Geneza i ewolucja pozycji prawnej dziecka pozamałżeńskiego w polskim ustawodawstwie I połowy XX wieku
Słowa kluczowe:
dziecko nieślubne, uznanie dziecka, nieślubne pochodzenie, status prawny dziecka, urodzenie poza małżeństwem, prawo rodzinneAbstrakt
Poprawa statusu prawnego dziecka nieślubnego następowała powoli. Stąd aż do 1950 roku na ziemiach polskich utrzymywano rozróżnienie pozycji cywilnoprawnej na gruncie prawa rodzinnego i spadkowego między dziećmi zrodzonymi w małżeństwie a nieślubnymi. W założeniu ustawodawstwa porozbiorowego powyższe miało sprzyjać trwałości i nienaruszalności legalnej rodziny oraz utrzymaniu w niej patriarchalnej władzy ojca. W konsekwencji dziecko zrodzone poza małżeństwem dyskryminowano i wykluczano z grona pełnoprawnych członków społeczeństwa. Gorsza pozycja społeczna dziecka nieślubnego uwidoczniała się między innymi w zakazie noszenia nazwiska ojca, trudnościach w uzyskaniu świadczeń alimentacyjnych, dochodzeniu ojcostwa i spadkobraniu wyłącznie po matce. Jedynie dobrowolne uznanie dziecka przez ojca lub w drodze orzeczenia sądowego skutkowało włączeniem go do rzędu zstępnych po ojcu, umożliwiając dziedziczenie na równi z dziećmi ślubnymi.
Chociaż prace nad projektem prawa rodzinnego rozpoczęto w latach dwudziestych, to wstępny projekt wraz z uzasadnieniem został ogłoszony drukiem dopiero w 1934 roku. Prace w Podkomisji Komisji Kodyfikacyjnej, zajmującej się stosunkami z pokrewieństwa i opieki, trwały jeszcze cztery lata. W 1938 roku ogłoszono drukiem dwa projekty: o stosunkach rodziców i dzieci oraz o urzędzie opiekuńczym. Projekt wstępny określający sytuację prawną dziecka pozamałżeńskiego i jego matki oparto na nowoczesnych zasadach znacznie polepszających sytuację prawną dziecka pozamałżeńskiego, co wywołało krytykę i burzliwą dyskusję, również po stronie zwolenników reform, którzy domagali się dalej idących zmian. Prace kodyfikacyjne przerwał wybuch wojny. Ujednolicone na obszarze całego państwa prawo rodzinne w pierwszych latach Polski Ludowej utrzymało podział na dzieci zrodzone w małżeństwie i poza nim. Dopiero na gruncie Kodeksu rodzinnego z 1950 roku zmieniła się sytuacja dzieci nieślubnych, bowiem zostały one zrównane w prawach z dziećmi zrodzonymi w małżeństwie.
Nie tylko z prawa cywilnego wynikała słabsza ochrona praw dzieci nieślubnych. Również na gruncie prawa karnego dostrzegano odmienność regulacji i brak wystarczającej ochrony prawnej dzieci zrodzonych poza małżeństwem, zwłaszcza w odniesieniu do przestępstwa spędzenia płodu i dzieciobójstwa. W opinii ówczesnego społeczeństwa stosunki nieślubne były dla kobiety hańbiące i zasługujące na potępienie. Powyższe znalazło wyraz w pozaborczym ustawodawstwie karnym niezapewniającym jednolitej ochrony prawnej dla życia dzieci zrodzonych w małżeństwie i poza nim.
Unifikacja prawa karnego w tym zakresie za sprawą orzecznictwa sądowego łagodzącego przepisy karne niewiele zmieniła. W niniejszym artykule za pomocą metody historycznoprawnej zostały omówione założenia kodyfikacyjne Sekcji Prawa Karnego Komisji Kodyfikacyjnej z okresu międzywojennego dotyczące ochrony prawnokarnej życia dziecka nieślubnego oraz regulacje III działu projektu Podkomisji Prawa o Stosunkach z pokrewieństwa i opieki, odnoszące się do statusu prawnego dziecka zrodzonego poza małżeństwem. Analizą stanowiącą tło porównawcze rozważań zostały również objęte analogiczne przepisy z okresu Polski Ludowej oraz pozaborcze ustawodawstwo cywilne i karne obowiązujące w II Rzeczypospolitej. Porównanie obowiązujących w przedmiotowym zakresie przepisów pozwoli ocenić słuszność i nowoczesność założeń kodyfikacyjnych z okresu międzywojennego.
Konieczność pilnej potrzeby unifikacji prawa polskiego w zakresie zrównania pozycji dzieci zrodzonych w małżeństwie i poza nim pokazano przez pryzmat orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz źródeł archiwalnych dotyczących między innymi międzywojennej pomocy socjalno‑medycznej dla samotnej matki, polityki rodzinno‑opiekuńczej II Rzeczypospolitej realizowanej przez placówki wychowawcze, opisanej na podstawie raportów i sprawozdań pokontrolnych ze żłóbków oraz sierocińców, a także międzywojennych akt sądów okręgowych. Powyższe pozwoli ukazać genezę unormowań stanowiska prawnego dzieci pozamałżeńskich w prawie polskim. W dotychczasowej literaturze przedmiotu wybrane zagadnienie nie zostało w taki sposób opracowane i omówione, co uzasadnia podjęcie niniejszego tematu. Liczne publikacje dotyczące statusu prawnego dziecka nieślubnego odnoszą się głównie do okresu Polski Ludowej, dlatego niniejsza publikacja uzupełnia dotychczasowy stan badań nad tytułowym zagadnieniem.
Bibliografia
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921 nr 44, poz. 267).
Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. 1935 nr 30, poz. 227).
Kodex Cywilny Królestwa Polskiego z dnia 1 (13) czerwca 1825 r. (Dziennik Praw Królestwa Polskiego, Tom X, Nr 41).
Prawo o małżeństwie z dn. 24 czerwca 1836 (Dz.Pr. XVIII. Nr 64).
Ustawa z 3 czerwca 1919 r. o Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.P.P.P 1919 nr 44, poz. 315
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny (Dz.U. 1932 nr 60, poz. 571).
Dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. – Prawo rodzinne (Dz.U. 1946 nr 6, poz. 52).
Ustawa z dnia 27 czerwca 1950 r. Kodeks rodzinny (Dz.U. 1950 nr 34, poz. 308).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. 1956 nr 12, poz. 61).
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964 nr 9, poz. 59).
Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz.U. 1969 nr 13, poz. 94).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 1959 r. w sprawie przerywania ciąży (Dz.U. 1960 nr 2, poz. 15).
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, zespół nr 2231.
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, zespół nr: 11 985, 10394, 10399, 10408, 10450, 10449, 10451, 10752, 10750, 25792, 10389, 10748, 10457, 10407.
Archiwum Państwowe w Suwałkach, zespół nr: 10643, 10259, 10124, 9352, 11900, 11998.
Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim Oddział w Tomaszowie Mazowieckim, zespół nr: 2012, 2930, 6356, 5323, 2201, 2676, 2872, 5294.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1924 r., Rw. 2565/22, [w:] Orzecznictwo sądów polskich w sprawach o unieważnienie, rozwód i separację małżeństw, w sprawach o alimentacje, nieślubne pochodzenie itd., zebr. Z. Mandel, Kraków 1927.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1925, Rw. 238/25, [w:] Orzecznictwo sądów polskich w sprawach o unieważnienie, rozwód i separację małżeństw, w sprawach o alimentacje, nieślubne pochodzenie itd., zebr. Z. Mandel, Kraków 1927.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1926 r., III. Rw. 2002/25, [w:] Orzecznictwo sądów polskich w sprawach o unieważnienie, rozwód i separację małżeństw, w sprawach o alimentacje, nieślubne pochodzenie itd., zebr. Z. Mandel, Kraków 1927.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1926 r., III. Rw. 2001/25, [w:] Orzecznictwo sądów polskich w sprawach o unieważnienie, rozwód i separację małżeństw, w sprawach o alimentacje, nieślubne pochodzenie itd., zebr. Z. Mandel, Kraków 1927.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 1926 r., III. Rw. 15/26, [w:] Orzecznictwo sądów polskich w sprawach o unieważnienie, rozwód i separację małżeństw, w sprawach o alimentacje, nieślubne pochodzenie itd., zebr. Z. Mandel, Kraków 1927.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 5 października 1926 r. III. Rw. 1854/26, [w:] Orzecznictwo sądów polskich w sprawach o unieważnienie, rozwód i separację małżeństw, w sprawach o alimentacje, nieślubne pochodzenie itd., zebr. Z. Mandel, Kraków 1927.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 1926 r., III. Rw. 360/26, [w:] Orzecznictwo sądów polskich w sprawach o unieważnienie, rozwód i separację małżeństw, w sprawach o alimentacje, nieślubne pochodzenie itd., zebr. Z. Mandel, Kraków 1927, s. 24.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 3 stycznia 1929 r., I. C. 741/28, „Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego” 1929, poz. 3.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1929 r., I. C. 735/29, „Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego” 1929, poz. 179.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 1929 r., I. C. 804/29, „Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego” 1929, poz. 200.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1930 r., I. C. 2008/29, „Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego” 1930, poz. 76.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1931 r., N.I.C. 120/31, „Głos Sądownictwa” 1932, nr 3.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1932 r., N.I.C. 2068/31, „Głos Sądownictwa” 1932, nr 10.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2 listopada 1932 r., I.C. 280/32, Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego” 1932, poz. 225.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 1933 r., I. C. 676/32, „Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego” 1933, poz. 14.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 1933 r., C II Rw 1747/33, „Zbiór Orzeczeń Sadu Najwyższego” 1934, poz. 387.
Orzeczeniem Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 30 września 1936, sygn. akt C. 3092/35, „Orzecznictwo Sądów Polskich”, Warszawa 1937, s. 124–125.
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1937 r., C II 1901/37, „Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego” 1938, poz. 420.
Baliński Ignacy, Holewiński Stefan, Rakowiecki Kazimierz, Nowy projekt prawa o stosunkach z pokrewieństwa i opiece, Warszawa 1939.
Baliński Ignacy, Holewiński Stefan, Rakowiecki Kazimierz, Uwagi o ogłoszonym przez Komisję Kodyfikacyjną w 1938 r. projekcie podkomisji prawa o stosunkach z pokrewieństwa i opieki, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1938, R. 65, nr 47–50.
Baliński Ignacy, Holewiński Stefan, Rakowiecki Kazimierz, Uwagi o projekcie działu polskiego kodeksu cywilnego o stosunkach prawnych rodziców i dzieci, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1935, R. 62, nr 10–13.
Breyer Stefan, Kilka uwag o projekcie o stosunkach rodziców i dzieci, „Przegląd Notarjalny” 1938, nr 17.
Brzezińska Joanna, Dzieciobójstwo. Aspekty prawne i etyczne, Warszawa 2013.
Czajkowska Aleksandra, O dopuszczalności przerywania ciąży. Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. i towarzyszące jej dyskusje, [w:] Kłopoty z seksem w PRL. Rodzenie nie całkiem po ludzku, aborcja, choroby, odmienności, red. Marcin Kula, Warszawa 2012.
Dietrich Mirosław, O niektórych prawach majątkowych dzieci nieślubnych, „Prawo” 1935, nr 3.
Dragun Magdalena, Łazuk Sylwia, Pochodzenie dziecka a exceptio plurium concumbentium jako jeden ze sposobów obalenia domniemania ojcostwa pozamałżeńskiego, „Białostockie Studia Prawnicze” 2017, vol. 22, nr 3.
Drożdżewki A., Jakie nazwisko winny nosić dzieci nieślubne nieuprawnione, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1929, R. 57, nr 22.
Dworas‑Kulik Judyta, Prawne regulacje dotyczące bigamii w Polsce w latach 1918–1939, Lublin 2019.
Dworas‑Kulik Judyta, Prawne regulacje dotyczące macierzyństwa w pierwszych latach Polski Ludowej, [w:] Motywy wędrówki i kobiety w wybranych kontekstach, red. Paulina Pomajda, Ewelina Chodźko, Lublin 2023.
Dworas‑Kulik Judyta, The Offence of Forced Miscarriage as Documented in the Polish State Archive in Suwałki (1921–1939), „Miscellanea Historico‑Iuridica” 2023, t. XXII, z. 1.
Dworas‑Kulik Judyta, Zabójstwo dziecka jako zagadnienie kodyfikacyjne w II Rzeczypospolitej, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 2023, t. LXXV, z. 2.
Dzięciołowski W., Uwagi do projektu polskiego prawa opiekuńczego w odniesieniu do stanowiska i uprawnień dzieci nieślubnych, „Głos Sądownictwa” 1936, R. 63, nr 6.
Fiedorczyk Piotr, O początkach prac nad kodyfikacją polskiego prawa cywilnego w 1947 r., „Miscellanea Historico‑Iuridica” 2006, t. 4.
Fiedorczyk Piotr, Polski kodeks rodzinny z 1950 r.: czy przełom?, „Zeszyty Prawnicze” 2011, vol. 11.
Fiedorczyk Piotr, Prawo opiekuńcze praca nad unifikacją prawa cywilnego Polsce w latach 1945–1946, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2005, nr 3.
Fiedorczyk Piotr, Prawo rodzinne według Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 roku, [w:] W kręgu nowożytnej i najnowszej historii ustroju Polski: księga dedykowana Profesorowi Marianowi Kallasowi, red. Sławomir Godek, Warszawa 2010.
Fiedorczyk Piotr, Prawo rodzinne ziem wschodnich II Rzeczypospolitej, [w:] Wielokulturowość polskiego pogranicza. Ludzie – idee – prawo, red. Adam Lityński, Piotr Fiedorczyk, Białystok 2003.
Fiedorczyk Piotr, Status prawny dzieci pozamałżeńskich w prawie rodzinnym pierwszych lat Polski Ludowej, „Miscellanea Historico‑Iuridica” 2014, t. 13, z. 2.
Fiedorczyk Piotr, Stosunki prawne z pokrewieństwa i prawo opiekuńcze w projekcie kodeksu cywilnego z 1948 r., „Miscellanea Historico‑Iuridica” 2008, t. 6.
Fiedorczyk Piotr, Stosunki prawne z pokrewieństwa w pracach nad unifikacją prawa cywilnego w latach 1945–1946, „Miscellanea Historico‑Iuridica” 2005, t. 3.
Fiedorczyk Piotr, Unifikacja i kodyfikacja prawa rodzinnego w Polsce (1945–1964), Białystok 2014.
Fiedorczyk Piotr, Unifikacja i kodyfikacja prawa rodzinnego w Polsce Ludowej na tle stosunków Państwa z Kościołem katolickim (1944–1964), [w:] Cuius regio,eius religio. Zjazd Historyków Państwa i Prawa. Lublin, 20–23 IX 2006, red. Grzegorz Górski, Leszek Ćwikła, Marzena Lipska, Lublin 2006.
Fiedorczyk Piotr, Założenia ideologiczne prac nad unifikacją prawa rodzinnego w Polsce w latach 1945–46, [w:] Miscellanea iuridica, t. VII: Między I a III Rzeczypospolitą. Kształtowanie europejskiej kultury prawnej. Prace ofiarowane prof. zw. dr hab. Adamowi Lityńskiemu w czterdziestolecie pracy naukowej, red. Marian Mikołajczyk, Andrzej Drogoń, Tychy 2005.
Gałęska‑Śliwka Anita, Dzieciobójstwo. Analiza karno‑medyczna, Toruń 2012.
Gołąb Stanisław, Dwa zagadnienia z dziedziny prawa rodzinnego, „Głos Prawa” 1938, nr 3–4.
Gołąb Stanisław, Prawo rodziny de lege ferenda, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1936, R. 16, nr 4.
Górska Jolanta, Prace nad kodyfikacją i unifikacją prawa w Polsce po drugiej wojnie światowej, „Z Dziejów Prawa” 2019, t. 12.
Grodziski Stanisław, Prace nad kodyfikacją i unifikacją polskiego prawa prywatnego (1919–1947), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1992, z. 1–4.
Hanausek Tadeusz, Glosa do wyroku z 14 X 1960 R., III K 787/60,„Państwo i Prawo” 1962, R. XVII, z 7.
Kabzińska Łucja, Kabziński Krzysztof, Wybrane aspekty zagrożonego dzieciństwa w dwudziestoleciu międzywojennym, „Warmińsko‑Mazurski Kwartalnik Naukowy, Nauki Społeczne” 2012, nr 4.
Kodeks cywilny obowiązujący na ziemiach zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej, oprac. Zygmunt Lisowski, t. X, Poznań 1933.
Kodeks cywilny zawierający obowiązującą w okręgach sądów apelacyjnych w Krakowie i Lwowie oraz sądu okręgowego w Cieszynie ustawę cywilną, ustawy i rozporządzenia dodatkowe, z uwzględnieniem ustawodawstwa polskiego, oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego, oprac. Włodzimierz Dbałowski, Jan Przeworski, Warszawa 1927.
Kodeks karny obowiązujący na Ziemiach Zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej z uwzględnieniem najnowszego ustawodawstwa i orzecznictwa Sądu Najwyższego, oprac. Ryszard Aureli Leżański, Juljusz Kałużniacki, Warszawa–Poznań 1925.
Kodeks karny obowiązujący tymczasowo w Rzeczypospolitej Polskiej na ziemiach b. zaboru rosyjskiego z dodaniem przepisów przechodnich i ustaw zmieniających i uzupełniających postanowienia karne kodeksu, odpowiednich przepisów Kodeksu Karnego Niemieckiego i Ustawy Karnej Austrjackiej, obowiązujących w pozostałych dzielnicach Rzplitej oraz Komentarza i orzeczeń Sądu Najwyższego, oprac. Wacław Makowski, t. III, Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska”, Warszawa 1922.
Kodeks Karny Rzeszy Niemieckiej z dnia 15 maja 1871 r., z późniejszymi zmianami i uzupełnieniami po roku 1918 wraz z ustawą wprowadzającą do Kodeksu Karnego dla Związku Północno‑Niemieckiego (Rzeszy Niemieckiej z dnia 31 maja 1870 r.) przekł. Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Ministerstwa B. Dzielnicy Pruskiej, [w:] Ustawy byłej Dzielnicy Pruskiej, t. 1, Poznań 1920.
Kodeks karny z r. 1903: (przekład z rosyjskiego) z uwzględnieniem zmian i uzupełnień obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 maja 1921 r., Warszawa 1922.
Konic J.S., Na marginesie dyskusji w sprawie projektu działu Kos. Cyw. O stosunkach prawnych rodziców i dzieci, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1935, R. 62, nr 35–36.
Koziński J., O prawa nieślubnych dzieci, „Prawo” 1935, nr 1.
Kozioł Aleksandra A., Organizacja prac nad prawem cywilnym w Polsce w latach 1945–1946, [w:] Z Dziejów Prawa, red. Adam Lityński, cz. 7, Katowice 2005.
Księżopolska‑Breś Agnieszka, Odpowiedzialność karna za dzieciobójstwo w polskim prawie karnym, Warszawa 2010.
Kurkowska Marta, „Fabrykantki aniołków”. O problemie aborcji w Polsce w latach 1878–1939, „Arcana. Kultura‑ Historia-Polityka” 1998, nr 1.
Leciak Izabela, Polemika wokół kodyfikacji prawa rodzinnego i opiekuńczego w II Rzeczypospolitej, „Studia Iuridica Toruniensia” 2014, t. XIII.
Liebermann S., Dzieci nieślubne według prawa austriackiego, „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne” 1907, R. VIII.
Lipska‑Toumi Marzena, Prawo polskie wobec zjawiska prostytucji w latach 1918–1939, Lublin 2014.
Lityński Adam, Długa droga kodyfikowania prawa cywilnego w Polsce, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 2001, z. 1.
Lityński Adam, Na drodze do kodyfikacji prawa cywilnego w Polsce Ludowej, [w:] Prawo wczoraj i dziś. Studia dedykowane Profesor Katarzynie Sójce‑Zielińskiej, red. Grażyna Bałtruszajtys, Warszawa 2000.
Lityński Adam, O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999.
Lityński Adam, Prawo Rosji i ZSRR 1917–1991, czyli historia wszechzwiązkowego komunistycznego prawa (bolszewików). Krótki kurs, Warszawa 2012.
Marzec‑Holka Krystyna, Dzieciobójstwo przestępstwo uprzywilejowane czy zbrodnia, Bydgoszcz 2004.
Moszyński Remigiusz, Projekt prawa o stosunkach rodziców i dzieci i o zdolności do działań prawnych, „Głos Sądownictwa” 1938, nr 11.
Muszalski Edward, Ogulewicz Zofia, Sas‑Wisłocki Juliusz, Stanowisko polskich prawników katolików wobec projektu prawa o stosunkach rodziców i dzieci, Warszawa 1939.
Papierkowski Zdzisław, Dzieciobójstwo w świetle prawa karnego. Studium prawno‑porównawcze, Lublin 1947.
Paździor Stanisław, Prawo rodzinne, [w:] Synteza prawa polskiego 1918–1939, red. Tadeusz Guz, Jan Głuchowski, Maria Pałubska, Warszawa 2013.
Peiper Leon, Komentarz do kodeksu karnego, prawa o wykroczeniach, przepisów wprowadzających obie te ustawy oraz do rozporządzenia prezydenta R.P. o niektórych przestępstwach przeciwko bezpieczeństwu państwa z dnia 24 października 1934 roku (Dz.U. Nr 94, poz. 851) z uwzględnieniem ustawy karnej skarbowej, ordynacji podatkowej, kodeksu karnego wojskowego, ustaw dodatkowych, orzecznictwa Sądu Najwyższego, Kraków 1936.
Piątkowska Monika, Życie przestępcze w przedwojennej Polsce, Warszawa 2012.
Pisarek Józef, Stanowisko prawne dzieci pozamałżeńskich w projekcie prawa o stosunkach rodziców i dzieci, „Wiadomości Prawnicze” 1938, nr 6.
Prawo cywilne Ziem Wschodnich, t. X Cz. I Zwodu Praw Rosyjskich, tekst podług wydania urzędowego z roku 1914 z uwzględnieniem zmian wprowadzonych przez ustawodawcę polskiego oraz ustawy związkowe, tudzież judykatura Sadu Najwyższego i b. Senatu t. I, oprac. Zygmunt Rymowicz, Witold Święcicki, Warszawa 1933.
Projekt Prawa o stosunkach rodziców i dzieci wraz z przepisami o zdolności do działań prawnych uchwalony w pierwszym czytaniu przez Podkomisje o stosunkach z Pokrewieństwa i Opieki Komisji Kodyfikacyjnej, [w:] Komisja Kodyfikacyjna. Podkomisja Prawa o Stosunkach z Pokrewieństwa i Opieki, z. 2, Warszawa 1938.
Projekt wstępny części szczególnej kodeksu karnego oprac. przez red. gł. Juljusza Makarewicza, [w:] Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej. Sekcja Prawa Karnego, t. 4, z. 2, Warszawa 1926.
Protokół I-go posiedzenia Sekcji Prawa Karnego Materjalnego Komisji Kodyfikacyjnej, [w:] Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej. Wydział Karny. Sekcja Prawa Karnego, t. 1, z. 2, Warszawa–Lwów 1922.
Radwański Zbigniew, Kodyfikacja prawa cywilnego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2009, z. 2.
Rodzina. Projekt działu polskiego kodeksu cywilnego o stosunkach prawnych rodziców i dzieci opracowany przez prof. Stanisława Gołąba referenta Podkomisji, [w:] Komisja Kodyfikacyjna. Podkomisja Prawa Stosunkach z Pokrewieństwa i Opieki, z. 1, Warszawa 1934.
Rosenblüthem Ignacy, Na marginesie dyskusji w sprawie projektu działu Kodeksu Cywilnego o stosunkach prawnych rodziców i dzieci, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1936, R. 63, nr 6.
Rosenblüthem Ignacy, Uwagi o projekcie działu polskiego kodeksu cywilnego o stosunkach prawnych rodziców i dzieci, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1935, R. 62, nr 29–30.
Siemeńska Halina, Stan walki z nierządem, Warszawa 1933.
Smyczyński Tadeusz, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2018.
Sokołowski Tomasz, Prawo rodzinne: zarys wykładu, Poznań 2008.
Sopoćko Michał, Rodzina w prawodawstwie na ziemiach polskich, Wilno 1926.
Surmacka Irena, Charakterystyka prostytutek warszawskich w świetle ankiety, „Zagadnienia Rasy” 1936, nr 3–4.
Szczygieł Tomasz, Problematyka przerywania ciąży jako zagadnienie kodyfikacyjne prawa karnego materialnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w latach 1956–1969, „Studia Iuridica Toruniensia” 2021, t. XXVIII.
Szudrowicz Michał, Macierzyństwo w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, [w:] Prawo w Polsce 2000–2020, red. Karol Łukomiak, Łódź 2020.
Śmiechowski Kamil, Some remarks about the workers’ motherhood in the industrial city of Łódź in the 19the–20the centuries, „Studia Historiae Oeconomicae” 2023, vol. 41, nr 2.
Świda Jan, Metoda unormowania obowiązku utrzymania w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej prawa o stosunkach rodziców do dzieci, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1938, R. 65, nr 33–34.
Świda Jan, Niektóre kwestie związane z ustaleniem ojcostwa nieślubnego na podstawie projektu Komisji Kodyfikacyjnej o stosunkach rodziców i dzieci, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1938, R. 65, nr 44.
Świda Jan, Prawa matki nieślubnej w stosunku do ojca w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej prawa o stosunkach rodziców i dzieci, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1938, R. 1, z. 3.
Tagancew Nikolaj, Kodeks karny (22 marca 1903 r.), tłum. Leon Konic, t. IV, Warszawa 1922.
Ustawa karna z dnia 27 maja 1852 r. I. 117 dpp.: z uwzględnieniem wszelkich zmieniających ją ustaw austriackich i polskich wraz z najważniejszymi ustawami dodatkowymi, wydał Juliusz Willaume, wyd. 5 poprawione i uzupełnione przez Mariana Bodyńskiego, Lwów 1929.
Walter Franciszek, Charakterystyka prostytutki w Krakowie, „Zagadnienia Rasy” 1921, nr 12.
Wasilkowski Jan, Zagadnienie kodyfikacji jednolitego prawa cywilnego, „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1947, nr 1–2.
Zajko‑Czochańska Justyna, Deskrypcja wielodzietności w mutacji wiejskiej „Przyjaciółki”, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2021, t. XXIV, z. 4.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Uniwersytet w Białymstoku (zeszyt jako całość); Judyta Dworas-Kulik (artykuł)
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
