Wartościowanie zabytków na przykładzie środków transportu. Z badań nad problematyką włączania pojazdów do wojewódzkiej ewidencji zabytków

Karol Łopatecki

Autor

Karol Łopatecki Uniwersytet w Białymstoku

Słowa kluczowe:

ochrona konserwatorska, ewidencja zabytków, formy ochrony zabytków, środki transportu, wartościowanie zabytków, dawność

Abstrakt

Artykuł prezentuje normy prawne i zasady wartościowania, czyli działania urzędów konserwatorskich w kontekście uznawania środków transportu za zabytek. W szczególności dotyczy to kryteriów, które powinny spełnić samochody i motocykle, aby mogły być włączane do wojewódzkiej ewidencji zabytków lub wpisane do rejestru zabytków. Pojazdy o cechach zabytków mogą mieścić się w aż ośmiu różnych kategoriach. Istotną rolą w nich odgrywa czynnik dawności. Jednakże w obrębie obiektów ewidencyjnych, rejestrowych i wpisanych na Listę Skarbów Dziedzictwa kluczową rolę jest spełnienie trzech przesłanek. Po pierwsze, obiekt powinien stanowić świadectwo minionej epoki. W świetle przeprowadzonej analizy, oznacza to, że pojazd musi być wyprodukowany przed (w) 1989 r. (w 2024 r. ma co najmniej 35 lat). Obiekty młodsze mogą być wpisane tylko jeżeli stanowią świadectwo konkretnego i istotnego z punktu widzenia społecznego wydarzenia. Propozycję takiego katalogu przypadków określają przepisy dotyczące obiektów kolekcjonerskich, gdzie mowa jest o pojazdach, które brał udział w wydarzeniu historycznym lub sportowym. Do tej kategorii dodałbym element związany z kwestiami naukowymi w kontekście masowej produkcji. Po drugie, zachowanie obiektu z perspektywy interesu społecznego musi być uzasadnione ze względu na wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Po trzecie, pojazdy powinny być oryginalne, bez istotnych zmian podwozia, układu kierowniczego lub hamulcowego i silnika. Istnieje w tym aspekcie konsensus służb konserwatorskich, który niekiedy przekłada się na 75% oryginalnych części.

Biogram autora

Karol Łopatecki - Uniwersytet w Białymstoku

ORCID: 0000-0002-7921-9421

dr hab. Karol Łopatecki – Nauka Polska: baza danych Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego

dr hab. Karol Łopatecki, prof. UwB – Uniwersytet w Białymstoku – Wydział Stosunków Międzynarodowych – Katedra Badań Wschodnich i Międzynarodowych Stosunków Politycznych – Zakład Instytucji Międzynarodowych, Struktur Ustrojowych i Społecznych

Bibliografia

Alizon Fabrice, Shooter Steven B., Simpson Timothy W., Henry Ford and the Model T: Lessons for Product Platforming and Mass Customization, „Desing Studies” 2009, 30, 5.

Babiarz Stefan, Ochrona zabytków w prawie podatkowym. Wybrane zagadnienia, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2016, 3.

Bray Zachary, We Are All Growing Old Together: Making Sense of America’s Monument-Protection Laws, „William & Mary Law Review” 2019, 61.

Brooke Lindsay, Ford model T: The Car That Put the World on Wheels, Minneapolis 2008.

Brudnicki Jacek, Co chcemy chronić? Refleksje na temat kryteriów obejmowania zabytku ochroną konserwatorską, „Ochrona Zabytków” (2023), 2.

Brudnicki Jacek, Prawna opieka nad zabytkami – wybrane aspekty, „Ochrona Zabytków” 2014, 2.

Cel i zakres ewidencji zabytków techniki, Warszawa 2011, https://konserwator.nid.pl/media/registration_rule/obiekty-techniki-cel-i-zakresewidencji_67febf8d0f028e0e07aeff1f573b22be.docx.

Czapliński Paweł, Stawarska Anna, Przejawy procesu globalizacji w sferze produkcji na przykładzie Scania Production Słupsk S.A., „Prace Komisji Geografii Przemysłu” 2010, 16.

Dorocki Sławomir, Współczesne procesy internacjonalizacji produkcji i delokalizacji przemysłu samochodowego Francji, „Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego” 2010, 16.

Drela Monika, Zabytkowe części składowe i przynależności a przedmiot wpisu do rejestru zabytków – uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Roczniki Nauk Prawnych” 2017, 27, 3.

Dziubiński Mieczysław, Ocioszyński Jerzy, Walusiak Stanisław, Elektrotechnika i elektronika samochodowa, Lublin 1999.

Gaczoł Andrzej, Kryteria dotyczące wpisu obiektów architektonicznych z drugiej połowy XX wieku do rejestru zabytków. Teoria i praktyka, „Wiadomości Konserwatorskie” 2017, 49.

Guss Aleksandra, Lista Skarbów Dziedzictwa–niepotrzebna forma ochrony zabytków?, „Studia Iuridica Toruniensia” 2021, 29, s. 53–72.

Idzior Marek, Analiza rynku pojazdów zabytkowych w Polsce, „Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Transport” 2016, 112.

Izdebski Hubert, Gminna ewidencja zabytków po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2023 r., „Samorząd Terytorialny” 2023, 7–8.

Jagielska-Burduk Alicja, Zabytek ruchomy, Warszawa 2011.

Kaliński Janusz, Kiedy zaczęło się odradzanie gospodarki rynkowej w Polsce?, „Optimum. Economic Studies” 2015, 73, 1.

Kurzątkowski Mieczysław, Problemy organizacyjne związane z ochroną zabytków motoryzacyjnych-seminarium w Lublinie, „Ochrona Zabytków” 1984, 2.

Lamprakos Michele, Riegl’s ‘Modern Cult of Monuments’ and The Problem of Value, „Change over time” 4 (2014), 2, s. 418–435.

Łasak Piotr, Procesy umiędzynarodowienia przemysłu samochodowego. Rola rynków wschodzących, Kraków 2013.

Łopatecki Karol, „Obiekty o cechach zabytku” a „zabytek”–problemy terminologiczne w świetle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, [w:] Zeszyty dziedzictwa kulturowego, red. Karol Łopatecki, Wojciech Walczak, Białystok 2007.

Majewski Piotr, Ubezpieczenia pojazdów zabytkowych, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2014, 342.

Malinowski Adrian, Badania techniczne pojazdów zabytkowych – określanie niezgodności, „Serwis Motoryzacyjny” 2018, 9, s. 2–4.

Malinowski Adrian, Koncepcja metodyki badań technicznych pojazdów zabytkowych w stacjach kontroli pojazdów, rozprawa doktorska umieszczona w bazie danych „Most wiedzy”, Gdańsk 2019.

Malinowski Adrian, Taryma Stanisław, Badania techniczne pojazdów zabytkowych w stacjach kontroli pojazdów, „Autobusy. Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe” 2012, 6.

Maśloch Piotr, Globalizacja i jej wpływ na rozwój współczesnej cywilizacji, „Przedsiębiorczość – Edukacja” 2005, 1.

Mazurek Anna, Ochrona zabytkowych pojazdów w polskim systemie prawnym, „Ochrona Zabytków” 2021, 1.

Merkisz-Guranowska Agnieszka, Merkisz Jerzy, Wybrane aspekty globalizacji w przemyśle motoryzacyjnym, „Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Budowa Maszyn i Zarządzanie Produkcją” 2007, 6.

Muzyczka Ryszard, Wpływ globalizacji na zarządzanie łańcuchem dostaw w przemyśle motoryzacyjnym, „International Journal of Management and Economics” 2011, 31.

Pardi Tommaso, Heavier, faster and less affordable cars: The consequence of EU regulations for car emissions, „ETUI Research Paper-Report” 2022, 7, http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4304165.

Rabiega Wojciech, Gorzałczyński Artur, Jeszke Robert, Mzyk Paweł, Szczpański Krystian, How Long Will Combustion Vehicles Be Used? Polish Transport Sector on the Pathway to Climate Neutrality, „Energies” 2021, 14, https://doi.org/10.3390/en14237871.

Rybiński Krzysztof, Globalizacja w trzech odsłonach, Warszawa 2007.

Świdrak Marek, Jak młody może być zabytek? 90 lat praktyki polskich służb konserwatorskich, „Santander Art and Culture Law Review” 2019, 5, 1.

Systemy wartościowania dziedzictwa. Stan badań i problemy, red. Bogusława Szmygina, Lublin–Warszawa 2015.

Szałygin Jerzy, Rejestr i ewidencja zabytków nieruchomych oraz ruchomych w działaniach Narodowego Instytutu Dziedzictwa, „Ochrona Zabytków” 2012, 1–2.

Szmygin Bogusława, Teoria i kryteria wartościowania dziedzictwa jako podstawa jego ochrony, „Wiadomości Konserwatorskie” 2015, 43.

Tomaszewska Agnieszka, Ocena zgodności z Konstytucją przepisu ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami dotyczącego ujęcia nieruchomości w gminnej ewidencji zabytków, „Zeszyty Prawnicze BAS” 2019, 1, s. 279–302.

Villaverde José, Maza Adolfo, Globalisation, growth and convergence, „The World Economy” 2011, 34, 6.

Walczak Bartosz M., Czy zabytki techniki i inżynierii to w Polsce wciąż dziedzictwo „drugiej kategorii”? Rys historyczny oraz aktualne problemy, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” 2016, 2.

Witwicki Michał T., Kryteria oceny wartości zabytkowej obiektów architektury jako podstawa wpisu do rejestru zabytków, „Ochrona Zabytków” 2007, nr 1.

Wójtowicz Mirosław, Wpływ globalizacji i integracji w ramach MERCOSUR na wymianę handlową produktów przemysłu samochodowego Brazylii w latach 1990–2006, „Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego” 2009, 12.

Zielińska Edyta, Ocena wypadkowości na polskich drogach, „Autobusy – Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe” 2019, 6.

Zorska Anna, Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, Warszawa 1998.

http://wkz.katowice.pl/uslugi/wojewodzka-ewidencja-zabytkow/pojazdy-zabytkowe.

https://wuozprzemysl.pl/do-pobrania/wpis-pojazdu-do-wojewodzkiej-ewidencji-zabytkow.html.

https://mwkz.pl/zabytki/pojazdy-zabytkowe.

https://wuoz.bialystok.pl/wp-content/uploads/2024/03/pojazd-zabytkowy-informacja-1.pdf.

https://wuozopole.pl/64/ewidencje-zabytkow.html.

https://www.wuoz.malopolska.pl/wp-content/uploads/2024/01/ZARZ%C4%84DZENIENr-13.2017.docx.

https://www.wuoz-lodz.pl/Wojewodzka_ewidencja_pojazdow_zabytkowych,149.