przede wszystkim sądów ziemskich, grodzkich i urzędów grodzkich). Praktyka zawieszania sądownictwa w związku z sejmem i sejmikami znana była już w późnym średniowieczu, ale uregulowano ją dopiero w XVI stuleciu. Zgodnie z konstytucją z 1538 r. sądy powinny milknąć po sejmiku przedsejmowym. Jurysdykcję reasumowano po zakończeniu sejmu. Zasady te obowiązywały do końca lat 80. XVI w. Wtedy to uchwalono nowe prawo, zgodnie z którym ziemski wymiar sprawiedliwości (roki sądu ziemskiego, grodzkiego oraz urzędu grodzkiego) należało zawiesić tydzień przed sejmikiem (1590) i przywrócić dwa tygodnie po zakończeniu sejmu (1589). Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wyników badań nad stosowaniem opisanych wyżej zasad. Próbę badawczą stanowiła praktyka sądu i urzędu grodzkiego krakowskiego w latach 1585–1620, którą przeanalizowano na podstawie ksiąg grodzkich z tego okresu, przechowywanych w Archiwum Narodowym w Krakowie. Dzięki tak ujętemu zakresowi chronologicznemu udało się ustalić, w jaki sposób interpretowano obowiązek limitowania jurysdykcji w sądzie i urzędzie grodzkim przed i po zmianie prawa z lat 1589–1590.

Bibliografia

Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół Castrensia Cracoviensia: CC 782, 785, 787, 789, 790, 791, 792, 793, 794, 797, 798, 799, 800, 801, 804, 805, 807, 808, 809, 810, 811, 812, 813, 815, 816, 817, 818, 822, 823, 825, 828, 829, 830, 831, 832, 833, 834, 835, 836, 837, 839, 841, 843, 844, 845, 846, 848, 849, 850, 852, 853, 856, 857, 858, 859, 860, 861, 862, 864, 1030, 1031, 1039.

Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół Castrensia Cracoviensia: CCR 16, 18, 19, 26, 27, 28, 39, 43.

Statut Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Wilno 1744.

Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1: 1572-1620, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932.

Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 4: 1674-1680, wyd. A. Przyboś, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963.

Iura Masoviae Terrestria. Pomniki dawnego prawa mazowieckiego ziemskiego, oprac. J. Sawicki, t. 3: 1526–1540, Warszawa 1974.

Kancelaria koronna a sejm walny. Instructuarium, wyd. i tłum. W. Krawczuk, Warszawa 1995.

Statut litewski drugiej redakcyi (1566), [w:] Archiwum Komisji Prawniczej, t. 7, Kraków 1900.

Статут Вялікага княства Літоўскага 1588. Тэксты – Даведкі – Каментарыі, ред. І.П. Шамякіи, Мінск 1989. // Statut Valikaga Knastva Litoŭskaga 1588. Teksty – Davednik – Kamentary, red. I.P. Šamakin, Minsk 1989.

Volumina Constitutionum, t. 1: 1493–1549, vol. 2: 1527–1549, wyd. W. Uruszczak, S. Grodziski, I. Dwornicka, Warszawa 2000.

Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. 1: 1550–1585, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 2005.

Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. 2: 1587–1609, wyd. S. Grodziski, przedm. W. Uruszczak, Warszawa 2008.

Volumina Constitutionum, t. 3: 1611–1640, vol. 1: 1611–1626, wyd. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz, przedm. W. Uruszczak, Warszawa 2010.

Volumina Legum, t. 5, Petersburg 1860.

Choińska-Mika J., Sejmiki koronne XVI–XVII wieku. Problemy badawcze, [w:] Praktyka życia publicznego w Rzeczypospolitej Obojga Narodow w XVI–XVIII wieku.

Materiały XVIII konferencji Komisji Lituanistycznej przy Komitecie Nauk Historycznych PAN w dniach 22-23 września 2009 roku, red. U. Augustyniak, A.B. Zakrzewski, Warszawa 2010.

Gorski K., Jurysdykcja karna sądu i urzędu grodzkiego krakowskiego w latach 1585–1620.

Studium z dziejów staropolskiego wymiaru sprawiedliwości, Kraków 2021 (mps rozprawy doktorskiej).

Kołodziej R., „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014.

Kriegseisen W., Samorząd szlachecki w Małopolsce w latach 1669–1717, Warszawa 1989.

Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.

Kutrzeba S., Sądy ziemskie i grodzkie w wiekach średnich. I. Województwo krakowskie (1374-1501), „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” 1901, seria 2, t. 15 (og. zb. t. 40).

Lepszy K., Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w., [w:] Edytorstwo źródeł historycznych, J. Tandecki, K. Kopiński, Warszawa 2014 (załącznik 4).

Lesiński B., Prejudykaty jako źródło prawa ziemskiego w dawnej Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1990, t. 42, z. 1-2.

Lewandowska-Malec I., Sejm walny koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jego dorobek ustawodawczy (1587-1632), Kraków 2009.

Lityński A., Sejmiki w dawnej Rzeczypospolitej. Problemy badawcze, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1996, t. 48, z. 1-2.

Lityński A., Szlachecki samorząd gospodarczy w Małopolsce (1606–1717), Katowice 1974.

Lityński A., Z problematyki klasyfikacji sejmików ziemskich, [w:] Prace prawnicze, t. 1, Katowice 1969.

Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976.

Moniuszko A., Mazowieckie sądy ziemskie (1588-1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie, Warszawa 2013.

Naworski Z., Sejmik generalny Prus Królewskich 1569–1772. Organizacja i funkcjonowanie na tle systemu zgromadzeń stanowych prowincji, Toruń 1992.

Naworski Z., Szlachecki wymiar sprawiedliwości w Prusach Królewskich (1454–1772). Organizacja i funkcjonowanie, Toruń 2004.

Olszewski H., Praktyka limitowania sejmików, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1961, t. 13, z. 1.

Płaza S., Sejmiki i zjazdy szlacheckie województw poznańskiego i kaliskiego. Ustrój i funkcjonowanie (1572–1632), Warszawa – Kraków 1984.

Płaza S., Sejmiki i zjazdy szlacheckie województwa sieradzkiego. Ustrój i funkcjonowanie (1572–1632). Część I, Warszawa – Kraków 1987.

Przyboś K., Sejmik województwa krakowskiego w czasach saskich (1697–1763), Kraków 1981.

Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, Warszawa 2002.

Rafacz J., Dawny proces polski, Warszawa 1925.

Sokołowski W., Politycy schyłku Złotego Wieku. Małopolscy przywódcy szlachty i parlamentarzyści w latach 1574–1605, Warszawa 1997.

Uruszczak W., Sejm walny koronny w latach 1506–1540, Warszawa 1980.

Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.

Zakrzewski A.B., Odrębności systemu parlamentarnego Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XVIII wieku, [w:] Rzeczpospolita w XVI–XVIII wieku. Państwo czy wspólnota?, red. B. Dybaś, P. Hanczewski, T. Kempa, Toruń 2007.

Zakrzewski A.B., Ograniczenie przez sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego monarszego prawa mianowania urzędnikow sądowych, XVII–XVIII w., [w:] Lietuvos valstybė XII–XVIII a., red. Z. Kiaupa, A. Mickievičius, J. Sarcevičienė, Vilnius 1997.

Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI–XVIII w. – ustrój i funkcjonowanie: sejmik trocki, Warszawa 2000.

Zwierzykowski M., Samorząd sejmikowy województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696–1732, Poznań 2010.

Pobrania

Opublikowane

2023-03-13

Jak cytować

Zawieszenie jurysdykcji w grodzie krakowskim ze względu na sejmik lub sejm w świetle praktyki przełomu XVI i XVII w. (2023). Miscellanea Historico-Iuridica, 21(1), 201-230. https://miscellanea.uwb.edu.pl/article/view/680

Podobne artykuły

1-10 z 235

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

Inne teksty tego samego autora

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 > >>