Kwestia „ochrony” wolności sumienia i wyznania w toku prac nad kodyfikacją prawa karnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 1949–1969
Słowa kluczowe:
Polska Ludowa, prawo karne, Kościół katolicki, wolność wyznania, wolność sumieniaAbstrakt
W pracy przedstawiono rozwój regulacji karno–prawnych dotyczących ochrony wolności sumienia i wyznania w PRL w latach 1949–1969. Przedstawiona analiza ukazuje rzeczywistą intencje tych przepisów, a sprowadzającą się do spacyfikowania związków wyznaniowych pod względem ich potencjalnego oddziaływania na opinię publiczną. Nie bowiem ulega wątpliwości, że poddane analizie przepisy prawne stanowiły wyraz walki władzy komunistycznej z jedyną po 1944 roku niezależną instytucją, jaką był Kościół katolicki. W pracy uwypuklono również problem ostracyzmu osób związanych z ruchem komunistycznym, który niewątpliwie występował, zwłaszcza po groźbie ekskomuniki wystosowanej przez Watykan w lipcu 1949 roku. Tym samym wolność sumienia i wyznania stała się niejako „zakładnikiem” rozwijającej się walki o nowy ustrój państwowy i miejsce w nim związków wyznaniowych.
Bibliografia
Pławski S., Uwagi o dekrecie z 5 sierpnia 1949 r. (AAN, MS, sygn. 285/1829).
Wstęp do Założeń społeczno–politycznych k.k. (Wersja III), s. 1 – (AAN, MS, sygn. 285/1844).
Protokół z konferencji pod przewodnictwem Prezesa Rady Ministrów Józefa Cyrankiewicza odbytej w dniu 3 stycznia 1968 roku w sprawie omówienia i rozstrzygnięcia nieuzgodnionych problemów projektu kodeksu karnego (poufne), s. 1-2 (AAN, PZPR Komitet Centralny, sygn. XI/908).
Protokół z 35 posiedzenia Komisji Wymiaru Sprawiedliwości Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 19 kwietnia 1968 roku, s. 7 (AAN, Sejm PRL – IV Kadencja 1965–1969. Protokóły komisji sejmowych. Tom LXXXI. Komisja Wymiaru Sprawiedliwości, sygn. 737).
Uwagi i zastrzeżenia do projektu kodeksu karnego zgłoszone przez konferencję plenarną Episkopatu Polski na sesję plenarnych Warszawie w dniach 16 do 17 stycznia oraz 22 do 23 stycznia 1968 roku; brak numerów stron (AAN, Archiwum Władysława Siła–Nowickiego, sygn. 247).
Protokół z 49 posiedzenia Komisji Wymiaru Sprawiedliwości Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 12 stycznia 1969 roku, s. 15–16 (AAN, Sejm PRL – IV Kadencja 1965–1969. Protokóły komisji sejmowych. Tom LXXXI. Komisja Wymiaru Sprawiedliwości, sygn. 737).
Dz.U. 1921 nr 44, poz. 267.
Dz.U. 1932 nr 48, poz. 187.
Dz.U. 1949 nr 30, poz. 152.
Dz.U. 1949 nr 45, poz. 334.
Dz.U. 1949 nr 49, poz. 369.
Dz.U. 1952 nr 33, poz. 232.
Dz.U. 1956 nr 12, poz. 61.
Dz.U. 1957 nr 1, poz. 6.
Dz.U. nr 8 poz. 48.
Dz.U. z 1976 nr 5, poz. 29.
M.P. 1950 nr A-106, poz. 1339.
Dembiński L., Prawo i władza. „Niezależna Oficyna Wydawnicza” (Przedruk z „Aneks” nr 20/1979).
Grzybowski K., Reform and Codification of Polish Laws, „The American Journal of Comparative Law” 1958, vol. 7, no. 3.
Kienzler I., Kronika PRL 1944–1989. T 27. Kościół w PRL, Warszawa 2016.
Kochanowski J., Przeciwko pośpiesznej kodyfikacji karnej, „Palestra” 1990, t. 34, nr 8–9.
Kochanowski J., Redukcja odpowiedzialności karnej (Analiza i ocena założeń kodeksu karnego z 1997 na tle innych polskich kodyfikacji karnych). Komentarz, Warszawa 2000.
Kolczyński J., Projekt kodeksu karnego. Sześć pytań, „Prawo i Życie” 1963, nr 2.
Lepiej niech teraz nie śpią… Spór o paragraf, „Sztandar Młodych”, nr 49.
Łysko M., Kolegia karno-administracyjne w walce z Kościołem katolickim w Polsce (1956-1970), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2007, z 1.
Makarewicz J., karny z komentarzem. Lwów 1938 (reprint Lublin 2012).
Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1935.
Maksimiuk D., Krótka historia długo obowiązującego dekretu, czyli o tzw. małym kodeksie karnym. „Miscellanea Historico–Iuridica” 2010, t. IX.
Mazur M., ZPP a dyskusja nad projektem k.k., „Prawo i Życie” 1963, nr 4.
Mioduski K., Technika, kodyfikacja a moda, „Prawo i Życie” 1963, nr 5.
Nowicz A., Stosunki Kościół–Państwo w Polsce 1944–55 (Szkic zagadnienia), Poznań 1984, s. 15.
Olszewski J., Blaski i nędze kodyfikacji – Zasady kodeksu i logika życia, „Prawo i Życie” z dnia 3 lutego 1963 r., nr 3.
Olszewski J., K.k., i fantazja, „Nowa kultura” 1963.
Podgórecki A., Krytyka metodologicznych założeń projektu kodeksu karnego, „Państwo i Prawo” 1963, nr 4.
Podsiadło W., Nad projektem kodeksu karnego (2) – paragrafy i życie, „Głos Szczeciński” 1963, nr 86.
Projekt kodeksu karnego w ocenie przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości Łodzi i województwa. Narada w KW PZPR, „Głos Robotniczy” 1963, nr 78.
Projekt nowego kodeksu karnego wchodzi pod publiczną dyskusję, „Trybuna Ludu” 1963, nr 18.
Reperowicz S., Obywatel w cieniu paragrafów, „Żołnierz wolności”, wyd. A z 13 marca 1963 r., nr 61.
Rozpoczyna się publiczna dyskusja nad projektem nowego kodeksu karnego, „Express Wieczorny” 1963, nr 15.
Rybicki R., Informacja o stanie prac kodyfikacyjnych i o przebiegu dyskusji nad projektem kodeksu karnego (do użytku wewnętrznego) – AAN, MS, sygn. 285/1792.
Żaryn J., Kościół w PRL, Warszawa 2004.
Makarewicz J., Prawo karne i prawa obywatela (Odczyt wygłoszony w dniu 20 stycznia 1936 roku w Auli Uniwersytetu J.K. we Lwowie w czasie Akademii w związku z 275-tą rocznicą założenia tegoż Uniwersytetu) s. 101 (http://www.khpp.wpia.uj.edu.pl/documents/106750129/137607143/Juliusz+Makarewicz%2C+Prawo+karne+i+prawa+obywatela%2C+Lwów+1936.pdf/199928e0-6385-44a7-ba0e-a51d568af32b, dostęp: 10.08.2019).
Projekt kodeksu karnego oraz przepisów wprowadzających kodeks karny, Warszawa 1968.
Komisja Kodyfikacyjna przy Ministrze Sprawiedliwości, Projekt kodeksu karnego, Warszawa 1963.
Pismo Sekretarza Episkopatu Polski biskupa Zygmunta Choromańskiego z dnia 9 maja 1963 roku do ministra sprawiedliwości Mariana Rybickiego w sprawie uwag do projektu kodeksu karnego, s. 2 (dalej. Pismo bp. Z. Choromańskiego…) – AAN, MS, sygn. 564.
Sprawozdanie stenograficzne z 22 posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w dniach 18 i 19 kwietnia 1969 roku, Warszawa 1969.
Skoczeń A., Wolność sumienia i wyznania w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego w Polsce Ludowej, Rozprawa doktorska obroniona w 2019 roku w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie, napisana pod kierunkiem Prof. ALK dr hab. Marzeny Dyjakowskiej; sygn. 208. DR. Sko.2019.
