Societas leonina w poglądach francuskich przedstawicieli tak zwanej eleganckiej jurysprudencji
Słowa kluczowe:
prawo rzymskie, Justynian, francuska elegancka jurysprudencja, spółka, lucrum, damnum, societas leoninaAbstrakt
Dla prawa rzymskiego wiek XVI i XVII były okresem humanizmu. Prawnicy, którzy ówcześnie działali i tworzyli, określani byli zbiorowo jako tzw. elegancka jurysprudencja. Przedstawiony w tym artykule przegląd opinii francuskich prawników humanistów na temat societas leonina wskazuje, że w zasadzie przyjęli oni takie umowy za nieważne, na wzór prawa Justyniana i średniowiecznych glos. Jednak ich rozumienie tego terminu różniło się. Iacobus Cuiacius i Duarenus rozumieli, że udział w spółce lwiej to taki, w którym zysk zarobiony został w całości na jednego partnera, podczas gdy drugi musiał ponieść wszystkie straty (Balduinus uważał to za jeszcze gorsze niż leonina). Cuiacius poszedł dalej, uznając partnerstwo w takiej spółce za nieważne, jeśli jeden ze wspólników częściowo uczestniczył w stratach, nie uzyskując żadnych zysków. Pierwszym, który oznaczył taki udział wspólników jako societas leonina, był Donellus. Sytuacja byłaby inna, gdyby – zgodnie z zawartą umową – jedna ze stron była uprawniona jedynie do niewielkiej części zysków, uczestnicząc w stratach (societas nummo uno). Według Connanusa takie umowy były ważne, ponieważ minimalny wkład wspólnika powinien uprawniać tylko do minimalnego udziału w zysku, podczas gdy osoba wnosząca lwią część jako inwestycję powinna również otrzymać lwią część zysków. Ważność takiej umowy została zakwestionowana przez Dionysiusa Gothofredusa, który uznał udział wspólnika w societas leonina nie tylko tam, gdzie jeden ze wspólników poniósł tylko straty bez udziału w zyskach, ale także w przypadku, gdy umowa przewidywała, że jeden ze wspólników miał jedynie znikomy udział w zyskach. Antoninus Faber zaproponował jeszcze jedno rozwiązanie dla przypadków, w których zawarto societas nummo uno. Według niego minimalny stosunek między odpowiednimi udziałami wspólników powinien być określony przez sędziego zgodnie z zasadami słuszności. Alternatywnie – i to rozwiązanie zostało uznane za jeszcze bardziej odpowiednie przez Antoninusa Fabera, udziałowiec, który ponosi wszystkie lub większość strat, powinien mieć co najmniej jedną czwartą zysku.
Bibliografia
Arangio-Ruiz V., La società in diritto romano, Napoli 1950.
Arno C., Il contratto di società, Torino 1938.
Balduinus F., Opuscula omnia, [w:] Jurisprudentia Romana et attica: continens varios commentators, qui Jus Romanum & Atticum ... emendarunt, explicarunt, illustrarunt, cum praefatione Joannis Gottliebii Heineccii, Tomus I, Lugduni Batavorum 1738.
Benincasa Z., Kontrakt spółki jako alternatywna dla pożyczki morskiej forma prawna finansowania handlu morskiego, „Zeszyty Prawnicze” 2010, nr 10.2.
Benincasa Z., Periculi pretium. Prawne aspekty ryzyka związanego z podróżami morskimi w starożytnym Rzymie (II w. pn.e. – II w. n.e.), Warszawa 2011.
Bianchini M., Studi sulla ‘societas’, Milano 1967.
Blanch Nougués J.M., Reflexiones acerca de la ‘societas leonina’ en el derecho Romano, „Revue Internationale des droits de l’Antiquité” 2008, nr 55.
Bona F., Studi sulla società consensuale in diritto romano, Milano 1973.
Cancelli F., Società. Diritto Romano, [w:] Novissimo digesto Italiano, Torino 1970.
Connanus F., Commentariorum Juris civilis libri X, Neapoli 1724.
Corpus Iuris Civilis Iustinianei, cum commentariis Accursii, scholiis Contii, et d. Gotho-fredi lucubrationibus ad Accursium, in quibus Glossae obscuriores explicantur, similes & contrariae afferuntur, vitiosae notantur. Accesserunt Iacobi Cuiacii Paratitla in Pandectas & Codicem, Studio et opera Ioannis Fehi, Tomus hic Primus digestum Vetum continent, Lugduni 1627 (przedr. Osnabrück 1965).
Corpus Iuris Civilis, Editio Stereotypa, wyd. Th. Mommsen, P. Krueger, Berolini 1928.
Cujacius J., Notae in IV. libros Institutionum D. N. Justiniani quibus et scholia in eosdem libros adiiciuntur, [w:] Opera, Tomus secundus, Prati 1836.
Cujacius J., Recitationesin lib. IV. priores Codicis Justiniani, [w:] Opera, Tomus nonus, Prati 1839.
Del Chiaro E., Le contrat de société en droit privé Romain sous la République et au temps des jurisconsultes classiques, Paris 1928.
Donellus H., Opera omnia, commentariorum de iure civili, Tomus tertius, cum notis osualdi Hilligeri accedunt summaria et castigations theologicae, Florentinae 1841.
Duarenus F., Omnia quae quidem hactenus edita fuerunt opera, non tantum plurimis in Digesta seu Pandectas & Codicem Commentariis..., Francofurti 1592.
Faber A., Rationalium in tertiam partem Pandectarum, Tomus quintus & ultimus, Lugduni 1626.
Garcia González J., Sociedad leonina, [w:] Homenaje al profesor García-Gallo, 3, Madrid 1996.
Gentile S., Opera omnia, Tomus secundus, Neapoli 1763.
Gothofredus D., Corpus Iuris Civilis, In quinqe partes distinctum, [Pars] prima..., tertia editio, Vignon 1602.
Gothofredus J., Prima regularum collectio, seu Systema: Sabinianae regulae XlIV, [w:] Opera iuridica minora..., Lugduni Batavorum 1733.
Górski K., Die Fabel von löwenantheil in ihrer geschichtlichen entwickelung, Berlin 1888.
Guarino A., La società col leone, „Labeo. Rassegnia di dritto romano” 1972, nr 18.
Guarino A., La società in diritto romano, Napoli 1988.
Guarino A., Societas consensu contracta, Napoli 1972.
Hilligerus O., Donellus enucleatus sive commentarii Hugonis Donelli de jure civili in compendium ita redacti ut veterum nucleum contineant, jurisque arte, quae amplo verborum cortice in illis tecta, apertius exhibeant, Jenae 1611.
Hingst K.-M., Die ‘societas leonina’ in der europäischen Privatrechtsgeschichte, Berlin 2003.
Juristen. Ein biographisches Lexikon. Von der Antike bis zum 20. Jahrhundert, red. M. Stolleis, München 1995.
Kaser M., Das römische Privatrecht, München 1972.
Kaser M., Neue literature zur ‘societas’, „Studia et Documenta Historiae et Iuris” 1975, nr 41.
Lera J. H., El contrato de sociedad. La casuistica jurisprudencial clasica, Madrid 1992.
Litewski W., Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 2003.
Manigk A., Societas, „Paulys Realencyclopädie der classischen Alterumswissenschaft”, Zweite Reihe, t. III, Stuttgart 1929.
Palmirski T., D.50,17 ‘De diversis regulis iuris antiqui’ tekst – tłumaczenie – komentarz, cz. I, „Zeszyty Prawnicze” 2006, nr 6.2.
Palmirski T., Societas leonina w twórczości glosatorów, [w:] REGNARE, GUBRNARE, ADMINISTRARE, Z dziejów administracji, sądownictwa i nauki prawa, Prace dedykowane Prof. Jerzemu Malcowi z okazji 40-lecia pracy naukowej, red. S. Grodziski, A. Dziadzio, Kraków 2012.
Poggi A., Il contratto di societá in diritto romano classico, Torino 1930 (przedruk Roma 1972).
Schlosser H., Grunzüge der Neueren Privatrechtsgeschichte. Ein studienbuch, Heidelberg 1988.
Stintzing R. von, Geschichte der deutschen Rechtswissenschaft, I: bis zur ersten Hälfte des 17. Jahrhunderts, München−Leipzig 1880 (przedruk Aalen 1978).
Strauβ B., De societate leonina, [w:] Samuel Frid[ericus], selecta jurisprudentiae civilis, ... per exercitationes sabbathinas tractate, Gedani 1728, Pars Prior.
Szlechter É., Le contrat de société en Babylonie, en Grèce et à Rome, étude de droit comparé de l’atiquité, Paris 1947.
Talamanca M., Società in generale: diritto romano, [w:] Enciclopedia del diritto, t. XLII, Varese 1990.
Wesenberg G., Wesener G., Neuere deutsche Privatrechtsgeschichte im Rahmen der europäischen Rechtsentwicklung, Wien−Köln−Graz 1985 (przedruk Wien 1995).
Wieacker F., Das Gesellschafterverhältnis des klassischen Rechts, „Zeitschrift der Savigny-Stifung für Rechtsgeschichte, Romanistische Abteilung” 1952, t. 69.
Wieacker F., Privatrechtsgeschichte der Neuzeit unter besonderer Berücksichtigung der deutschen Entwicklung, Göttingen 1967.
Wieacker F., Societas. Hausgemeinschaft und Erwerbsgesellschaft. Untersuchungen zur Geschichte des römischen Gesellschaftsrechts, t. 1, Weimar 1936.
