Problematyka stwierdzenia nieważności orzeczeń Wojskowych Sądów Rejonowych w praktyce funkcjonowania Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku
Słowa kluczowe:
wojskowe sądy rejonowe, Instytut Pamięci Narodowej, komunizm, represje, unieważnienieAbstrakt
Przedmiotem artykułu jest działalność usytuowanej przy Oddziale Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (KŚZpNP) w zakresie stwierdzania nieważności orzeczeń Wojskowych Sądów Rejonowych (WSR). W jego ramach zostały przedstawione zadania Komisji oraz akty prawne regulujące procedurę unieważniania orzeczeń funkcjonujących w Polsce Ludowej w latach 1946–1955 WSRów. W dalszej części omówiona została struktura i kompetencje WSR-ów ze szczególnym uwzględnieniem funkcjonującego w Białymstoku. Dzięki udostępnionym aktom prokuratorskim IPN oraz materiałom źródłowym z Archiwum IPN w Białymstoku zaprezentowano przykłady trzech różnych orzeczeń wydanych przez WSR w Białymstoku. Sprawy te zostały przeanalizowane oraz ukazano ich przebieg w trakcie działalności w latach funkcjonowania WSRów. Wskazano, że w dwóch przypadkach orzeczenia WSR uchylane były przez Sąd Okręgowy w Białymstoku przede wszystkim z racji oparcia ich nie na przepisach obowiązującego prawa, lecz na ideologii komunistycznej. Ostatnia zaprezentowana sprawa jest przykładem, który według oceny sądu nie miał podstaw do unieważnienia orzeczenia wydanego w okresie stalinowskim. Wykorzystując udostępnione wykazy spraw karnych z lat 1991–2007 oraz prowadzone po 2007 r. wewnętrzne statystyki Sądu Okręgowego w Białymstoku ukazano skalę związaną z unieważnianiem orzeczeń WSRów. Przeanalizowano także ilość unieważnionych orzeczeń białostockiego WSR względem odrzuconych wniosków, które nie miały podstaw do rozpatrzenia na korzyść skazanych w latach 1946–1955.
Bibliografia
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1928 nr 33, poz. 313.).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1932 nr 60, poz. 571).
Dekret z dnia 23 września 1944 r. – Kodeks Karny Wojska Polskiego (Dz.U. 1944 nr 6, poz. 27).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 30 października 1944 r. o ochronie Państwa (Dz.U. 1944 nr 10, poz. 50).
Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz.U. 1946 nr 30, poz. 192).
Ustawa z dnia 5 kwietnia 1955 r. o przekazaniu sądom powszechnym dotychczasowej właściwości sądów wojskowych w sprawach karnych osób cywilnych, funkcjonariuszów organów bezpieczeństwa publicznego, Milicji Obywatelskiej i Służby Więziennej (Dz.U. 1955 nr 15, poz. 83).
Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tj. Dz.U. 2021, poz. 1693).
Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (tj. Dz.U. 2023, poz. 102).
Uchwała SN z 12.03.1992 r., I KZP 5/92, OSNKW 1992, nr 5-6, poz. 36.
Postanowienie Sądu Okręgowego III Wydział Karny w Białymstoku z dnia 9 grudnia 2021 r., sygn. III Ko 335/21.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 7 lutego 2022 r., sygn. II AKz 1/22.
Postanowienie Sądu Okręgowego III Wydział Karny w Białymstoku z dnia 20 października 2022 r., sygn. III Ko 61/22.
Postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku III Wydział Karny z dnia 26 października 2022 r., III Ko 439/22.
Postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku III Wydział Karny z dnia 9 listopada 2022 r., sygn. III Ko 491/22.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, Akta w sprawie karnej przeciwko A. W., J. K., R. K. oskarżonym o to, że usiłowali przemocą zmienić ustrój Państwa Polskiego, tj. o popełnienie przestępstwa z art. 86 § 2 Kodeksu karnego Wojska Polskiego, sygn. 212/3827.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, Akta w sprawie karnej przeciwko J. M. oskarżonego o czyn z art. 4 § 1 Dekretu z 1946 roku o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, sygn. 212/1757.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, Akta w sprawie karnej przeciwko K. N. oskarżonego o to, że należał do związku, który miał na celu obalenie demokratycznego ustroju Państwa Polskiego tj. o czyn z art. 1 dekretu o ochronie państwa z 30 października 1944 r., dalej o czyn z art. 4 § 1 dekretu o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, dalej o czyn z art. 23 § 1 w zw. z art. 24 § 1 tego dekretu oraz o czyn z art. 9 też tego dekretu, sygn. 212/2964.
Akta Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, Akta prokuratorskie dotyczące sprawy o unieważnienie orzeczenia WSR w Białymstoku skazującego K. N. za działalność niepodległościową, sygn. Ns 39.2022.
Akta Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, Akta prokuratorskie dotyczące sprawy o unieważnienie orzeczenia WSR w Białymstoku skazującego R. K. za działalność niepodległościową, sygn. Ns 47.2022.
Akta Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku, Akta prokuratorskie dotyczące sprawy o unieważnienie orzeczenia WSR w Białymstoku skazującego J. M. za działalność niepodległościową, sygn. Ns 78.2020.
Lityński A., Historia Prawa Polski Ludowej, Warszawa 2007.
Lityński A., O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999.
Łapiński P., Sądownictwo wojskowe w województwie białostockim w latach 1944-1955, [w:] Polska północno-wschodnia w okresie stalinizmu – spojrzenie z perspektywy półwiecza, red. K. Sychowicz, E. Świętochowska-Bobowik, W. Wilczewski, Białystok-Warszawa 2009.
Musiał F., Polityka czy sprawiedliwość? Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie (1946-1955), Kraków 2005.
Piątek P., Przestępcze wymuszenie zeznań w postępowaniach przygotowawczych prowadzonych przez organy bezpieczeństwa publicznego w latach 1944-1956. Studium kryminologiczno-prawne, Katowice-Warszawa 2018.
Pogorzelska T., Wojskowy Sąd Rejonowy w Białymstoku 1946–1955. Organizacja, funkcjonowanie kancelarii i archiwizacja dokumentacji, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2012, t. 5.
Romanowska E., W krótce już stanę przed innym sądem. Prawnicy II Rzeczpospolitej represjonowani w Polsce w latach 1944-1956, Warszawa 2020.
Stanowska M., Rehabilitacja osób represjonowanych w latach 1944–1956 za działalność na rzecz niepodległości Polski w praktyce sądów warszawskich, [w:] Studia i Analizy Sądu Najwyższego. Materiały naukowe, tom VI, Warszawa 2018.
Szwagrzyk K., Sędzia, który zabił braci Marchelów, „Biuletyn IPN” 2005, nr 12.
Tuleya I., Ustawa o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Komentarz praktyczny, Poznań 2012.
Słownik pojęć używanych w resorcie, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/slownik/.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
