„Dyktat wersalski” i jego kontestacja w Republice Weimarskiej
Słowa kluczowe:
traktat wersalski, Republika Weimarska, konstytucja weimarska, ratyfikacja, system politycznyAbstrakt
Przegrana przez Niemcy I wojna światowa spowodowała konieczność przyjęcia warunków pokoju, które zostały określone postanowieniami traktatu wersalskiego, podpisanego 28 czerwca 1919 r. Został on opracowany przez zwycięskie mocarstwa, a Niemcy zostały zmuszone do przyjęcia jego postanowień. Z tego tytułu w dobie Republiki Weimarskiej określano układ pokojowy jako „dyktat wersalski”. Oponowały przeciwko mu wszystkie siły polityczne, a konieczność jego podpisania spowodowała pierwszy po rewolucji listopadowej kryzys rządowy (ustąpienie gabinetu Philippa Scheidemanna w czerwcu 1919 r.). Z biegiem czasu kurczyło się grono zwolenników republiki i demokracji parlamentarnej. Krytycy przemian dokonanych po upadku monarchii Hohenzollernów oskarżali socjaldemokratów, którzy stanowili podstawę tzw. koalicji weimarskiej, o sprowadzenie na Niemcy nieszczęścia w postaci krzywdzącego i haniebnego układu pokojowego. Z kontestacji „dyktatu wersalskiego” największą korzyść osiągnęli naziści. Po objęciu władzy Adolf Hitler doprowadził do rewizji traktatu wersalskiego metodą faktów dokonanych, co ostatecznie spowodowało wybuch II wojny światowej. Przedmiotem rozważań w niniejszym artykule jest analiza okoliczności, w jakich doszło do podpisania traktatu wersalskiego, przedstawienie jego postanowień oraz wpływ powszechnego sprzeciwu wobec narzuconego układu pokojowego na kierunek ewolucji systemu politycznego Republiki Weimarskiej.
Bibliografia
Bożek M., Geneza i założenia Konstytucji Weimarskiej, [w:] Ustrój polityczny państwa: Polska, Europa, świat. Prace ofiarowane Profesorowi Tadeuszowi Mołdawie z okazji siedemdziesięciolecia urodzin, red. S. Sulewski, J. Szymanek, Warszawa 2013.
Craig G.A., Deutsche Geschichte 1866-1945. Vom Norddeutschen Bund bis zum Ende des Dritten Reichs, München 1989.
Czubiński A., Niemieckie koncepcje wyjścia z kryzysu lat 1918-1919, [w:] Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, t. 1: Era Stresemanna, red. S. Sierpowski, Poznań 1990.
Dickmann F., Die deutsche Friedensdelegation in Versailles und der "Kriegsschuldartikel, [w:] Vom Kaisereich zur Weimarer Republik, Hrsg. E. Kolb, Köln 1972.
Dunaj K., Parlamentarny system rządów w Polsce i Niemczech po I wojnie światowej, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2018, t. XVII, z. 1
Dunaj K., Weimarski model prezydentury, Warszawa 2010.
Fiedor K., "Dyktat wersalski" w propagandzie i publicystyce Republiki Weimarskiej, [w:] Niemcy w polityce międzynarodowej 1919-1939, t. 1: Era Stresemanna, red. S. Sierpowski, Poznań 1990.
Heinemann U., Die verdrängte Niederlage. Politische Öffentlichkeit und Kriegsschuldfrage in der Weimarer Republik, Göttingen 1983.
Huber E.R., Deutsche Verfassungsgeschichte seit 1789, Band V: Weltkrieg, Revolution und Reichserneuerung 1914-1919, Stuttgart 1992.
Huber E.R., Deutsche Verfassungsgeschichte seit 1789, Band VII: Ausbau, Schutz und Untergang der Weimarer Republik, Stuttgart 1984.
Keynes J.M., Revision des Friedensvertrags, München-Leipzig 1922.
Keynes J.M., The Economic Consequences of the Peace, London 1919.
Kolb E., Die Weimarer Republik, München 2000.
Kotłowski T., Historia Republiki Weimarskiej, Poznań 2004.
Krockow Ch. von, Niemcy. Ostatnie sto lat, Warszawa 1997.
Kulig A., Dwie prowizoryczne Konstytucje lutowe z 1919 roku: polska i niemiecka, [w:] Ustroje: historia i współczesność. Polska – Europa – Ameryka Łacińska. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Jackowi Czajowskiemu, red. M. Grzybowski, G. Kuca, P. Mikuli, Kraków 2013.
Lersner K. von, komentarz do art. 227-230, [w:] Versailles! Volkskommentar des Friedensdiktats, Hrsg. K. von Lersner, Berlin 1921.
Lukács G., Fort mit den Friedensverträgen (von Versailles, Trianon, Neuilly, St. Germain, Sèvres), Berlin 1922.
Maciąg Z.A., Kształtowanie zasad państwa demokratycznego, prawnego i socjalnego w Niemczech (do 1949 r.), Białystok 1998.
Mann G., Demokratie in Deutschland 1919 und 1949, [w:] Parlamentarische Demokratie in Deutschland 1919-1969, Bonn 1970.
Menger Ch.-F., Deutsche Verfassungsgeschichte der Neuzeit. Eine Einführung in die Grundlagen, Heidelberg 1988.
Möller H., Weimar. Niespełniona demokracja, Warszawa 1997.
Niedhart G., Die Aussenpolitik der Weimarer Republik, München 1999.
Pajewski J., Niemcy w czasach nowożytnych, Poznań 1947.
Perkowski M., Samostanowienie narodów w prawie międzynarodowym, Warszawa 2001.
Poetzsch F., Vom Staatsleben unter der Weimarer Verfassung, „Jahrbuch des öffentlichen Rechts“ 1925, Band XIII.
Prüfer G., Tormin W., Die Entstehung und Entwicklung der Weimarer Republik bis zu Eberts Tod, Hannover 1963.
Rosenberg A., Entstehung der Weimarer Republik, Frankfurt am Main 1961.
Schmid G.E., Selbstbestimmung 1919. Anmerkungem zur historischen Dimension und Relevanz eines politischen Schlagwortes, [w:] Versailles – St.Germain – Trianon. Umbruch in Europa für fünfzig Jahren, Hrsg. K. Bosl, München 1971.
Schulze H., Niemcy: nowa historia, Kraków 1999.
Schulze H., Weimar. Deutschland 1917-1933, Berlin 1994.
Stern K., Das Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, Band V: Die geschichtlichen Grundlagen des Deutschen Staatsrechts, München 2000.
Topf E., Die Kündigung von Verträgen des Deutschen Reichs mit auswärtigen Staaten. Zugleich ein Beitrag zur Auslegung des Art. 45 der Reichsverfassung, "Archiv des öffentlichen Rechts" 1931, Band 20, Heft 1.
Vogt M., Die Weimarer Republik (1018-1933), [w:] Deutsche Geschichte. Von den Anfängen bis zur Wiedervereinigung, Hrsg. M. Vogt, Stuttgart 1991.
Winkler H.A., Długa droga na Zachód. Dzieje Niemiec, t. 1: 1806-1933, Wrocław 2007.
Winkler H.A., Weimar – Bonn – Berlin: rozwój niemieckiej demokracji w XX w., "Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka" 2000, nr 4.
Zieliński Z., Niemcy. Zarys dziejów, Katowice 1998.
