Jeremy’ego Benthama krytyka praw naturalnych

Abstrakt

Celem niniejszego opracowania, w którym zastosowano metodę historyczno‑analityczną, jest przedstawienie Benthamowskiej krytyki pojęcia „uprawnienia naturalnego”, wywiedzionego z prawa naturalnego. Krytyka ta, która pojawia się już we wczesnych pracach filozofa, wyrasta z przekonania, że jedynym źródłem uprawnień jest prawo stanowione, prawo pozytywne, stanowione przez ludzi i dla ludzi. Bentham jest przeświadczony o tym, że jednostce przysługiwać mogą tylko uprawnienia prawne, które z konieczności sprzężone są ze zobowiązaniem innego podmiotu i zabezpieczone sankcją – do wniosku tego prowadzi go między innymi analiza języka prawa – specjalny sposób badania terminów prawnych, uwzględniający uwikłanie tych terminów w zdania.

Dokonana przez Benthama krytyka uprawnień naturalnych wynika także z pobudek głęboko utylitarnych – uprawnienia naturalne, jako faktycznie nieistniejące, nie zapewniają jednostce żadnych praw, w przeciwieństwie do uprawnień gwarantowanych przez prawo pozytywne. W ujęciu Benthama uprawnienie naturalne to fikcja, która przyczynia się do nieporozumień między tymi, którzy wiodą debaty o prawie, i do konfliktów, czy nawet przemocy między tymi, którzy próbują uprawnienia naturalne realizować. Wyrugowaniu pojęcia uprawnienia naturalnego z publicznej debaty o prawie służyć może kodyfikacja prawa Anglii, o którą Bentham – zdeklarowany przeciwnik common law – przez całe życie zabiegał. Przekonanie filozofa, że skuteczna realizacja ludzkich praw może być zagwarantowana jedynie mocą prawa stanowionego, konstytucji i ustaw dzielą niektórzy współcześni myśliciele.