Stanowisko posłów podlaskich w sprawie unii polsko-litewskiej na sejmie brzeskim w 1566 r.
Ключевые слова:
Podlasie, szlachta podlaska, posłowie sejmowi, sejm litewski, unia polsko-litewska, sejmiki ziemskieАннотация
Artykuł zawiera edycję mało dotąd znanego w historiografii źródła historycznego z 1566 r., związanego ze staropolskim parlamentaryzmem wraz z obszernym omówieniem tła historycznego i jego treści. Zawiera ono wspólne stanowisko sześciu posłów wybranych na podlaskich sejmikach na litewski sejm w Brześciu nad Bugiem w 1566 r. wyrażone w imieniu pozostałej w domach szlachty, dotyczące kwestii unii Wielkiego Księstwa Litewskiego z Królestwem Polskim. Badania zostały oparte na możliwie szerokiej bazie źródłowej, na którą składały się zarówno materiały wydane drukiem w XIX, XX i XXI w., jak również archiwalne, w tym zachowane akta urzędów grodzkich z terenu Podlasia: w Drohiczynie, Mielniku i Brańsku oraz wypisy z nich autorstwa Ignacego Kapicy. Przybliżono również biografie autorów pisma: Adama Kosińskiego i Jana Buyno z ziemi drohickiej, Kaspra Irzykowicza i Piotra Padkowskiego z ziemi mielnickiej, Tomasza Owsianego i Wojciecha Wyszkowskiego z ziemi bielskiej. Byli to prominentni przedstawiciele lokalnej elity szlacheckiej, niemal wszyscy w chwili wyboru na posła związani z sądownictwem, które na Podlasiu opierało się na prawie polskim. Prezentowane tu źródło to ciekawy pod wieloma względami przekaz ukazujący nastroje i dążenia szlachty podlaskiej na kilka lat przed wiekopomnymi wydarzeniami 1569 r.: inkorporacją jej województwa do Polski oraz zawarciem unii realnej polsko-litewskiej. Umieszczenie go w kontekście dotychczasowej wiedzy, jak i nowych ustaleń o ówczesnej sytuacji politycznej na Podlasiu dopełnia ten obraz.
Библиографические ссылки
Archiwum Diecezjalne w Siedlcach, D 16 (Akta oficjałatu janowskiego).
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Księgi grodzkie brańskie, nr 12.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Księgi grodzkie mielnickie, nr 1.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Księgi grodzkie warszawskie, Libri donationum et perpetuarum transactionum, nr 6.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Księgi ziemskie drohickie, nr 2, 4.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Metryka Koronna, nr 105.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór Ignacego Kapicy (Kapicjana), nr 9, 10.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów, nr 1087.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór Zygmunta Glogera, nr 15, 17, 18, 30, 32, 49, 55.
Archiwum Państwowe w Lublinie, Trybunał Koronny Lubelski, nr 433.
Centralnij deržavnij istoričnij arhiv Ukraini, m. L´viv, Fond 812 (Kapicjana), opis 1, nr 3, 12.
Biblioteka Narodowa w Warszawie, SD XVI.F.196: A. Gwagnin, Sarmatiae Evropeae descriptio, quae Regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam [...] partem complectitur, [Kraków, po 20 VI 1578].
Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku, nr 247.
Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka ks. Czartoryskich: Teki Naruszewicza, nr 75.
Nacyanalny gistaryčny arhiŭ Belarusi, g. Minsk, Fond 1706 (Księgi grodzkie bielskie), opis 1, nr 11.
Nacyanalny gistaryčny arhiŭ Belarusi, g. Minsk, Fond 1708 (Księgi grodzkie brańskie), opis 1, nr 2, 3, 4, 5, 71;
Nacyanalny gistaryčny arhiŭ Belarusi, g. Minsk, Fond 1715 (Księgi grodzkie drohickie), opis 1, nr 2, 4, 7, 10;
Nacyanalny gistaryčny arhiŭ Belarusi, g. Minsk, Fond 1744 (Księgi ziemskie bielskie), opis 1, nr 9.
Akta synodów rożnowierczych w Polsce, t. 2: (1560–1570), oprac. M. Sipayłło, Warszawa 1972.
Akta unji Polski z Litwą 1385–1569, wyd. S. Kutrzeba, W. Semkowicz, Kraków 1932.
Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, t. 3: Ab anno 1551 ad annum 1606, wyd. A. Chmiel, Cracoviae 1904.
Dokumenty Moskovskago Arhiva Ministerstva Usticii, wyd. M.V. Dovnar-Zapol´skij, t. 1, Moskva 1897.
Dyaryusz sejmu piotrkowskiego R. P. 1565 poprzedzony Kroniką 1559–1562, oprac. W. Chomętowski, wyd. W. Krasiński, (Biblioteka Ordynacyi Krasińskich), Warszawa 1868.
Gospodarskie otkazy, dannye povětam˝ Podlašskim´˝ na Vilenskom˝ sejmě 23 fevr. 1547 goda, [w:] Dokumenty Moskovskago Arhiva Ministerstva Usticii, wyd. M.V. Dovnar-Zapol´skij, t. 1, Moskva 1897.
Lietuvos Metrika. Kn. nr 51 (1566–1574): užrašymų knyga 51, wyd. A. Baliulis, R. Ragauskienė, A. Ragauskas, Vilnius 2000.
Lietuvos Metrika. Kn. nr 530 (1566–1572): viešųjų reikalų knyga 8, wyd. D. Baronas, L. Jovaiša, Vilnius 1999.
Listy króla Zygmunta Augusta do Radziwiłłow, oprac. I. Kaniewska, Kraków 1999.
Matricularum Regni Poloniae summaria, excussis codicibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur, ps. 5: Sigismundi Augusti regis tempora complectens (1548-1572), vol. 1: Acta cancellariorum 1548–1572, wyd. T. Wierzbowski, Varsoviae 1919; vol. 2: Acta vicecancellariorum 1548–1572, 1961.
Nieznana relacya o śmierci Zygmunta Augusta (1572), wyd. A. Kraushar, „Kwartalnik Historyczny” 1894, R. 8, z. 3.
Pamiętniki historyczne, wyd. L. Hubert, t. 1, Warszawa 1861.
Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. 1: 1550–1585, wyd. I. Dwornicka, S. Grodziski, W. Uruszczak, Warszawa 2005.
Zrzodlopisma do dziejów unii Korony Polskiej i W. X. Litewskiego, cz. II, oddz. 1, wyd. A.T. Działyński, Poznań 1856.
Baranowski I.T., Podlasie w przededniu unii lubelskiej. Trzy studya z dziejów społeczno-ekonomicznych, [cz. I], „Przegląd Historyczny” 1908, t. 7, z. 1.
Boniecki A., Poczet rodów w Wielkiem Księstwie Litewskiem w XV i XVI wieku, Warszawa 1883.
Ferenc M., Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, wyd. 2, Oświęcim 2014.
Frost R., Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej, t. 1: Powstanie i rozwój 1385–1569, przeł. T. Fiedorek, Poznań 2018.
Gołaszewski Ł., Zakrzewski A., Ustrój województwa podlaskiego, XVI–XVIII wiek. Wybrane problemy, [w:] Podlasie nadbużańskie. 500-lecie województwa podlaskiego, red. O. Łatyszonek, Ciechanowiec 2013.
Halecki O., Dzieje unii jagiellońskiej, t. 2: W XVI wieku, Kraków 1920.
Halecki O., Przyłączenie Podlasia, Wołynia i Kijowszczyzny do Korony w roku 1569, Kraków 1915.
Halecki O., Sejm obozowy szlachty litewskiej pod Witebskiem 1562 r. i jego petycja o unię z Polską, „Przegląd Historyczny” 1914, t. 18, z. 3.
Hawryluk J., Podlasze: śladami ruskiej przeszłości, Bielsk Podlaski 2000.
Jasnowski J., Mikołaj Czarny Radziwiłł (1515–1565). Kanclerz i marszałek ziemski Wielkiego Księstwa Litewskiego, wojewoda wileński, wyd. 2, Oświęcim 2020.
Jaszczołt T., Leonard Kosiński (4 ćw. XV w. – przed 1539), h. Rawicz, [w:] Słownik biograficzny białostocko-łomżyńsko-suwalski, red. A. Dobroński, z. 2, Białystok 2003.
Jaworski R., Spis posłów koronnych na sejm koronacyjny w 1574 roku, „Kwartalnik Historyczny” 2017, R. 124, z. 2.
Kalinowski E., Aktywność polityczna szlachty podlaskiej podczas pierwszego bezkrólewia, „Kwartalnik Historyczny” 2016, R. 123, z. 2.
Kalinowski E., Decade of breakthrough. Podlasie between union and interregnums (1566–76), [w:] Interregnum. Between hereditary and elective monarchy, red. D. von Guttner-Sporzyński, R.T. Tomczak (tekst złożony do druku).
Kalinowski E., Podlasianin Wielkopolaninem? Z nieznanych dziejow przynależności terytorialnej Podlasia po 1569 r., „Przegląd Historyczny” 2015, t. 106, z. 3.
Kalinowski E., Pospolite ruszenie szlachty ziemi bielskiej, „Bielski Almanach Historyczny” 2017.
Kalinowski E., Szlachta ziemi bielskiej wobec bezkrólewi w XVI–XVII wieku, Warszawa 2020.
Kaniewska I., Kosiński Adam h. Rawicz (zm. ok. 1574), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 14, Wrocław 1968-1969.
Katalog rękopisów staropolskich Biblioteki Kornickiej XVI–XVIII w., t. 2, oprac. R. Marciniak, M. Muszyński, J. Wiesiołowski, Wrocław 1985.
Lepszy K., Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI w. do poł. XIX w., Wrocław 1953.
Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 4: U-Z, Warszawa 1814.
Lubavskij M. K., Litovsko-russkij sejm˝, Moskva 1901.
Maksimiejko N. A., Sejmy litovsko-russkago gosudarstva do Lublinskoj unii 1569 g., Har´kov˝ 1902.
Marchwińska A., Pogrzeb Barbary Radziwiłłowny i odprawa jej krolewskiego dworu (1551), „Studia Waweliana” 2007, t. 13.
Maroszek J., Pogranicze Litwy i Korony w planach krola Zygmunta Augusta. Z historii dziejów realizacji myśli monarszej między Niemnem a Narwią, Białystok 2000.
Maroszek J., Prawo polskie na Podlasiu do 1569 r., [w:] O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, ks. 1, red. M. Mikołajczyk i in., Białystok 2010.
Plewczyński M., Szlachta podlaska w wojsku polskim za ostatnich Jagiellonów, „Studia Podlaskie” 1991, t. 3.
Popisy wojskowe pospolitego ruszenia Wielkiego Księstwa Litewskiego (1524–1566), oprac. G. Lesmaitis, przeł. B. Piasecka, red. K. Łopatecki, Białystok 2016.
Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, red. I. Kaniewska, oprac. W. Uruszczak i in., Warszawa 2013.
[Ptaszycki S.], Dostojnicy litewscy, „Ateneum” 1886, t. 41.
Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, Warszawa 2002.
Ragauskienė R., Maciej Sawicki (około 1530–1581) – klient Radziwiłłów z Podlasia, [w:] Szlachta i ziemiaństwo na pograniczach kulturowych dawnej Rzeczypospolitej od XVI do początku XX wieku, red. D. Michaluk, K. Mikulski, Warszawa 2016.
Spieralski Z., Kiszka Mikołaj h. Dąbrowa (zm. 1587), [w:] PSB 1966–1967, t. 12.
Sucheni-Grabowska A., Zygmunt August. Krol polski i wielki książę litewski 1520–1562, wyd. 2, Kraków 2010.
Szulc D., Litewskie reformy ustrojowe lat 1564–1566 a sprawa unii polsko-litewskiej. Podsumowanie problemu w 450-tą rocznicę wejścia w życie, „Shidnoevropejskij istoričnij visnik” 2017, vyp. 3.
Tęgowski J., Rodowody dwoch linii Brzozowskich na przykładzie rodzin podkomorzego bielskiego Teofila oraz descendentow Mikołaja podkomorzego bielskiego (do końca XVII w.), [w:] Studia genealogiczne poświęcone pamięci profesora Włodzimierza Dworzaczka, t. 3, red. A. Sikorski, T. Sławiński, Warszawa 2019.
Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, (Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII wieku. Spisy, t. 11), Kornik 1994.
Urzędnicy podlascy XIV-XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Dubas-Urwanowicz i in., (Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII wieku. Spisy, t. 8), Kornik 1994.
Urzędnicy wołyńscy XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. M. Wolski, (Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII wieku. Spisy, t. 3, z. 5), Kornik 2007.
Загрузки
Опубликован
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2023 Miscellanea Historico-Iuridica
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-ShareAlike» («Атрибуция — На тех же условиях») 4.0 Всемирная.
