Relacje między Konstytucją a aktami prawa Unii Europejskiej w orzeczeniach polskiego Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Konstytucyjnego Republiki Litewskiej (20 lat doświadczeń orzeczniczych: 2004–2024)
Słowa kluczowe:
akty normatywne prawa krajowego, implementacja aktów prawa UE, konstytucja, prawo UE, Sąd Konstytucyjny Republiki Litewskiej, traktat akcesyjny, Trybunał Konstytucyjny, Unia Europejska, ustawyAbstrakt
Obowiązujące konstytucje: Republiki Litewskiej z 25 października 1992 roku oraz Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku zostały ukształtowane, a następnie przyjęte i zaakceptowane (w odpowiednich ogólnokrajowych referendach) jeszcze przed przystąpieniem Litwy i Polski do Unii Europejskiej, co miało miejsce 1 maja 2004 roku. Bezpośrednio po akcesji problematyka relacji wzajemnych między aktami normatywnymi stanowionymi przez organy prawodawcze Unii Europejskiej a niespójnymi z prawodawstwem unijnym aktami normatywnymi rangi ustawowej, a także innymi rodzajowo aktami normatywnymi praw krajowych Litwy i Polski stała się sferą wymagającą pilnych jednoznacznych rozstrzygnięć. Dotyczyło to zwłaszcza kwestii bezpośredniego obowiązywania i stosowania aktów prawa unijnego i pierwszeństwa ich stosowania w konfrontacji z niezgodnymi unormowaniami litewskiego oraz polskiego prawa krajowego.
Zarówno obowiązująca konstytucja Republiki Litewskiej, jak i konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie formułuje szczegółowych reguł należnego postępowania we wskazanych tu sytuacjach. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zawiera jedynie ogólną klauzulę, wysłowioną w art. 91 ust.1. Zezwala na pierwszeństwo stosowania aktów normatywnych stanowionych przez organizację międzynarodową lub organ międzynarodowy, o ile przewiduje to wyraźnie ratyfikowana przez Polskę umowa międzynarodowa. W konstytucji Republiki Litewskiej z 1992 roku analogiczne uregulowanie nie występuje. W tej sytuacji sądy konstytucyjne litewski i polski stanęły przed zadaniem wypracowania w swym orzecznictwie szczegółowych reguł postępowania w przypadkach niezgodności poszczególnych rodzajów unormowań litewskiego i – odpowiednio – polskiego prawa krajowego z poszczególnymi typami aktów normatywnych, stanowionych przez upoważnione organy Unii Europejskiej.
Rozstrzygnięcia każdego z porównywanych sądów konstytucyjnych formułowane były w kontekście spraw wniesionych do litewskiego i polskiego sądu konstytucyjnego. Przeprowadzona analiza, przy generalnej zbieżności kierunku orzekania, wskazuje na pewną dywersyfikację uwarunkowań prawnych oraz tenoru konkretnych orzeczeń, a także na niejednolitość ewolucji orzecznictwa na przestrzeni 20 lat objętych porównaniem. Przedstawienie i porównanie wspomnianych uwarunkowań konstytucyjno‑prawnych orzekania w przypadkach kolizji między litewskim i polskim prawem krajowym a prawem Unii Europejskiej, głównie aktami prawa stanowionego przez organy Unii, jest celem przeprowadzonych rozważań.
Bibliografia
Orzeczenie ETS w sprawie C–162/96 Racke [1998] ECR; s. 1–3655.
Wyrok TK z maja 2005 w sprawie K 18/04 Dz.U.2005, Nr 86,poz.744.
Wyrok TK z 24 listopada 2010 r. w sprawie K 38/09 (Dz.U. 2010 nr 229, poz. 1506).
Albi Anneli, EU Enlargement and the Constitutions of Central and Eastern Europe, Cambridge 2004.
Bałaban Andrzej, Polskie problemy ustrojowe (konstytucja, źródła prawa, samorząd terytorialny, prawa człowieka), Kraków 2003.
Barcz Jan, Konstytucyjnoprawne problemy stosowania prawa Unii Europejskiej w Polsce w świetle doświadczeń państw członkowskich, [w:] Prawo międzynarodowe i wspólnotowe w wewnętrznym porządku prawnym, red. Maria Kruk, Warszawa 1997.
Berglund Sten (red.), Handbook of Political Change in Eastern Europe, Cheltenham 2004.
Chorążewska Anna, Model prezydentury w praktyce politycznej po wejściu w życie Konstytucji RP z 1997 r., Warszawa 2008
Duvold Kjetil, Berglund Sten, Ekman Joakim, Political Culture in the Baltic States. Between National and European Integration, The Palgrave Macmillan, Chan (Switzerland) 2020.
Działocha Kazimierz, Uwagi do art. 8, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. Lech Garlicki, t. V, Warszawa 2007, s. 26–40.
Działocha Kazimierz, Uwagi do art. 89, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. Lech Garlicki, t. I, Warszawa 1999.
Giżyńska Monika, Sąd Konstytucyjny Republiki Litewskiej, Olsztyn 2009.
Jaskiernia Jerzy, Institutions and Sources of Law of the European Union, Toruń 2023.
Kosenkamp Andres, Historia państw bałtyckich, Warszawa 2013.
Kustra Aleksandra, Przepisy i normy integracyjne w konstytucjach wybranych państw członkowskich UE, Toruń 2009.
Kwiecień Roman, Miejsce umów międzynarodowych w porządku prawnym państwa polskiego, Warszawa 2000.
Mojak Ryszard, Proces tworzenia Konstytucji III Rzeczypospolitej Polskiej w okresie transformacji ustrojowej w Polsce w latach 1989–1997 (geneza, przesłanki oraz uwarunkowania społeczno‑polityczne przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.), [w:] 25 lat transformacji ustrojowej w Polsce i w Europie Środkowo‑Wschodniej, red. Ewa Gdulewicz, Wojciech Orłowski, Sławomir Patyra, Lublin 2015.
Nita Barbara, Bezpośrednie stosowanie konstytucji a rola sądów w ochronie konstytucyjności prawa, „Państwo i Prawo” 2002, z. 9.
Opaliński Bartłomiej, Rozdzielenie kompetencji władzy wykonawczej między Prezydenta RP a Radę Ministrów na tle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku, Warszawa 2012.
Orłowski Wojciech, Zmiany w konstytucjach związane z członkostwem w Unii Europejskiej, Kraków–Rzeszów–Zamość 2011.
Rakowska Anna, Prerogatywy Prezydenta w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., [w:] Instytucja prezydenta. Zagadnienia teorii i praktyki na tle doświadczeń polskich oraz wybranych państw obcych, red. Tadeusz Mołdawa, Jarosław Szymanek, Warszawa 2010.
Sokolewicz Wojciech, Ustawa ratyfikacyjna, [w:] Prawo międzynarodowe i wspólnotowe w wewnętrznym porządku prawnym, red. Maria Kruk, Warszawa 1997.
Wójtowicz Krzysztof, Kontrola konstytucyjności aktów Unii Europejskiej podjętych ultra vires, [w:] W służbie dobru wspólnemu, red. Ryszard Balicki, Małgorzata Masternak‑Kubiak, Warszawa 2012.
Wójtowicz Krzysztof, Pozycja ustawy w polskim porządku konstytucyjnym po akcesji, [w:] Parlament Europejski i parlamenty narodowe, red. Bogusław Banaszak, Wrocław 2004.
Wójtowicz Krzysztof, Prawo ponadnarodowe a wewnętrzna funkcja ustawodawcza, [w:] Relacje między prawem międzynarodowym a prawem krajowym, Poznań 1994.
Wójtowicz Krzysztof, Sądy konstytucyjne wobec prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2012.
Wyrozumska Anna, Formy zapewnienia skuteczności prawu międzynarodowemu w porządku krajowym, [w:] Prawo międzynarodowe i wspólnotowe w wewnętrznym porządku prawnym, red. Maria Kruk, Warszawa 1997.
Zakrzewski Andrzej, Wstęp, [w:] Konstytucja Republiki Litewskiej wyd. II, Warszawa 2006.
Zieliński Jacek, Instytucjonalizacja przemian ustrojowych na Litwie, Łotwie i w Estonii, Warszawa 2004.
Zieliński Jacek, Systemy konstytucyjne Łotwy, Estonii i Litwy, Warszawa 2000.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Uniwersytet w Białymstoku (zeszyt jako całość); Marian Grzybowski (artykuł)
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
