Prawnoustrojowe uwarunkowania funkcjonowania policji polskiej w systemie okupacyjnym Generalnego Gubernatorstwa. Wokół dokumentu Hansa Franka z 17 grudnia 1939 roku
Słowa kluczowe:
policja polska w Generalnym Gubernatorstwie, Hans Frank, Krajowa Rada Ministrów, Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, konwencja haska IV (1907)Abstrakt
W publikacji zajęto się statusem prawnym polskiej policji w Generalnym Gubernatorstwie. Powstała ona w wyniku przekształcenia przedwojennej Policji Państwowej przez niemieckie władze i została, wraz z innymi instytucjami II Rzeczpospolitej, takimi jak np. sądy i prokuratury, włączona do systemu okupacyjnego. Sytuację prawną policji polskiej przedstawiono zarówno w świetle formalnie obowiązującego prawa okupacyjnego jak i w perspektywie prawa międzynarodowego, a także stanowiska polskich władz. Podstawowym problemem badawczym określającym cel podjętego tematu jest pytanie o charakter zmian wywołanych prawotwórczą działalnością okupanta w stosunku do zastanego systemu prawnego i konwencji międzynarodowych w zakresie odtworzenia policji rodzimej. Tezy zaprezentowane w tym artykule są wynikiem analizy: 1) dokumentu Hansa Franka z 17 grudnia 1939 r. dotyczącego organizacji polskiej policji; 2) rozporządzenia Krajowej Rady Ministrów o rozwiązaniu korpusu Policji Państwowej i obowiązkach jego funkcjonariuszy z 1 sierpnia 1944 r.; 3) dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o rozwiązaniu Policji Państwowej (tzw. granatowej policji) z 15 sierpnia 1944 r.; 4) konwencji haskiej IV (1907) dotyczącej praw i zwyczajów wojny lądowej oraz 5) literatury przedmiotu. W pracy wykorzystano następujące metody badawcze: analizę instytucjonalno-prawną, metodę komparatystyczną, metodę leksykalną oraz metodę bezpośredniego i pośredniego ustalania faktów.
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, IPN BU 1571/397, Do Policji Granatowej, [b.d. i p.].
Archiwum Państwowe w Lublinie, Batalion Policji w Zamościu 1939–1942, sygn. 82, Aufbau und Organisation der polnischen Polizei, 17 XII 1939, k. 5–7.
Aufruf des Höheren SS- und Polizeiführer im Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete (tytuł równoległy: Odezwa Wyższego Dowódcy SS i Policji Generalnego Gubernatorstwa), 30. 10. 1939, „Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die besetzten polnischen Gebiete” (tytuł równoległy: „Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów”) 1939, nr 2, s. 16, adres URL: http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/publication/11513/edition/6588/content.
Dekret Führera i Kanclerza Rzeszy dla okupowanych obszarów polskich, Berlin, 12. 10. 1939 [druk ulotny], adres URL: https://polona.pl/item/dekret-fuhrera-i-kanclerza-rzeszy-dla-okupowanych-obszarow-polskich-z-dnia-12,MTAzMjAxNw/0/#info:metadata, data dostępu: 20.04.2022 r.
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o rozwiązaniu policji państwowej (tzw. granatowej policji), 15. 08. 1944, „Dziennik Ustaw” 1944, nr 2, poz. 6, adres URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19440020006/O/D19440006.pdf.
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej o nieważności aktów prawnych, 30.11.1939 r., „Dziennik Ustaw” 1939, nr 102, poz. 1006, adres URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/LDU19391021006/O/LDU19391021006.pdf.
Erste Verordnung über den Aufbau der Verwaltung der besetzten polnischen Gebiete (tytuł równoległy: Pierwsze rozporządzenie o odbudowie polskich administracji okupowanych obszarów, 26. 10. 1939, „Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die besetzten polnischen Gebiete” (tytuł równoległy: „Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów”) 1939, nr 1, s. 3, adres URL: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/690295/edition/652046/content.
Konwencja haska IV (1907) dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej. Aneks: Regulamin dotyczący praw i zwyczaju wojny lądowej, „Dziennik Ustaw” 1927, nr 21, poz. 161, adres URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19270210161/O/D19270161.pdf.
Rozporządzenie Krajowej Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia 1944 r. o rozwiązaniu korpusu Policji Państwowej i obowiązkach jego funkcjonariuszów, „Dziennik Ustaw” 1944, nr 2, poz. 17, s. 48-50, adres URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/LDU19440020017/O/LDU19440020017.pdf.
Verordnung über die Bewährung von Bergütungen an wiederbschäftigte ehemals polnische Beamte und Angestelle ( tytuł równoległy: Rozporządzenie o udzieleniu wynagrodzeń ponownie zatrudnionym urzędnikom i funkcjonariuszom polskim), 03. 11. 1939 r., „Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die besetzten polnischen Gebiete” (tytuł równoległy: „Dziennik rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla okupowanych polskich obszarów”) 1939, nr 4, s. 28, adres URL: http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/publication/11522/edition/6590/content.
„Biuletyn Informacyjny”, 19.12.1940, [s. 8-9].
Narada z udziałem F. W. Krügera, B. Streckenbacha na temat stanu bezpieczeństwa w GG, 31. 10. 1939, [w:] Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939 1942, t. 1: 1939 1942, wybór i oprac. S. Płoski in., tłum. D. Dąbrowska, M. Tomala, wyd. II, Książka i Wiedza, Warszawa 1972, s. 83 84.
Ogólny raport polityczno gospodarczy, gen. Tokarzewski do gen. Sosnkowskiego, 10. 01. 1940 r., [w:] Armia Krajowa w dokumentach 1939 1945, t. 1: wrzesień 1939 – czerwiec 1941, red. H. Czarnocka i in., Studium Polski Podziemnej – Londyn, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk Łódź 1990, s. 49 72.
Protokół dwudziestego szóstego posiedzenia Komitetu dla Spraw Kraju, 21.02.1941, [w:] Protokoły posiedzeń Komitetu dla Spraw Kraju, cz. 1: 1939 1941, red. W. Grabowski, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2008, s. 583 631.
Protokół dziewiętnastego posiedzenia Komitetu dla Spraw Kraju, 16.04.1940, [w:] Protokoły posiedzeń Komitetu dla Spraw Kraju, cz. 1: 1939 1941, red. W. Grabowski, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2008, s. 207 229.
Rozmowa z wyższymi urzędnikami administracji GG, 08.11. 1939, [w:] Rok 1939 w dzienniku Hansa Franka, wstęp i oprac. P. Kosiński, tłum. V. Grotowicz, Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2019, s. 65 73.
Spotkanie z obergruppenführerem SS Krügerem, 31. 10. 1939,85 [w:] Rok 1939 w dzienniku Hansa Franka, wstęp i oprac. P. Kosiński, tłum. V. Grotowicz, Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2019, s. 44 51.
Sprawozdanie F. W. Krügera o stanie policji niemieckiej w GG oraz polityce przesiedleńczej, 08. 11. 1939, [w:] Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939 1942, t. 1: 1939 1942, wybór i oprac. S. Płoski in., tłum. D. Dąbrowska, M. Tomala, wyd. II, Książka i Wiedza, Warszawa 1972, s. 85 86.
Borodziej Włodzimierz, Terror i polityka. Policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939–1944, Warszawa 1985.
Chinciński Tomasz, Gdyńscy policjanci w II wojnie światowej – losy funkcjonariuszy po wrześniu 1939 roku, „Dzieje Najnowsze” 2021, z. 3, s. 27–41.
Chlipała Michał, Konspiratorzy w Policji Polskiej i Polskiej Policji Kryminalnej w Krakowie 1939–1945, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2020, z. 3.
Ćwięk Henryk, Polska Policja Generalnego Gubernatorstwa w okupacyjnym systemie bezpieczeństwa Trzeciej Rzeszy, „Przegląd Policyjny” 2021, nr 3.
Domański Tomasz, Polnische Polizei jako narzędzie realizacji niemieckiej polityki okupacyjnej w Generalnym Gubernatorstwie, „Premislia Christiana” 2018/2019, t. 18.
Frydel Tomasz, Zwykła organizacja, nadzwyczajna przemoc państwowa. Polska policja granatowa a Zagłada we wschodniej części dystryktu krakowskiego, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2021, nr 17.
Grabowski Jan, Na posterunku. Udział polskiej policji granatowej i kryminalnej w zagładzie Żydów, Wołowiec 2020.
Hempel Adam, Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa 1990.
Hempel Adam, Policja granatowa w okupacyjnym systemie administracyjnym Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945, Warszawa 1987.
Jankowski Stanisław M., Karski. Raporty tajnego emisariusza, Poznań 2009.
Jurgilewicz Marcin., Misiuk Andrzej, Policja Państwowa w II Rzeczypospolitej a Policja Polska w okresie II wojny światowej, „Studia Politologiczne” 2019, t. 51, http://www.studiapolitologiczne.pl/pdf-115379-44625?filename=Policja%20Panstwowa%20w%20II.pdf.
Karski Jan, Tajne państwo. Opowieść o polskim podziemiu, tłum. Grzegorz Siwek, Kraków 2014.
Klafkowski Alfons, Okupacja niemiecka w Polsce w świetle prawa narodów, Poznań 1946.
Korkuć Maciej, Niemiecka Polnische Polizei. Historyczny i państwowo-prawny kontekst funkcjonowania granatowej Policji w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, [w:] Policja granatowa w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, red. Tomasz Domański, Edyta Majcher-Ociesa, Warszawa 2019.
Kozyra Waldemar, Okupacyjna administracja niemiecka na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939–1945, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G” 2013, t. 60, z. 1.
Kurkowska Edyta, Procedura karna na ziemiach polskich okupowanych przez Niemcy w czasie II wojny światowej, „Studia Iuridica Lublinensia” 2012, nr 17, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Iuridica_Lublinensia/Studia_Iuridica_Lublinensia-r2012-t17/Studia_Iuridica_Lublinensia-r2012-t17-s151-180/Studia_Iuridica_Lublinensia-r2012-t17-s151-180.pdf.
Kwiecień Roman, Okupacja wojenna w świetle prawa międzynarodowego: natura, skutki, nowe tendencje, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G” 2013, t. 60, z. 1, s. 65–80.
Lemkin Rafał, Rządy państw osi w okupowanej Europie. Prawa okupacyjne, analiza rządzenia, propozycje zadośćuczynienia, tłum. Agnieszka Bieńczyk-Missala, Warszawa 2023.
Litwiński Robert, Komisja rehabilitacyjno-kwalifikacyjna dla byłych policjantów (1946–1952), „Dzieje Najnowsze” 2004, z. 1, https://rcin.org.pl/dlibra/publication/63886/edition/47748/content.
Litwiński Robert, Policja granatowa w okupacyjnej Warszawie w obronie bezpieczeństwa. Od podległości wobec okupanta do współpracy z polskim państwem podziemnym, [w:] Porządek publiczny i bezpieczeństwo w okupowanej Warszawie. Studia historyczne, red. Robert Spałek, Warszawa 2018.
Lubecka Joanna, Okupacja czy zawładniecie? Powojenne spory polskich prawników co do statusu prawnego niemieckiego podboju ziem polskich, „Studia nad Totalitaryzmami i Wiekiem XX” 2021, t, 5, https://instytutpileckiego.pl/public/upload/journal_files/Rocznik%202021%20str168_183%20J_Lubecka.pdf?v=1697477084.
Madajczyk Czesław, Faszyzm i okupacje 1938–1945. Wykonanie okupacji przez państwa Osi w Europie, t. 2: Mechanizmy realizowania okupacji, Poznań 1984.
Madajczyk Czesław, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1, Warszawa 2019.
Majer Piotr, Funkcjonariusze Policji Państwowej i Policji Polskiej w powojennej rzeczywistości – uwagi syntetyzujące, „Studia Politologiczne” 2019, t. 51, s. 118–138, http://www.studiapolitologiczne.pl/pdf-115382-44629?filename=Funkcjonariusze%20Policji.pdf.
Mączyński Marek, Organizacyjno-prawne aspekty funkcjonowania administracji bezpieczeństwa i porządku publicznego dla zajętych obszarów polskich w latach 1939–1945, ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa jako stolicy Generalnego Gubernatorstwa, Kraków 2012.
Mączyński Marek, Polskie formacje policyjne w stolicy Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945, „Rocznik Krakowski” 1993, t. 59.
Misiuk Andrzej, Historia policji w Polsce. Od X wieku do współczesności, Warszawa 2012.
Mitera Maciej, Zwyczajny faszyzm. Położenie prawne obywateli II Rzeczpospolitej w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1944, Warszawa 2017.
Młynarczyk Jacek A., Pomiędzy współpracą a zdradą. Problem kolaboracji w Generalnym Gubernatorstwie – próba syntezy, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, nr 1, s. 103–132.
Mazurkiewicz Maciej J., Ludobójstwo Niemiec na narodzie polskim (1939–1945). Studium historycznoprawne, Warszawa 2021.
Neumann Franz, Behemot. Narodowy socjalizm – ustrój i funkcjonowanie 1933–1944, tłum. Jerzy Giebułtowski, Warszawa 2016.
Piątek Monika, Działalność tzw. „policji granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie, „Rocznik Polsko-Ukraiński” 2018, t. 20.
Piątkowski Sebastian, Między obowiązkiem a kolaboracją. Policja „granatowa” w dystrykcie radomskim w latach 1939–1945, [w:] Z dziejów policji polskiej w latach 1919–1945, red. Edyta Majcher-Ociesa, Kielce 2010.
Piątkowski Sebastian, Policja polska tzw. granatowa w Radomiu i powiecie radomskim (1939–1945), „Między Wisłą a Pilicą: studia i materiały historyczne” 2001, t. 2, s. 107–128.
Pospieszalski Karol M., Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce, cz. 2: Generalna Gubernia: wybór dokumentów i próba syntezy, Poznań 1958.
Salmonowicz Stanisław, Status prawny Polaka pod okupacją niemiecką (1939–1945). Uwagi o potrzebie badań, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2016, nr 9 (3).
Sulczyński Andrzej, Sądownictwo polskie w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa 2020.
Szarota Tomasz, Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne, wyd. 3, Warszawa 1988.
Wood E. Thomas, Jankowski Stanisław M., Karski. Opowieść o emisariuszu, Kraków–Oświęcim 1996.
Wrzyszcz Andrzej, Hierarchia aktów prawych wprowadzonych przez okupanta niemieckiego w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 22, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Iuridica_Lublinensia/Studia_Iuridica_Lublinensia-r2014-t22/Studia_Iuridica_Lublinensia-r2014-t22-s695-708/Studia_Iuridica_Lublinensia-r2014-t22-s695-708.pdf.
Wrzyszcz Andrzej, Nadzór Hansa Franka nad sądownictwem w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939-1945, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2015, z. 2, http://miscellanea.uwb.edu.pl/article/view/163/150.
Wrzyszcz Andrzej, Okupacyjne sądownictwo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945: organizacja i funkcjonowanie, Lublin 2008.
Wrzyszcz Andrzej, Sądownictwo SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie (stan badań), „Studia Iuridica Lublinensia” 2013, nr 19.
Wrzyszcz Andrzej, Tworzenie okupacyjnego wymiaru sprawiedliwości w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1940, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2003, t. 8.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
