Ochrona praw mniejszości w II Rzeczypospolitej Polskiej w świetle postanowień tzw. małego traktatu wersalskiego z 1919 r.
Słowa kluczowe:
mały traktat wersalski, mniejszości narodowe, Rada Ligi Narodów, II Rzeczpospolita PolskaAbstrakt
Wersalski system ochrony praw mniejszości narodowych opierał się na umowach międzynarodowych narzuconych przez zwycięskie mocarstwa Entanty byłym państwom centralnym /oprócz Niemiec/ oraz państwom powstałym po I wojnie światowej. Przestrzeganie postanowień traktatów mniejszościowych zostało objęte gwarancjami o charakterze politycznym i sądowym ze strony Ligi Narodów. Pierwszym z serii traktatów mniejszościowych był traktat podpisany przez Polskę 28 czerwca 1919 r. jednocześnie z traktatem pokojowym z Niemcami. Tak zwany mały traktat wersalki zobowiązywał państwo polskie do wprowadzenia zasady równości wobec prawa wszystkich obywateli niezależnie od narodowości, zapewnienia swobody wykonywania praktyk religijnych oraz przyznania mniejszościom określonych uprawnień językowych w szkolnictwie i sądownictwie. Ludność żydowska uzyskała prawo świętowania przypadającego w sobotę szabasu oraz prowadzenia finansowanych przez państwo szkół z jidysz jako językiem nauczania. Zobowiązaniom traktatowym dotyczącym wszystkich mniejszości nadano rangę praw zasadniczych przez zamieszczenie ich w konstytucji marcowej z 1921 r. Państwo polskie prowadziło nieprzychylną mniejszościom politykę narodowościową, więc występowały liczne przypadki łamania postanowień traktatu przez jego organy, które były przedmiotem petycji kierowanych do Rady Ligi Narodów. Wykształcona w drodze praktyki procedura petycyjna umożliwiała wnoszenie skarg przedstawicielom mniejszości, chociaż traktat przyznawał prawo interwencji w celu ochrony praw mniejszości wyłącznie państwom członkowskim Rady. Z inicjatywy Niemiec sprawy o naruszanie przez państwo polskie praw mniejszości niemieckiej były rozpatrywane przez Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze, który z reguły wydawał niekorzystne dla Polski orzeczenia. Pozostałe mniejszości zamieszkujące Polskę nie zyskały poparcia ze strony państw członkowskim Rady, stąd wnoszone przez nie petycje były załatwiane po myśli rządu polskiego i nie trafiały na drogę sadową. Fakt nadużywania gwarancji traktatowych przez Niemcy w celu stworzenia obrazu Polski jako kraju prześladującego mniejszości, posłużył za pretekst do złożenia przez państwo polskie deklaracji o zaprzestaniu wykonywania zobowiązań traktatowych. Deklaracja z września 1934 r. była jedną z przyczyn załamania się wersalskiego systemu ochrony praw mniejszości, który w praktyce stanowił instrument ingerencji politycznej mocarstw europejskich w sprawy wewnętrzne pozostałych państw.
Bibliografia
Ustawa z dnia 31 lipca 1919 r. o ratyfikacji traktatu pokoju (Dz. U. 35, poz. 199).
Traktat pokoju podpisany pomiędzy mocarstwami sprzymierzonemi i skojarzonem i Niemcami, podpisany w Wersalu w dniu 28 czerwca 1919 r. (Dz. U. 1920, nr 35, poz. 200).
Traktat pomiędzy Głównymi Mocarstwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi a Polską, podpisany w Wersalu w dniu 28 czerwca 1919 r. (Dz. U. 1920, nr 110, poz. 728).
Konwencja niemiecko-polska dotycząca Górnego Śląska, podpisana w Genewie dnia 15 maja 1922 roku. (Dz. U. nr 44, poz. 371).
Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. o języku państwowym i języku urzędowania rządowych i samorządowych władz administracyjnych (Dz. U. nr 73, poz. 724).
Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierająca niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa (Dz. U. nr 79, poz. 766)
Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1996.
Chałupczak H., Browarek T., Mniejszości narodowe w Polsce 1918 – 1995, Lublin 2000.
Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939, Warszawa 1979.
Cybichowski Z., Prawo międzynarodowe. Publiczne i prywatne, Warszawa 1928.
Ehrlich S., Prawo międzynarodowe, Warszawa 1958.
Kierski K., Ochrona praw mniejszości w Polsce, Poznań 1933.
Komarnicki W., Polskie prawo polityczne. Geneza i system, Warszawa 2008.
Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1926 – 1932, Poznań 1964.
Kutrzeba S., Mniejszości w najnowszym prawie międzynarodowym, Lwów – Warszawa - Kraków 1925.
Kutrzeba S., Polskie prawo polityczne według traktatów, Kraków 1923.
Makowski J., Podręcznik prawa międzynarodowego, Łódź 1948.
Michowicz W., Walka polskiej dyplomacji przeciwko traktatowi mniejszościowemu w Lidze Narodów w roku 1934, Łódź 1963.
Ogonowski J., Uprawnienia językowe mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939, Warszawa 2000.
Ryszka F. (red.), Historia państwa i prawa Polski 1918 – 1939. Część I, Warszawa 1962.
Sworakowski S., Międzynarodowe zobowiązania Polski. Komentarz do art. 12 Małego Traktatu Wersalskiego, Warszawa 1935.
Urbański Z., Mniejszości narodowe w Polsce, Warszawa 1932.
Zalewski W., Międzynarodowa ochrona mniejszości, Warszawa 1932.
września w Genewie, „Ewangelik Górnośląski” 1934, nr 19.
Chałupczak H., Polityka neutralizacji przez Polskę niemieckich petycji mniejszościowych do Rady Ligi Narodów w okresie międzywojennym, „ Polityka i Społeczeństwo” 2012, nr 9.
Chrzanowski F., Niemieckie skargi mniejszościowe na Polskę przed Radą Ligi Narodów w latach 1920-1930, „Strażnica Zachodnia” 1930, nr 1.
Kutrzeba S., Ochrona mniejszości według traktatów międzynarodowych, „Strażnica Zachodnia” 1924, nr 1-6.
Michowicz W., Polska wobec traktatu i procedury mniejszościowej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne”, S. I, z. 15, Łódź 1960.
Rogowski S., Międzynarodowy system ochrony mniejszości po I wojnie światowej, „Chrześcijanin a Współczesność” 1984, nr 2.
Ważne uchwały Rady Naczelnej Związku Obrony Kresów Zachodnich. Rezolucja w sprawie wystąpienia p. Ministra Becka w Genewie, „Ewangelik Górnośląski”, 1934, nr 19.
