Wpływ ustawodawstwa Trzeciej Rzeszy na polskie projekty ustawa eugenicznych (1933-1939)
Ключевые слова:
eugenika, III Rzesza, rasizm, Niemcy, Polska, prawo, II Rzeczpospolita, Polska w okresie międzywojennymАннотация
W polskim dyskursie naukowym temat rozwoju ruchu eugenicznego został już wielokrotnie poruszony. Wiele miejsca poświęcono zarówno ustawodawstwu przyjętemu w III Rzeszy jak i historii polskiego ruchu eugenicznego. Mniej miejsca we współczesnej nauce poświęcono jednak tematowi projektów polskich ustaw eugenicznych oraz ich analizy pod kątem prawnym, chociaż temat ten był komentowany przez prawników w okresie międzywojennym. Do tej pory nikt nie przebadał tego,
w jakim stopniu koncepcje eugeniczne urzeczywistniane w nazistowskich Niemczech inspirowały polskie projekty analogicznych rozwiązań w zakresie prawa. Według części autorów inspiracje te są silne i łatwo dostrzegalne nawet po krótkiej analizie. Warto więc poddać tezę o silnym wpływie niemieckiego ustawodawstwa na polskie projekty krytycznej analizie. Celem pracy jest porównanie niemieckiego ustawodawstwa eugenicznego z polskimi koncepcjami w tym zakresie, w szczególności projektami autorstwa Leona Wernica. Dzięki wykorzystaniu metody prawno porównawczej w ujęciu historycznym wskazane zostały punkty zbieżne oraz rozbieżności w zakresie polskich projektów ustaw eugenicznych oraz ustaw nazistowskich: ustawy o zapobieganiu obciążeniom dziedzicznym
i chorobowym potomstwa ustaw norymberskich, ustawy o ochronie zdrowa ludu niemieckiego. Polskie projekty to opublikowany w 1934 r. projekt Ustawy z zakresu eugeniki zapobiegawczej, wydane w 1935 roku projekty czterech ustaw eugenicznych, a także ustawy: ,,O hamowaniu rozrodu osobników dysgenicznych” Wernica, ,,O hamowaniu rozrodu niepożądanego” Witolda Łuniewskiego oraz ,,Ustawy eugeniczna” Bohdana Ostromeckiego. Omówiona została także tzw. ,,Ustawa eugeniczna” z 1938 roku. W pracy wskazano, iż jakkolwiek Wernic wprost wskazywał niekiedy na swoje inspiracje ustawodawstwem niemieckim i włoskim, tak koncepcje jego i innych polskich eugeników są oryginalne. Podobieństwa z ustawodawstwem niemieckim widać na przykładzie procedury sterylizacji czy też pewnej zgodności katalogu chorób, które kwalifikowały do sterylizacji. Propozycje polskie nie były jednak identyczne z nazistowskimi. Nie było w nich też treści rasistowskich oraz antyżydowskich. Co więcej, w Polsce mocniej niż w Niemczech akcentowano rolę tzw. eugeniki pozytywnej.
Библиографические ссылки
Das Gesetz gegen gefährliche Gewohnheitsverbrecher und über Maßregeln der Sicherung und Besserung, RGBI 1933, Bd. 1.
Das Gesetz zum Schutze des deutschen Blutes und der deutschen Ehre, RGBI I 1935.
Das Gesetz zur Änderung des Gesetzes zur Verhütung erbkranken Nachwuchses, RGBI I 1935.
Durchführungsverordnung über die Gewährung von Ehestandsdarlehen , RGBl 1933, Bd Erste Verordnung zum Reichsbürgergesetz, RGBI I.
Erste Verordnung zur Ausführung des Gesetzes zum Schutze des deutschen Blutes und der deutschen Ehre, RGBI I.
Erste Verordnung zur Durchführung des Ehegesundheitsgesetzes, RGBI1 1935.
Gawin M., Niechciana pamięć-polski ruch eugeniczny w latach międzywojennych: na marginesie artykułu Krzysztofa Kawalca, ,,Medycyna Nowożytna” 2000, nr 8/2.
Gawin M., Uzarczyk K., Eugenika - biopolityka - państwo. Z historii europejskich ruchów eugenicznych w pierwszej połowie XX w., Warszawa 2010; Gawin M., Rasa i nowoczesność : historia polskiego ruchu eugenicznego, Warszawa 2003.
Gesetz zum Schutz der Erbgesundheit des deutschen Volkes, RGBlI 1935.
Kawalec K., Spór o eugenikę w Polsce w latach 1918-1939, „Medycyna Nowożytna” 2000, nr 7/2.
Marszał M., Karol Stojanowski wobec niemieckiego rasizmu (1930-1939), ,,Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 1997, nr 20.
Marulewska K., Eugenika w świetle idei postępu. Rozważania wokół fundamentów filozoficznych, ,,Dialogi polityczne” 2008, nr 10.
Musielak M., Polska międzywojenna myśl polityczna i społeczna wobec rasizmu i higieny rasowej w Trzeciej Rzeszy, ,,Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 2009, t. XXXI.
Musielak M., Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899–1945), Poznań 2008.
Nowakowski J., Współczesne poradnictwo przedślubne i małżeńskie w Polsce i zagranicą, ,,Zagadnienia Rasy” 1934 , t. VIII, nr 1.
Połomski F., Ustawodawstwo rasitowskie III Rzeszy i jego stosowanie na Górnym Śląsku, Katowice 1970.
Radomski G., Eugenika i przejawy jej recepcji w polskiej myśli politycznej do 1939 roku, „Historia i Polityka” 2010, nr 4/11.
Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego : rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Wrocław 1964.
Ustawa o zapobieganiu obciążeniom dziedzicznym i chorobowym potomstwa, ,,Zagadnienia Rasy” 1934, t. 8, nr 1.
Ustawa z zakresu eugeniki zapobiegawczej, ,,Zagadnienia rasy” 1934, t. VIII, nr 2.
Weikart R., From Darwin to Hitler. Evolutionary ethics, Eugenics and Racism in Germany, New York 2004
Weiss S. F., The Race Hygiene Movement in Germany, Osiris 1987, vol. 3.
Wernic L., O ustawach eugenicznych w Polsce, ,Zagadnienia rasy” 1935, t. 9, nr 1-2.
Wernic L., Uzupełnienia i poprawki do ustaw eugenicznych, ,,Zagadnienia rasy” 1935, t. 9, nr 3-4.
Zweite Durchführungsverordnung über die Gewährung von Ehestandsdarlehen , RGBl 1933, Bd. I.
Żółtowski H., Obezpłodnienie w Polsce. Zarys problemu de lege lata i de lege ferenda, ,,Higiena psychiczna” 1935, nr 6-7.
