The Attempt to Reform a Common Judiciary during the Second Interregnum Following the Departure of King Henry of Valois (1574)
Keywords:
Interregnum of 1574–1575, the judiciary, the convocation in 1574, reform of the judiciaryAbstract
The main purpose of the paper is to present the attempt to reform a common judiciary during the second interregnum following the departure from Poland of King Henry of Valois in 1574. The paper focuses on the problem of the current functioning of the judiciary during the interregnum which brought with it different practical questions and a general idea of the Polish gentry to reconstruct the system of common judiciary in the Commonwealth. The essence of this idea was the exclusive taking over of the judiciary by the gentry. It meant eliminating from the courts the local dignitaries comprising the common judiciary of the clergy and burghers. The program also provided to establish an appeal instance for all of the common courts. The project for the reform of the judiciary was presented during the convocation in 1574 and sent for acceptance to the local assemblies. However, the assemblies didn’t agree with the idea to establish a common appeal instance for the country but according to the constitutional law of the Henrician Articles (1573) and decision of the convocation made in the General Confederation Act these decided to establish the appeal instances in every district. It moved a decision for establishing the common appeal instance to the beginning of the reign of King Stefan Batory (1578).
References
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Acta terrestria et castriensia Varsaviensia, t. 87; Metryka Koronna, t. 112; Archiwum Zamoyskich.
Biblioteka Muzeum Narodowego im. Czartoryskich w Krakowie, Dypl. 966, t. 83, 84.
Biblioteka Narodowa, III, rkps 4538.
Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, 8322, 8331, 8336, 8338, 8342, 8353.
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1. 1572–1620, wyd. S. Kutrzeba.
Archiwum Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, t. 20, Lauda wiszeńskie 1572–1648, opr. A. Prochaska.
Diariusz poselstwa polskiego do Francji po Henryka Walezego w 1573 roku, opr. A. Przyboś i R. Żelewski, Wrocław 1963.
Postanovlenia provincialnych sejmikom Ugozapadnoi Rosii, Archiv jugozapadnoj Rosii, Cz. 2, t. 1.
Volumina Constitutionum, T. 2, Vol. 1. 1550–1585. Do druku przygotowali S. Grodziski, W. Uruszczak, I. Dwornicka, Warszawa 2005.
Zbiór pamiętników do dziejów polskich, wyd. Włodzimierz Stanisław hr. De Broel-Plater, t. 3, Warszawa 1858.
Balzer O., Geneza Trybunału Koronnego. Studyum z dziejów sądownictwa polskiego XVI wieku, Warszawa 1886.
Balzer O., Początki sądów kapturowych, „Ateneum. Pismo naukowe i literackie” 1885, t. 2.
Dubas-Urwanowicz E., „Warunek warszawski” z września 1574 roku a status prawno-polityczny państwa, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2008, t. 60, z. 1.
Dubas-Urwanowicz E., Bezkrólewie – czas integracji czy podziałów, „Przegląd Historyczny” 1994, t. 85, z. 1–2.
Dubas-Urwanowicz E., Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta, Białystok 1998.
Dzięgielewski J., Sejmy elekcyjne. Elektorzy. Elekcje 1573–1674, Pułtusk 2003.
Heidenstein R., Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594. Ksiąg XII. Z łacińskiego przetłumaczył M. Gliszczyński. Życiorysem uzupełnił W. Spasowicz, Petersburg 1857, t. 1.
Makiłła D., Procedura recuperandae possessionis w sprawach dóbr publicznych uchwalona na sejmie konwokacyjnym warszawskim (1574) podczas drugiego bezkrólewia (1574–1576), [w:] Pro memoria. Księga dla uczczenia pamięci Profesor Krystyny Kamińskiej, red. A. Gaca, Toruń 2013.
Makiłła D., Artykuły henrykowskie (1573–1578). Geneza – Obowiązywanie – Stosowanie. Studium historyczno-prawne, Warszawa 2012.
Naworski Z., Szlachecki wymiar sprawiedliwości w Prusach Królewskich (1454–1772). Organizacja i funkcjonowanie, Toruń 2004.
Noailles E.H. de, Henri de Valois, t. 3, Paris 1867.
Orzelski Ś., Bezkrólewia ksiąg ośmioro, czyli dzieje Polski od zgonu Zygmunta Augusta r. 1572 aż do r. 1576 skreślone przez Świętosława z Borzejewic Orzelskiego, starostę radziejowskiego. Przełożył z rękopisu Cesarskiej Publicznej Biblioteki, przypisami i życiorysem uzupełnił Włodzimierz Spasowicz, Petersburg 1856, t. 2, ks. 4.
Orzelski Ś., Interregni Poloniae libri VIII, wyd. E. Kuntze, Kraków 1917.
Płaza S., Próby reform ustrojowych w czasie Pierwszego Bezkrólewia (1572–1574), Kraków 1969.
Rybak P., Zjazd szlachty w Stężycy (maj–czerwiec 1575 r.). Na tle drugiego bezkrólewia, Toruń 2002.
Serwański M., Henryk Walezy w Polsce, Kraków 1976.
Szczuczko W., Sejmy koronne 1562–1564 a ruch egzekucyjny w Prusach Królewskich, Toruń 1994.
Śladkowski W., Sąd „ultima instantiae” trzech województw: sandomierskiego, lubelskiego i podlaskiego 1574–1577, „Rocznik Lubelski” 1960, t. 3.
Zakrzewski W., Po ucieczce Henryka. Dzieje bezkrólewia 1574–1575, Kraków 1878.
