Kształtowanie się pojęcia przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa w prawie cywilnym oraz prawie gospodarczym w Polsce
Słowa kluczowe:
wolność gospodarcza, gospodarka, przedsiębiorca, działalność gospodarcza, przedsiębiorstwoAbstrakt
Odpowiednie rozumienie, a później także stosowanie prawa wymaga właściwego ustalenia nie tylko przez ustawodawcę, lecz także później w drodze wykładni prowadzonej między innymi przez judykaturę, pojęć wchodzących w zakres danego aktu prawnego. Zgodnie z ugruntowanym poglądem w orzecznictwie punktem wyjścia do interpretacji przepisów niewątpliwie powinien być tekst ustawy oraz rozumienie użytych przez ustawodawcę słów. Pomocne w tym zakresie są przede wszystkim definicje legalne. W obrocie gospodarczym jednymi z pojęć, które przeszły znaczną ewolucję są „przedsiębiorca” i „przedsiębiorstwo”. To jednocześnie terminy, które odgrywają niebagatelną rolę w porządku prawnym i gospodarce. Co istotne, do dziś termin „przedsiębiorca” jest niejednolity i wciąż dostrzegalny jest brak spójności w jego rozumieniu na gruncie różnych gałęzi prawa. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku terminu „przedsiębiorstwo”, które jest obecne w różnych aktach prawnych, często w odmiennym ujęciu. Oba te terminy w polskim porządku prawnym pojawiają się także w szeregu rozmaitych aktów prawnych. Biorąc pod uwagę, że ustawodawca wielokrotnie decyduje się na wprowadzenie własnej definicji tych terminów na potrzeby konkretnego aktu, pojawia się pytanie, na ile zachowuje się w tym wypadku postulat racjonalnego ustawodawcy czy chociażby zasada pewności prawa.
Bibliografia
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921 nr 44, poz. 267, z późn. zm.).
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952 nr 33, poz. 232).
Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. 1989 nr 75, poz. 444).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowem (Dz.U. 1927 nr 53, poz. 468).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 15 lipca 1927 r. o izbach przemysłowo-handlowych (Dz.U. 1927 nr 67, poz. 591).
Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o izbach rolniczych (Dz.U. 1928 nr 39, poz. 385).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o izbach rzemieślniczych i ich związku (Dz.U. 1933 nr 85, poz. 638).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks Handlowy (Dz.U. 1934 nr 57, poz. 502, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 19 lipca 1939 r. o izbach rzemieślniczych i ich związku (Dz.U. 1939 nr 65, poz. 434).
Dekret z 3 stycznia 1947 r. o tworzeniu przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. 1947 nr 8, poz. 42).
Ustawa o zezwoleniach na prowadzenie przedsiębiorstw handlowych i budowlanych i na zezwolenie wykonywania czynności handlowych z 2 czerwca 1947 r. (Dz.U. 1947 nr 43, poz. 220).
Ustawa z dnia 10 lutego 1949 r. o zmianie organizacji naczelnych władz gospodarki narodowej (Dz.U. 1949 nr 7, poz. 43).
Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz.U. 1950 nr 14, poz. 130).
Dekret z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. 1950 nr 49, poz. 439).
Ustawa z dnia 1 lipca 1958 r. o zezwoleniach na wykonywanie przemysłu, rzemiosła, handlu i niektórych usług przez jednostki gospodarki nie uspołecznionej (Dz.U. 1958 nr 45, poz. 224, z późn. zm.).
Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16, poz. 94).
Ustawa z dnia 8 czerwca 1972 r. o wykonywaniu i organizacji rzemiosła (Dz.U. 1972 nr 7, poz. 40, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 18 lipca 1974 r. o wykonywaniu handlu oraz niektórych innych rodzajów działalności przez jednostki gospodarki nie uspołecznionej (tj. Dz.U. 1983 nr 43, poz. 193, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. 1981 nr 24, poz. 122).
Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (Dz.U. 1981 nr 24, poz. 123).
Ustawa z dnia 31 stycznia 1985 r. o drobnej wytwórczości (Dz.U. 1985 nr 3, poz. 11, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. 1988 nr 41, poz. 324).
Ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (tj. Dz.U. 2002 nr 112, poz. 979, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. 1990 nr 55, poz. 321).
Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. 1993 nr 47, poz. 211).
Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. 1997 nr 121, poz. 770, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. 1999 nr 101, poz. 1178, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks Cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2003 nr 49, poz. 408).
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tj. Dz.U. 2010 nr 220, poz. 1447, z późn. zm.).
Ustawa dnia 22 września 2006 r. o przejrzystości stosunków finansowych pomiędzy organami publicznymi a przedsiębiorcami publicznymi oraz o przejrzystości finansowej niektórych przedsiębiorców (Dz.U. 2021, poz. 2205).
Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. 2024, poz. 594).
Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. 2023, poz. 845).
Ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej (Dz.U. 2022, poz. 2474).
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. 2024, poz. 632).
Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. 2024, poz. 236).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 lutego 1975 r. w sprawie wykonywania usług hotelarskich przez jednostki gospodarki nie uspołecznionej (Dz.U. 1975 nr 7, poz. 37, z późn. zm.).
Rozporządzenie Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług z dnia 14 lutego 1983 r. w sprawie zasad sprzedaży towarów w jednostkach handlu detalicznego oraz placówkach gastronomicznych (Dz.U. 1983 nr 8, poz. 46, z późn. zm.).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz.U. 2002 nr 100, poz. 908).
Orzeczenie SN z dnia 29 lutego 1936 r., sygn. akt C.II. 2907/35, OSN 1936, nr 9, poz. 366.
Orzeczenie SN z 24 listopada 1938 r. 2 K. 1043/38, Orzecznictwo Sądów Najwyższych w Sprawach Podatkowych i Administracyjnych 1939/3, poz. 2558.
Orzeczenie SN z dnia 21 lipca 1953 r., sygn. akt I C 2271/52, LEX nr 1672360.
Orzeczenie SN z dnia 25 sierpnia 1961 r., sygn. akt IV CR 842/60, LEX nr 1672245.
Wyrok NSA w Poznaniu z dnia 23 kwietnia 1998 r., sygn. akt I SA/Po 1782/97, LEX nr 35472.
Wyrok NSA w Warszawie z dnia 14 marca 2006 r., sygn. akt I OSK 1344/05, Lex Nr 198287.
Wyrok NSA z dnia 30 listopada 2010 r., sygn. akt II OSK 1929/09, LEX nr 795206.
Wyrok NSA z dnia 5 lutego 2014 r., sygn. akt II GSK 2393/13, LEX nr 1450757.
Wyrok SN z dnia 28 stycznia 1936 r., sygn. akt I K 1113/35, OSN 1936, nr 8, poz. 304.
Wyrok SN z dnia 15 września 1936 r., sygn. akt III K 905/36, OSN 1937, nr 4, poz. 89.
Wyrok SN z dnia 2 listopada 1936 r., sygn. akt III K 1621/36, OSN 1937, nr 5, poz. 127.
Wyrok SN z dnia 16 lutego 1937 r., sygn. akt III K 2288/36, OSN 1937, nr 7, poz. 205.
Wyrok SN z dnia 17 marca 1937 r., III K 2644/36, OSNK 1937, Nr 10, poz. 273, Lex Nr 367473.
Wyrok SN z dnia 12 kwietnia 1937 r. II K 127/37, OSNK 1937, Nr 11, poz. 305, Lex Nr 367667.
Wyrok SN z dnia 21grudnia1937 r., sygn. akt III K 1532/37, OSN 1938, nr 5, poz. 125.
Wyrok SN z dnia 24 listopada 1938 r., sygn. akt 2 K. 1043/38, Orzecznictwo Sądów Najwyższych w Sprawach Podatkowych i Administracyjnych 1939/3, poz. 2558.
Wyrok SN z dnia 22 października 2003 r., sygn. akt II CK 161/02, OSNC 2004, Nr 11, poz. 186, Lex Nr 84314.
Wyrok TK z dnia 25 maja 1998 r., sygn. akt U 19/97, OTK 1998, nr 4, poz. 47.
Wyrok TK z dnia 11 stycznia 2000 r., sygn. akt K 7/99, OTK 2000, nr 1, poz. 2.
Wyrok WSA w Lublinie z dnia 9 lipca 2009 r., sygn. akt II SA/Lu 215/09, LEX nr 553114.
Bielski Piotr, Spółka jawna jako forma prawna prowadzenia gospodarstwa rolnego w prawie polskim, „Prawo Społek” 2007, nr 4.
Bieniek-Koronkiewicz Elżbieta, Mroz Teresa, Kontrowersje wokół pojęcia „przedsiębiorca”, „Prawo Społek” 2003, nr 6.
Etel Maciej, Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim i prawie Unii Europejskiej oraz w orzecznictwie sądowym, Warszawa 2012.
Expose Pana Ministra Przemysłu i Handlu, „Przemysł i Handel” 1926, z. 26.
Fiedorczyk Piotr, Uwagi o zasadach prowadzenia działalności gospodarczej w prawie II Rzeczypospolitej, [w:] Ekonomiczne aspekty państwa demokratycznego, red. Sławomir Oliwniak, Białystok 2007.
Garlicki Leszek, Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy” 1999, nr 6.
Gołata Krzysztof, Przedsiębiorca w okresie polskiej transformacji – geneza pojęcia, „Czasopismo Zeszyty Naukowe. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu” 2009, nr 130.
Grykiel Jarosław, Pojęcia działalności gospodarczej i zawodowej w rozumieniu art. 431 k.c., „Studia Prawnicze” 2006, nr 4.
Harla Andrzej Grzegorz, Pojęcie kupca i przedsiębiorcy w prawie polskim (1918–2005), „Przegląd Prawa Handlowego” 2006.
Komierzyńska-Orlińska Eliza, Art. 3, [w:] Leszek Bielecki, Jan Gola, Krzysztof Horubski, Katarzyna Kokocińska, Agnieszka Żywicka, Eliza Komierzyńska-Orlińska, Komentarz do ustawy – Prawo przedsiębiorców, [w:] Konstytucja biznesu. Komentarz, Warszawa 2019.
Kosikowski Cezary, Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim, „Państwo i Prawo” 2001, z. 4, nr 7–8.
Kosikowski Cezary, [w:] Prawo działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa 2000, art. 1, https://sip.lex.pl/komentarze-i-publikacje/komentarze/prawo-dzialalnoscigospodarczej-komentarz-587540516.
Kosikowski Cezary, Wolność gospodarcza w prawie polskim, Warszawa 1995.
Kruczalak Kazimierz, Pojęcie przedsiębiorcy i jego znaczenie w obowiązującym prawie, „Rejent” 1998, nr 3.
Kmieciak Robert, Pozycja ustrojowa samorządu gospodarczego w Polsce, „Studia z Polityki Publicznej” 2016, nr 2 (10).
Łapa Małgorzata, Polityka stabilizacyjna w gospodarce polskiej po przewrocie majowym (15 V – 30 IX 1926 r.), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1998, nr 61.
Machaliński Zbigniew, Działalność Eugeniusza Kwiatkowskiego na stanowisku ministra przemysłu i handlu w latach 1926–1930, „Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość” 2017, t. XIV.
Mastalski Ryszard, Interpretacja prawa podatkowego, Warszawa 1989.
Naworski Jerzy Paweł, Przedsiębiorca i przedsiębiorstwo w polskim prawie prywatnym, cz. 1, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015, nr 8.
Nazaruk Piotr, Art. 551, [w:] Barbara Bajor, Dominik Bierecki, Joanna Bocianowska, Jerzy Ciszewski, Maciej Ciszewski, Grzegorz Karaszewski, Jakub Knabe, Joanna Mucha-Kujawa, Grzegorz Sikorski, Bronisław Sitek, Reneata Tanajewska, Piotr Nazaruk, Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2024, https://sip.lex.pl/komentarze-ipublikacje/komentarze/kodeks-cywilny-komentarz-aktualizowany-587857707.
Niezgodka-Medek Małgorzata, Szubiakowski Marek, Działalność gospodarcza. Spójność systemu prawnego, „Przegląd Prawa Handlowego” 1992, nr 2.
Pawłowicz Krystyna, Konstytucyjne a ustawowe pojęcie przedsiębiorcy, „Przegląd Legislacyjny” 2007, nr 2.
Pełczyński Paweł, Charakter przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, „Rejent” 1998, nr 1.
Przemówienie E. Kwiatkowskiego w Komisji Budżetowej Sejmu d. 6 grudnia 1926 r. „Polityka gospodarcza. Zagadnienia administracyjne” 1928.
Szczepanowska-Kozłowska Krystyna, Art. 2, [w:] Ewa Nowińska, Krystyna Szczepanowska- Kozłowska, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2022.
Szydło Marek, Art. 2, [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, wyd. II, red. Małgorzata Sieradzka, Marian Zdyb, Warszawa 2016.
Walaszek-Pyzioł Anna, Status prawny przedsiębiorcy w świetle projektu ustawy – Prawo działalności gospodarczej, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1999, nr 5.
Włudyka Tadeusz, Model społecznej gospodarki rynkowej a transformacja ustrojowa polskiej gospodarki. Analiza prawnogospodarcza, Krakow 2002.
Wojtowicz Ewa, Zawieranie umów w prawie polskim – ogólne zasady, [w:] Zawieranie umów między przedsiębiorcami, Warszawa 2010.
Zapolska Karolina, Ewolucja podstaw normatywnych wolności gospodarczej w Polsce w XX wieku, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2019, t. 18, z. 2.
Zieliński Maciej, Interpretacja jako proces dekodowania tekstu prawnego, Poznań 1972.
Ziembiński Zygmunt, Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.