O prawodawstwie w dawnej Rzeczpospolitej jako przedmiocie badań
W związku z książką Anny Karabowicz Prawodawstwo sejmowe i Królewskie za panowania Stefana Batorego (1576-1586), Warszawa 2022
Słowa kluczowe:
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Sejm, Król Stefan Batory, XVI w., działalność prawodawczaAbstrakt
W artykule omówiono pracę poświęconą prawodawstwu sejmowemu i królewskiemu za panowania króla Stefana Batorego (1576-1586). Zasadniczym celem omówienia było zbadanie sposobu podejścia Autorki do problemu tworzenia prawa w okresie panowania króla Stefana Batorego, którego rządy przypadły na szczególny okres w dziejach Rzeczpospolitej. Z jednej bowiem panowanie króla Stefana przypadło na okres obowiązywania niedawno ustanowienia norm ustrojowych o charakterze formalnym, które stwarzały określone podstawy konstytucyjne dla organów władzy najwyższej w Rzeczypospolitej, w tym również dla króla oraz sejmu, których władza się poniekąd przenikała. Z drugiej strony normy ustrojowe wyznaczały granice i zakres kompetencji obu organów, co miało szczególne znaczenie w procesie tworzenia prawa. Przedmiotem omawianej książki stała się więc działalność prawodawczej prowadzona w warunkach ustrojowych państwa konstytucyjnego, jakim stała się Rzeczpospolita w tym okresie, stanowiąca praktyczne sprawdzenie zasad jego funkcjonowania. Drugim przedmiotem pracy było omówienie dorobku prawodawczego zarówno sejmowego, jak też królewskiego, będącego rezultatem działalności prawodawczej, będącego prawną podstawą istnienia i funkcjonowania Rzeczypospolitej. Przedstawienie tego problemu pokazuje działalność prawodawczą okresu rządów króla Stefana nie tylko od strony rodzajowej, co – jak się okazuje – było nie tylko zróżnicowane, a więc pod tym względem bogate, ale także ilościowej. W tym zakresie dokonuje pewnego uporządkowania dorobku legislacyjnego okresu panowania króla Stefana. Takie ujęcie jest odzwierciedleniem pewnych procesów właściwych dla rozwiniętego państwa konstytucyjnego, w którym prawo jest zasadniczą podstawą jego działania.
Bibliografia
Articuli conventus Electionis Generalis Regni, Archiwum Główne Akt Dawnych, dalej: AGAD, Acta terrestria et castriensia Varsaviensia, t. 87.
Volumina Constitutionum, T. 2. 1550-1609, Vol. 1. 1550-1585. Do druku przygotowali Stanisław Grodziski, Irena Dwornicka i Wacław Uruszczak, Warszawa 2005.
Volumina legum, wyd. J. Ohryzko, t. 2, Petersburg 1859.
Baranowska‑Kreń Jolanta, O Zbiorze Praw i postulatach reformy prawa Antoniego Trębickiego, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1977, t. 29.
Bardach Juliusz, Sejm dawnej Rzeczypospolitej jako najwyższy organ reprezentacyjny, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1983, t. 35, z. 1.
Czapliński Władysław, Sejm w latach 1587–1696, [w:] Historia sejmu polskiego, t. 1: Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, red. Jerzy Michalski, Warszawa 1984.
Dubas‑Urwanowicz Ewa, Król i szlachta na sejmach batoriańskich. Konflikty i kompromisy, [w:] Między monarchią a demokracją. Studia z dziejów Polski XV–XVIII wieku, red. Anna Sucheni‑Grabowska, Maria Żaryn, Warszawa 1994.
Dubas‑Urwanowicz Ewa, Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta, Białystok 1998.
Dubas‑Urwanowicz Ewa, O nowy kształt Rzeczypospolitej. Kryzys polityczny w państwie w latach 1576–1686, Warszawa 2013.
Dzięgielewski Jan, Izba poselska w systemie władzy Rzeczypospolitej w czasach Władysława IV, Warszawa 1992.
Dzięgielewski Jan, Kryzys staropolskiego parlamentaryzmu a regulacje proceduralne, [w:] Studia historyczno‑prawne. Prace dedykowane Profesorowi Janowi Seredyce w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin i w czterdziestopięciolecie pracy naukowej, red. Janusz Dorobisz, Włodzimierz Kaczorowski, Opole 2004.
Dzięgielewski Jan, Sejmy elekcyjne. Elektorzy. Elekcje 1573–1674, Pułtusk 2003.
Filipczak‑Kocur Anna, Niektóre zagadnienia procedury sejmowej za Zygmunta III, „Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 1977–1978, Wydział 1 Nauk Historyczno‑Społecznych, Ser. A., nr 15.
Grajewski Henryk, Prawo zwyczajowe w ‘Leges seu statuta ac privilegia Regni poloniae omnia’ Jakuba Przyłuskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki humanistyczno‑społeczne” 1967, ser. I, z. 52.
Grodziski Stanisław, Sejm dawnej Rzeczypospolitej jako najwyższy organ ustawodawczy. Konstytucje sejmowe – pojęcie i próba systematyki, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1983, t. 35, z. 1.
Grzybowski Konstanty, Systematyka prawa w Polsce Odrodzenia, jej rola i podłoże klasowe, Odrodzenie w Polsce, Historia nauki, t. 2, cz. 2, Warszawa 1956.
Grzybowski Konstanty, Teoria reprezentacji w Polsce epoki Odrodzenia, Warszawa 1959.
Higgins J. Patrick, The Spirit of Laws in the Polish‑Lithuanian Commonwealth, 1573–1791: Continuity, Change, and Conservative Jurisprudence (niepublikowana praca doktorska).
Janiszewska‑Mincer Barbara, Dyskusja o procedurze sejmowej w latach 1596–1597, „Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 1965, Wydz. 1 Nauki Historyczno‑Społeczne, Ser. A, nr 3.
Kaczorowski Włodzimierz, Udział króla w stanowieniu prawa na sejmach Rzeczypospolitej od końca XV w. do pierwszej połowy XVII w. (W 500. rocznicę uchwalenia konstytucji Nihil novi), [w:] Historia prawa w służbie sprawiedliwości. Materiały z I Opolskiego Colloquium Prawno‑Historycznego, red. Piotr Sadowski, Andrzej Szymański, Opole 2006.
Karabowicz Anna, Prawodawstwo sejmowe i królewskie za panowania Stefana Batorego (1576–1586), Warszawa 2022.
Kołodziej Robert, „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014.
Kriegseisen Wojciech, Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do 1763 roku). Geneza i kryzys władzy ustawodawczej, Warszawa 1995.
Lewandowska‑Malec Izabela, Sejm walny koronny Rzeczypospolitej i jego dorobek ustawodawczy. 1587–1632, Kraków 2009.
Makiłła Dariusz, Artykuły henrykowskie (1573–1576). Geneza – obowiązywanie – stosowanie. Studium historyczno‑prawne, Warszawa 2012.
Makiłła Dariusz, Artykuły henrykowskie (1573–1576). Zakres wprowadzanych zmian w ustroju Rzeczypospolitej oraz ich ocena, [w:] Rok 1573. Dokonania przodków sprzed 440 lat, red. Jan Dzięgielewski, Krzysztof Koehler, Dorota Muszytowska, Warszawa 2014.
Makiłła Dariusz, O doktrynalnych źródłach konstytucjonalizmu w XVI‑wiecznej Polsce, [w:] Retoryka, polityka, religia w Pierwszej Rzeczypospolitej. Wybrane zagadnienia, red. Łukasz Cybulski, Krzysztof Koehler, Warszawa 2019.
Makiłła Dariusz, Przepisy kompetencyjne w Leges seu Statuta ac Privilegia Regni Polonia Jakuba Przyłuskiego (1551), [w:] Człowiek – Prawo – Państwo. Księga Jubileuszowa dedykowana Stanisławowi Leszkowi Stadniczeńko, Warszawa 2017.
Makiłła Dariusz, Rzeczpospolita praworządna. Z zasad funkcjonowania prawa konstytucyjnego dawnej Polski w XVI–XVII w., [w:] Między Barokiem a Oświeceniem. Prawo i bezprawie, red. Stanisław Achremczyk, Jerzy Kiełbik, Olsztyn 2018.
Malinowska Irena, Mikołaj Zalaszowski. Polski prawnik XVII stulecia na tle ówczesnej nauki prawa, Kraków 1960.
Nadolski Bronisław, Naprawa Rzeczypospolitej Jakuba Przyłuskiego z 1553 r., [w:] Andrzej Frycz Modrzewski i problemy kultury polskiego Odrodzenia, red. Tadeusz Bieńkowski, Wrocław 1974.
Olszewski Henryk, Funkcjonowanie sejmu dawnej Rzeczypospolitej, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1983, t. 35, z. 1.
Olszewski Henryk, Sejm dawnej Rzeczypospolitej jako podmiot władzy i centrum kultury prawnej, [w:] W pięćsetlecie konstytucji Nihil Novi. Z dziejów stanowienia prawa w Polsce, red. A. Ajnenkiel, Warszawa 2006.
Olszewski Henryk, Sejm Rzeczypospolitej epoki oligarchii 1652–1763. Prawo, praktyka, teoria, programy, Poznań 1966.
Olszewski Henryk, Sejm Rzeczypospolitej Obojga Narodów, [w:] Społeczeństwo obywatelskie i jego reprezentacja [1493–1993], red. Juliusz Bardach, współpr. Wanda Sudnik, Warszawa 1995.
Opaliński Edward, Sejm Srebrnego Wieku 1587–1652. Między głosowaniem większościowym a liberum veto, Warszawa 2001.
Salmonowicz Stanisław, Grodziski Stefan, Uwagi o królewskim ustawodawstwie, [w:] Parlamentaryzm i prawodawstwo przez wieki. Prace dedykowane Prof. Stanisławowi Płazie w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. red. Jerzy Malec, Wacław Uruszczak, Kraków 1999.
Sucheni‑Grabowska Anna, Sejm w latach 1540–1587, [w:] Historia sejmu polskiego, t. 1: Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, red. Jerzy Michalski, Warszawa 1984.
Taubenschlag Rafał, Jakób Przyłuski. Polski romanista XVI w., Kraków 1918.
Ulanowski Bolesław, Jakub Przyłuski i jego statut, „Reformacja w Polsce” 1922, t. 2.
Uruszczak Wacław, Statut Jana Łaskiego z 1506 roku. 500 lat tradycji państwa prawa w Polsce, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 2007, t. 59, z. 2.
Uruszczak Wacław, Communi incliti Poloniae Regni privilegium constitutionum et indultum. O tytule i mocy prawnej Statutu Jana Łaskiego z 1506 r., [w:] Prace poświęcone pamięci Adama Uruszczaka, red. Jan Halberda, Michał Hosowicz, Anna Karabowicz, Kraków 2006.
Uruszczak Wacław, Korektura praw z 1532 roku, t. 1–2, Kraków 1990–1991.
Uruszczak Wacław, Próba kodyfikacji prawa polskiego w pierwszej połowie XVI wieku. Korektura praw z 1532 r., Warszawa 1979.
Uruszczak Wacław, Sejm w latach 1506–1540, [w:] Historia sejmu polskiego, t. 1: Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, red. Jerzy Michalski, Warszawa 1984.
Uruszczak Wacław, Sejm walny koronny w latach 1506–1540, Warszawa 1981.
Uruszczak Wacław, Sejm walny w epoce Złotego Wieku [1493–1569], [w:] Społeczeństwo obywatelskie i jego reprezentacja [1493–1993], red. Juliusz Bardach, współpr. Wanda Sudnik, Warszawa 1995.
Uruszczak Wacław, Statut Jana Łaskiego z 1506 roku. 500 lat tradycji państwa prawa w Polsce, „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 2007, t. 59.
Zdrójkowski Zbigniew, Korektura pruska – jej powstanie, dzieje oraz jej rola w historii polskiej jurysdykcji i myśli prawniczej (1598–1830), „Czasopismo Prawno‑Historyczne” 1961, t. 13, z. 2.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
