Nadzór nad działalnością bankierów rzymskich (nummularii) w starożytnym Rzymie
Słowa kluczowe:
bankierzy rzymscy, nummularii, edyl, prefekt miasta, namiestnik prowincji, mensa nummulariaAbstrakt
Celem artykułu jest analiza źródeł prawnych i literackich odnoszących się do kwestii nadzoru nad działalnością bankierów (nummularii). Przeprowadzone rozważania dowiodły, że edylowie, namiestnicy prowincji lub praefectus Urbis, sprawowali nadzór nad bankierami. Każdy z tych urzędników posiadał oddzielne kompetencje w ramach nadzoru nad nummularii. Działalność bankiera była ważna z punktu widzenia interesu publicznego, dlatego nie dziwi fakt, że rzymscy urzędnicy sprawowali szeroką kontrolę nad tą sferą życia gospodarczego.
Bibliografia
Andreau J., La vie financière dans le monde Romain. Les métiers des maniers d’argent (IV e siècle au J.c. – III e siècle ap. J.c.), Roma 1987.
Bleicken J., Ursprung und Bedeutung der Provocation, „Zeitschrift der Savigny-Stifung für Rechtsgeschichte, Romanistische Abteilung” 1959, t. 76.
Brancher M., La jurisdiction civile du ‘Praefectus Urbi’, Paris 1909.
Brtko R., Filozofickoprávne východiská prirodzeného práva v klasickom a justiniánskom období rímského práva, Bratislava 2013.
Buckland W.W., The Roman Law of Slavery. The Condition of the Slave in Private Law from Augustus to Justinian, Cambridge 1908.
Cagnat R., ‘Praefectus urbi’, „Le Dictionnaire des Antiquités Grecques et Romaines” 1896, nr 4.1.
Castrén P., Lilius H., Graffi ti del Palatino: II, domus Tiberiana, Helsinki 1970, (=Acta Instituti Romani Finlandiae, IV.).
Colli U., ‘Aediles’, „Novissimo Digesto Italiano” 1957, nr 1.1.
Curchin L.A., The end of local magistrates in the Roman empire, „Gerión. Revista de Historia Antigua” 2014, nr 32.
D’Orgeval B., L’Empereurs Hadrien oeuvre législative et administrative, Paris 1950.
de Churruca J., Die Gerichtsberkiet des ‘praefectus urbi’ über die ‘argentarii’ im klassischen römischen Recht, „Zeitschrift der Savigny-Stifung für Rechtsgeschichte, Romanistische Abteilung” 1991, nr 108.
De Martino F., Storia della costituzione romana, t. 4, Napoli 1974.
De Martino F., Storia della costituzione romana 2, t. 2, Napoli 1975.
Dębiński A., Misztal-Konecka J., Wójcik M., Prawo rzymskie publiczne, Warszawa 2010.
Dignös G., Die Stellung der Eedilen im römischen Strafrecht (Dissertation), München 1962.
Dydyński T., Cesarz Hadrian. Studium historyczno-prawne, Warszawa 1899.
Földi A., Dubbi e ipotesi in tema della terminologia relativa ai banchieri romani, [w:] Au-delà des frontières. Mélanges de droit romain offerts à Witold Wołodkiewicz, t. 1, Warszawa 2000.
Freis H., Die cohortes Urbanae, Köln – Graz 1967 (Epigraphische Studien 2).
Guarino A., Ancora sull’editto edilizio, „Labeo. Rassegnia di dritto romano” 1956, nr 2.
Guarino A., L’Editto edilizio e il diritto onorario, „Labeo. Rassegnia di dritto romano” 1955, nr 1.
Habel P., ‘Argentarii’ (2), „Paulys Realencyclopädie der classischen Alterumswissenschaft” 1895, nr 2.
Herzog E., Geschichte und System der römischen Staatsverfassung, t. II, Leipzig 1891.
Höbenreich E., ‘Annona’. Juristische Aspekte der stadtrömischen Lebensmittelversorgung im Prinzipat, Graz 1997.
Impallomeni G., ‘Edictum aedilium curulium’, „Novissimo Digesto Italiano” 1960, nr 6.
Impallomeni G., L’Editto degli edili curuli, Padova 1955.
Karlowa O., Römische Rechtsgeschichte, t. 1, Leipzig 1885.
Kaser M., Die Jurisdiktion der kurulischen Ädilen, [w:] Mélanges Philippe Meylan, Lausanne 1963.
Kaser M., Hackl K., Das römische Zivilprozessrecht, München 1996.
Kołodko P., Chłosta jako dodatkowy środek karny zaostrzający dolegliwości właściwej kary, [w:] ‘Salus rei publice suprema lex’. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, red. A. Dębiński, H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 2007.
Kołodko P., Chłosta jako kara w rzymskim wojskowym prawie karnym, „Studia Prawno-ustrojowe” 2007, nr 7.
Kołodko P., Prawne aspekty ograniczenia chłosty w prawie rzymskim, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2006, t. 4.
Krzynówek J., Odpowiedzialność przedsiębiorcy (exercitor) w prawie rzymskim, Warszawa 2000.
Kubischek W., ‘Aedilis’, „Paulys Realencyclopädie der classischen Alterumswissenschaft” 1894, nr 1.1.
Kunkel W., Wittmann R., Staatsordnung und Staatspraxis der römischen Republik. Zweiter abschnitt: die Magistratur, München 1995.
Kunkel W., Kleine schriften. Zum römischen Strafverfahren und zur römischen Verfassungsgeschichte, Weimar 1974 (Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-historisch Klasse [1969] 2).
Kuryłowicz M., ‘Crimen artioris annonae’, „Res Historica” 29 (2010).
Kuryłowicz M., ‘Loca aedilem metuentia’ (sen. de vita beata 7, 1, 3). Z działalności edylów rzymskich na rzecz ochrony porządku i moralności publicznej, „Annales UMCS. Sectio G, Ius” 1985–1986, nr 22-23.
Kuryłowicz M., ‘Tresviri capitales’ oraz edylowie rzymscy jako magistratury policyjne, „Annales UMCS, Sectio G Ius” 1993, nr 40.
Kuryłowicz M., Działalność edylów rzymskich w okresie republiki w sprawach agrarnych, [w:] Honeste vivere... Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, red. A. Sokala, E. Gajda, Toruń 2001.
Kuryłowicz M., Działalność karno-administracyjna edylów rzymskich w prawach handlowych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” nr 876, „Prace Prawnicze” 1989, nr 125.
Kuryłowicz M., Nadzór magistratur rzymskich nad porządkiem publicznym, [w:] Bezpieczeństwo i porządek publiczny – historia, teoria, praktyka: Konferencja naukowa: Hadle szklarskie, 26 września 2003 r., red. E. ura, Rzeszów 2003.
Kuryłowicz M., Przestępstwa spekulacji contra annonam w prawie rzymskim, „Folia Societatis Scientiarium Lublinensis” 1993, nr 34.1.
Kuryłowicz M., Ustawodawstwo rzymskie w sprawie fałszywych miar i wag, „Folia Societatis Scientiarium Lublinensis” 1991, nr 33.1-2.
Landghammer W., Die Rechtlicheund Soziale Stellung der ‘Magistratus Municipales’ und der ‘Decuriones’, Wiesbaden 1973 [= Übergansphase der Städte von sich selbstverwaltenden Gemeinden zu Vollzugsorganen des spätantiken Zwangsstaates (2–4. Jahrhundert der römischen Kaiserzeit)].
Maselli G., ‘Argentaria’. Banche e banchieri nella Roma repubblicana. Organizzazione prosopografia terminologia, Bari 1986.
Mommsen T., Römischen Staatsrecht, t. 2.1, Leipzig 1877 (przedruk Basel 1952).
Mommsen T., Römischenstaatsrecht, t. 2.2, Leipzig 1888 (przedruk Basel 1952).
Niczyporuk P., Bankierzy i operacje bankierskie w starożytnym Rzymie, Białystok 2013.
Nippel W., Aufruhr und „Polizei“ in der römischen Republik, Stuttgart 1988.
Oehler J., ‘Argentarii’ (1), „Paulys Realencyclopädie der classischen Alterumswissenschaft”1895, nr 2.
Pavis D’escurac H., La Préfecture de l’annone: service administratif Impérial d’Auguste à constantin, Rome 1976 [= Bibliothèque des Écoles françaises d’Athènes et de Rome 226].
Petrucci A., ‘Mensam exercere’. Studi sull’impresa finanziaria romana (II sec. a. c. – metà del III sec. d.c.), Napoli 1991.
Pikulska-Robaszkiewicz A., Lichwa w państwie i prawie republikańskiego Rzymu, Łódź 1999.
Pikulska-Robaszkiewicz A., Problem lichwy w republikańskim Rzymie, [w:] Honeste vivere... Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, red. A. Sokala, E. Gajda, Toruń 2001.
Rodríguez Neila J. F., Las legaciones de las ciudades y su regulación en los estatutos municipales de Hispania, „Gerión. Revista de Historia Antigua” 2010, nr 28, t. 1.
Ruciński S., ‘Praefectus Urbi’. Le Gardien de l’ordre public à Rome sous le Haut-empire Romain (à partir d’auguste jusque’à Dioclétien), „Eos. Commentarii Societatis Philologae Polonorum” 2005, nr 92 [2007]), fasc. 2.
Ruciński S., ‘Praefectus Urbi’. Strażnik porządku publicznego w Rzymie w okresie wczesnego cesarstwa, Poznań 2008.
Ruciński S., Geneza cesarskiej prefektury miejskiej, „Eos. Commentarii Societatis Philologae Polonorum” 1998, nr 85, fasc. 1.
Ruciński S., Prefekt miasta nadzorcą „obcych” w cesarskim Rzymie na podstawie de morte Peregrini 18 Lukiana z Samosaty, „Antiquitas” 2007, nr 29 [Grecy, Rzymianie i ich sąsiedzi, red. K. Nawotko, M. Pawlak].
Ruciński S., Vigilesque suo pro caesare cure, dulce opus. Prefekt miasta strażnikiem bezpieczeństwa cesarza w I w. po chr., [w:] Salus rei publicae suprem lex. Ochrona interesów państwa w prawie karnym starożytnej Grecji i Rzymu, red. A. Dębiński, H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 2007.
Ruciński S., 'Praefectus Urbi’. Le Gardien de l’ordre public à Rome sous le Haut-empire Romain, Poznań 2009.
Russo Ruggeri C., ‘Ne veterator pro novicius veneat‘, „Index: quaderni camerti di studi romanistici, International Survey of Roman Law” 1996, nr 24.
Sabbatucci D., L’Edilità romana: magistratura e sacerdozio, Roma 1954 (Memorie della Accademia Nationale dei Lincei-Classe di Scienze morale, storiche e fililogiche 8.6, fasc. 3).
Santalucia B., Diritto e processo penale nell’antica Roma 2, Milano 1998.
Schiller A.A., Roman Law: Mechanisms of Development, Mouton 1978.
Schiller A.A., The Jurist and the Praefects of Rome, „Revue Internationale des droits de l’Antiquité” 1949, nr 3.
Schmitz L., ‘Argentarii’, [w:] A dictionary of Greek and Roman antiquities, red. J. Murray, London 1875.
Schmitz L., ‘Mensarii’, ‘Mensularii’, or ‘Nummularii’, [w:] A dictionary of Greek and Roman antiquities, red. J. Murray, London 1875.
Siber H., Die plebejischen Magistraturen bis zur ‘lex Hortensia’, Leipzig 1939.
Smith W., Moneta, [w:] A dictionary of Greek and Roman antiquities, red. J. Murray, London 1875.
Solidoro Maruotti L., Aspetti della ‘giurisdizione civile’ del ‘praefectus urbi’ nell’età severiana, „Labeo. Rassegnia di dritto romano” 1993, nr 39.
Stolfi E., Studi sui „libri ad edictum” di Pomponio. Contesti e pensiero, "Collana della Rivista di Diritto Romano” 2001, www.ledonline.it/rivistadirittoromano/, Maggio.
Strachau-Davidson J. L., Problems of the Roman Criminal Law, t. 1, Oxford 1912 (przedruk Amsterdam 1969).
Talamanca M., ‘Argentarii’, „Novissimo Digesto Italiano” 1957, nr 1.2.
Tondo S., Profilo di storia constituzionale romana, t. 1, Milano 1981.
Vademecum historyka starożytnej Grecji Rzymu, red. E. Wipszycka-Bravo, t. 1, Warszawa 1983.
Vigneaux P.-E. , Essai sur l’histoire de la praefectura urbis à Rome, Paris 1896.
Volterra E., Ancora sull’editto degli edili curuli, „Iura” 1956, nr 7.
Volterra E., Intorno all’editto degli edili curuli, [w:]Scritti della Facoltà di Giuridica Bologna in onore di Umberto Borsi, Padova 1955.
Watson A., Sellers’ Liability for Defects: Aedilician Edict and Praetorian Law, „Iura” 1987, nr 38.
Zumpt A.W. , Das Criminalrecht der römischen Republik, t. 2, Die Schwurgerichte, Berlin 1865.
