W poszukiwaniu systemu rządów u progu niepodległości (1918–1921)
Słowa kluczowe:
II Rzeczpospolita, system rządów, konstytucja, parlament, głowa państwaAbstrakt
Przedmiotem opracowania jest określenie okoliczności, które określiły system rządów II Rzeczypospolitej w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości (pod koniec 1918 r.). Artykuł poświęcony jest trzem kwestiom: systemowi rządów na przełomie 1918 i 1919 r., systemowi rządów w okresie obowiązywania Małej Konstytucji oraz systemowi rządów w projektach konstytucji II Rzeczypospolitej. Autor wskazuje, iż przesłanki parlamentarnego systemu rządów pojawiły się już w pierwszych tygodniach funkcjonowania polskich władz państwowych. Pod rządami Małej Konstytucji z 20 lutego 1919 r. podjęto próbę zainstalowania systemu rządów zgromadzenia. Okazało się to niemożliwe ze względu na wysoki autorytet głowy państwa – Józefa Piłsudskiego, który piastował również funkcję Naczelnego Wodza. Projekty konstytucji zakładały (w większości) słabą pozycję prezydenta. W ten sposób Konstytucja z 17 marca 1921 r. przyjęła parlamentarno-gabinetowy system rządów, wzorowany na III Republice Francuskiej.
Bibliografia
Adamczyk M., Pastuszka S., Konstytucje polskie w rozwoju dziejowym 1791–1982, Warszawa 1985.
Burda A., Konstytucja marcowa, Lublin 1983.
Ciświcki T., O Naczelniku Państwa i Prezydencie Rzeczypospolitej Polskiej. Studium prawno-polityczne, Poznań 1922.
Cybichowski Z., Polskie prawo państwowe na tle uwag z dziedziny nauki o państwie i porównawczego prawa państwowego, t. 1, Warszawa 1925.
Cybichowski Z., Polskie prawo państwowe na tle uwag z dziedziny nauki o państwie i porównawczego prawa państwowego, t. 2, Warszawa 1927.
Czajowski J., Koncepcja formy rządu w projektach konstytucji niepodległej Rzeczypospolitej (1917–1920), [w:] Model polskiego parlamentu, red. M. Grzybowski, Kraków 1996.
Czajowski J., Senat Rzeczypospolitej Polskiej pierwszej kadencji 1922–1927. Pozycja prawnokonstytucyjna i praktyka ustrojowa, Warszawa 1999.
Czajowski J., Grzybowski M., Kilka refleksji o drugiej izbie ustawodawczej w II RP i projektach Konstytucji III RP, [w:] Regnare, gubernare, administrare: Prawo i władza na przestrzeni wieków. Prace dedykowane profesorowi Jerzemu Malcowi z okazji 40-lecia pracy naukowej, red. S. Grodziski, A. Dziadzio, Kraków 2012.
Deryng A., Akty rządowe głowy państwa, Lwów 1934.
Górecki D., Powstawanie władz naczelnych w odradzającej się Polsce (1914–1919), Łódź 1983.
Górski G., Polonia Restituta. Ustrój państwa polskiego w XX wieku, Lublin 2007.
Grzybowski K., Demokracja francuska, Kraków 1947.
Ilski Z., Formuła wyborcza u progu niepodległej Polski (do 1922 r.), Toruń 2013.
Kallas M., Historia ustroju Polski, Warszawa 2006.
Kallas M., Tryb zmiany ustawy zasadniczej w projektach konstytucyjnych z lat 1917–1920 oraz 1989–1991, [w:] Księga życia i twórczości. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Romanowi A. Tokarczykowi, t. 5: Prawo, red. Z. Władek, Lublin 2013.
Kierończyk P., Nadrzędność parlamentu – mit czy realna alternatywa ustrojowa? Analiza wybranych przykładów, Gdańsk 2009.
Kierończyk P., Wizja silnego parlamentu w pierwszych konstytucjach państw bałtyckich, „Zeszyty Naukowe Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji” 2005, nr 1.
Komarnicki W., Polskie prawo polityczne (Geneza i system), Warszawa 1922.
Komarnicki W., Ustrój Polski współczesnej, Wilno 1937.
Korobowicz A., Pierwsze miesiące niepodległości – kształtowanie ustroju i prawotwórstwo, „Przegląd Sejmowy” 1999, nr 1.
Kowalski W., Koncepcje ustrojowe izby wyższej parlamentu w II Rzeczypospolitej, Warszawa 2014.
Krukowski S., Geneza konstytucji z 17 marca 1921 r., Warszawa 1977.
Kulesza W.T., Uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa, „Przegląd Sejmowy” 2007, nr 5.
Kulig A., Kształtowanie formy rządów u progu niepodległej Polski (1917–1926), Warszawa 2013.
Kumaniecki K.W., Odbudowa państwowości polskiej. Najważniejsze dokumenty, Warszawa – Kraków 1924.
Leśnodorski B., Wielkości i nędze odrodzenia państwowego. O Polsce na przełomie lat 1918/1919, „Państwo i Prawo” 1978, z. 10.
Pajewski J., Odbudowa państwa polskiego 1914–1918, Poznań 2005.
Pietrzak M., Rządy parlamentarne w Polsce w latach 1919–1926, Warszawa 1969.
Prokop K., Konstytucyjny system organów państwowych Republiki Litewskiej w pierwszych latach niepodległości (1918–1926), „Miscellanea Historico-Iuridica” 2009, t. IX.
Rogowski S., Małe konstytucje (1919–1947–1992), „Przegląd Sejmowy” 1999, nr 2.
Sagan S., Międzywojenne konstytucje Estonii, [w:] Prawo międzynarodowe, europejskie i krajowe – granice i wspólne obszary. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Genowefie Grabowskiej, red. B. Mikołajczyk, J. Nowakowska-Małusecka, Katowice 2009.
Sczaniecki M., Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 2009.
Starzewski M., Konstytucja Republiki Czechosłowackiej, Kraków 1926.
Starzyński S., Współczesny ustrój prawno-polityczny Polski i innych krajów słowiańskich, Lwów 1928.
Witkowski Z., Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 1921–1935, Warszawa 1987.
Zieliński J., Prezydent Republiki Estońskiej, [w:] Prezydent w państwach współczesnych. Modernizacja instytucji, red. J. Osiński, Warszawa 2009.
