Od Wielkiej Serbii do Królestwa SHS. Historyka ustroju uwag kilka
Ключевые слова:
Bałkany, nacjonalizm, walka o niepodległość, Serbia, konstytucjeАннотация
W XIX wieku problem Bałkanów był głównym zagadnieniem politycznym Europy. Bałkany od setek lat znajdowały się pod panowaniem Imperium Osmańskiego. Coraz silniej w sprawy bałkańskie angażowały się inne wielkie imperia: Imperium Rosyjskie oraz Imperium Habsburskie, czyli Austria (po 1867 r. Austro-Węgry). Podzieliły one Bałkany na swoje strefy wpływów. Narody Bałkanów były kulturowo zróżnicowane. Proces kształtowania świadomości narodów był skomplikowany, narastały nacjonalizmy i konflikty. Ogromne znaczenie miały religie – katolicyzm, prawosławie, islam. Oprócz malutkiej Czarnogóry tylko Serbowie od początku XIX w. bohatersko walczyli o niepodległość, ponosząc wielkie ofiary. Stopniowo ją zdobywali: najpierw autonomię w ramach Imperium Osmańskiego, później stali się niezależnym księstwem, wreszcie niezależnym królestwem. Od połowy XIX w. do końca I wojny światowej uchwalili łącznie pięć konstytucji: 1835, 1869, 1888/9, 1901, 1903. Opierały się one częściowo na francuskich (1814, 1830) i belgijskiej (1831) ustawie zasadniczej. Wszystkie konstytucje były stosunkowo nowoczesne i liberalne, na wysokim europejskim poziomie. Autor w artykule dokonuje analizy i przedstawia najważniejsze treści tych konstytucji. Z biegiem lat rozwijało się przekonanie , iż to Serbia pod swoim przywództwem ma zjednoczyć i wyzwolić narody bałkańskie. Autor pokazuje, jak koniec I Wielkiej Wojny przyniósł zderzenie idei Wielkiej Serbii z ambicjami narodów bałkańskich żyjących pod panowaniem Austro-Węgier. Powstało Królestwo Serbów-Chorwatów-Słoweńców (Królestwo SHS), od początku pełne kłopotów wewnętrznych.
Библиографические ссылки
Backer R., Islam: między fundamentalizmem a totalitaryzmem, [w:] Islam a świat, red. R. Backer, S. Kitaba, Toruń 2005.
Banac I., hasło Radić Stjepan, [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 2, Zagreb 1999.
Banac I., hasło Strossmayer Josip Juraj, [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 2, Zagreb 1999.
Batowski H., Rozpad Austro-Węgier 1914–1918. (Sprawy narodowościowe i działania dyplomatyczne), wyd. 2, Kraków 1982.
Benson L., Jugosławia. Historia w zarysie, tłum. B. Gutowska-Nowak, Kraków 2011.
Biskupski K., Ustrój polityczny Belgii, Toruń 1964.
Cetnarowicz A., Udział Polaków w rozwoju ruchów narodowych i idei zjednoczeniowej wśród Słowian południowych, [w:] Współcześni Słowianie wobec własnych tradycji i mitów. Sympozjum w Castel Gandolfo 19-20 sierpnia 1996, red. M. Bobrownicka, L. Suchaek, F. Ziejko, Kraków 1997.
Čolović I., Śmierć na Kosowym Polu. Historia mitu kosowskiego, tłum. Z. Dimitrijević, A. Łasek, M. Petryńska, M. Wierzbicka, Sejny 2019 .
Courtois S., Pannẻ J., Rewolucja światowa, wojna domowa i terror, [w:] Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, wstęp do wyd. pol. K. Kersten, Warszawa 1999.
Czamańska I., Szczepański W., Serbia, [w:] Vademecum bałkanisty. Lata 500–2007, red. I. Czamańska, Z. Pentek, Poznań 2009.
Črnja Z., Kulturna povijest Hrvatske, Opatija-Beograd 1988.
Despalatović E.M., Ljudevit Gaj and the Illyrian Movement, New York 1975.
Dymarski M., Kształtowanie się systemu politycznego Serbii i Bułgarii w XIX i pierwszych latach XX wieku, „Prace Komisji Środkowoeuropejskiej PAU” 2010, t. 18.
Encyklopedia politologii, red. M. Żmigrodzki, t. 2: Ustroje państwowe, red. W. Skrzydło, M. Chmaj, Zakamycze 2000.
Felczak W., Wasilewski T., Historia Jugosławii, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985.
Fiedorczyk P., Lityński A., Stawarska-Rippel A., Wojny XX wieku i ich skutki dla ustrojów państwowych i prawa, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2019, z. 1.
Gavrilović D., Stjepan Radić i Srbi (1871–1918.), Split 2002.
Gibas-Krzak D., Zmierzch panowania tureckiego na Bałkanach. Polityczne, społeczno-kulturowe i militarne uwarunkowania schyłku władania Bośnią i Hercegowiną przez Osmanów, „Balcanica Posnaniensia” 2015, XXII, z. 2.
Grodziski S., Habsburgowie. Dzieje dynastii, wyd. 2 poszerzone, Kraków 2013.
Gubrynowicz A., hasło Protić Stojan, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Horvat J., Ante Starčević. Kulturno-povijesna slika, Zagreb 1990.
Jelavich B., Historia Bałkanów, t. 1: Wiek XVIII i XIX, tłum. J. Polak i K. Salawa, Kraków 2005, t. 2: Wiek XX, tłum. M. Chojnacki, J. Hunia, Kraków 2005.
Kale E., Hrvatski kulturni i politički identitet, Osijek–Zagreb–Split 1999.
Klejn Z., Bułgaria. Szkice z dziejów najnowszych, Pułtusk 2005.
Koszel B., Żerko S., Słownik polityków XX wieku, Poznań 1997.
Leksykon historii powszechnej 1900–1945, red. S. Sierpowski przy współpr. S. Żerki, Poznań 1996.
Leksykon historii świata, red. A. Bartnicki, Warszawa 1998.
Mikołajczak M., Czamańska I., Czarnogóra, [w:] Vademecum bałkanisty. Lata 500–2007, red. I. Czamańska, Z. Pentek, Poznań 2009.
Morawski W., Szawłowska S., Wojny rosyjsko-tureckie od XVII do XX wieku, Warszawa 2006.
Orzelska A., hasło Aleksander I Karadziordziewić, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Orzelska A., hasło Korošec Antun, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Orzelska A., hasło Nikola Pašić, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Orzelska A., hasło Supilo Frano, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Orzelska A., hasło Trumbić Ante, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Palmer A., Kto jest kim w polityce: Świat od roku 1860, Warszawa 1998
Palmowski J., Słownik najnowszej historii świata 1900–2007, red. wyd. pol. P.M. Majewski, Warszawa 2008, t. 1- 6.
Paruch W., Między polityzacją etnosu a etnicyzacją demosu: refleksje o polityce narodowej na Bałkanach, „Annales UMCS” 2016, sectio M, t. 1.
Pavičić S., Hrvatska vojna i ratna povijest. I prvi svjetski rat, Split 2009.
Pavlowitch S.K., Historia Bałkanów (1804–1945), tłum. J. Polak, Warszawa 2009.
Petrak N., hasło Korošec Antun, [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 1, Zagreb 1993.
Petrinović I., Politička misao Frana Supila, Split 1988.
Podolak M., System polityczny Chorwacji, [w:] Systemy polityczne państw bałkańskich, red. T. Bichta, M. Podolak, Lublin 2012.
Podolak M., System polityczny Serbii, [w:] Systemy polityczne państw bałkańskich, red. T. Bichta, M. Podolak, Lublin 2012.
Powszechna historia ustroju. Wybór źródeł, A. Bereza, A. Fermus-Bobowiec, G. Smyk, W. Tekely, W. Witkowski; wstęp W. Witkowski, przedmowa M. Kallas, Warszawa 2015.
Rapacka J., Leksykon tradycji chorwackich, Warszawa 1997.
Rapacka J., O idei jugosłowiańskiej jako idei narodowej, [w:] Współcześni Słowianie wobec własnych tradycji i mitów. Sympozjum w Castel Gandolfo 19-20 sierpnia 1996, red. M. Bobrownicka, L. Suchanek, F. Ziejko, Kraków 1997.
Reychman J., Historia Turcji, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973.
Roszkowski W., hasło Radić Stjepan, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski, J. Kofman, Warszawa 2004.
Rubacha J., Bułgarski sen o Bizancjum. Polityka zagraniczna Bułgarii w latach 1878–1913, Warszawa 2004.
Šicel M., hasło Gaj Ljudevit, [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 1, Zagreb 1993.
Šišić F., Povijest Hrvata. Pregled povijesti hrvatskogo naroda 600–1918, Split 2004.
Skowronek J., Kraje bałkańskie w latach 1815–1849. Między status quo a radykalnymi przeobrażeniami, [w:] Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zajewski, t. 2, Warszawa 1991.
Skrzydło W., Belgia, [w:] Encyklopedia politologii, pod red. M. Żmigrodzkiego, t. 2: Ustroje państwowe, red. W. Skrzydło, M. Chmaj, Zakamycze 2000.
Skrzydło W., wstęp do: Konstytucja Belgii. Tekst jednolity z 14 lutego 1994 r., wstęp i tłumaczenie W. Skrzydło, Warszawa 1996.
Slišković S., Katolicyzm w służbie nacji, [w:] Josip Juraj Strossmayer. Hrvatska. Ekumenizam. Europa. Chorwacja. Ekumenizm. Europa, red. M. Dąbrowska-Partyka, M. Czerwiński, Kraków 2007.
Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej, red. W. Roszkowski, J. Kofman, Warszawa 2004.
Słownik historii XX wieku, B. Bankowicz, M. Bankowicz, A. Dudek, wyd. 2 rozszerzone, Kraków 1993.
Smith-Pavelić A., Dr Ante Trumbić Problem hrvatsko-sprskich odnosa, Munchen 1959.
Stranjaković D., Misja Franciszka Zacha w Zagrzebiu w 1848 roku, „Przegląd Historyczny” 1961, t. 52, z. 2.
Stančić N., Hrvatska nacija i nacjonalizam u 19. i 20. stoljeću, Zagreb 2002.
Strecha M., hasło Protić Stojan, [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 2, Zagreb 1999.
Tanty M., Bałkany w XX wieku. Dzieje polityczne, Warszawa 2003.
Todorova M., Bałkany wyobrażone, tłum. P. Szymon, M. Budzińska, Wołowiec 2008.
Vademecum bałkanisty. Lata 500-2007, red. I. Czamańska, Z. Pentek, Poznań 2009.
Visković V., hasło Supilo Frano [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 2, Zagreb 1999.
Waldenberg M., Rozbicie Jugosławii. Jugosłowiańskie lustro międzynarodowej polityki, t. 1: 1991–2002, t. 2: 2002–2004, Warszawa 2005.
Wasilewski T., Historia Bułgarii, wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988.
Wereszycki H., Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Kraków 1986.
Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2005, t. 1-31.
Wojnicki J., Instytucja rządu Republiki Serbii w systemie organów władzy, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2010, z. 2-3.
Wojnicki J., System konstytucyjny Serbii i Czarnogóry, Warszawa 2005.
Zdanowski J., Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku, Wrocław 2010.
Zieliński B., Josip Juraj Strossmayer a idea zjednoczonej Europy, [w:] Josip Juraj Strossmayer. Hrvatska. Ekumenizam. Europa. Chorwacja. Ekumenizm. Europa, red. M. Dąbrowska-Partyka, M. Czerwiński, Kraków 2007.
Znamierowska-Rakk E., Idea narodowa w konfrontacji z zamysłami wspólnotowymi. Przykład Jugosławii, „Kwartalnik Historyczny” 2018, t. CXXV, z. 2.
Znamierowska-Rakk E., Z genezy pierwszego państwa jugosłowiańskiego. Idea narodowa w konfrontacji z koncepcją wspólnotową na Bałkanach, [w:] Europa Środkowa i Bałkany. Konteksty historyczne i politologiczne. Narody, mniejszości narodowe i religijne. Księga jubileuszowa ofiarowana Prof. dr hab. Irenie Stawowy-Kawce, red. M. Korzeniewska-Wiszniewska, A. Kastory, R. Woźnica, Kraków 2019.
Burić J., Grof Janko Drašković, https://hrcak.srce.hr (01.08.2021).
Drašković Janko, hasło [w:] https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=16192 (01.08.2021).
http://srpskaenciklopedija.org/doku.php?id= (21.08.2020).
Konstytucja (28 VI 1921) Królestwa SHS (tzw. widowdańska; tekst: Ustav Kral'evine Srba, Hrvata i Slovenaca (1921) // Konstytucja (28 VI 1921) Królestwa SHS (tzw. widowdańska ; tekst: Устав Краљевине Срба, Хрвата и Словенаца (1921), [w:] https://sr.wikisource.org/wiki/Устав_Краљевине_Срба,_Хрвата_и_Словенаца_(1921) (28.10.2018).
Konstytucja 1869, https://www.uzzpro.gov.rs/doc/biblioteka/digitalna-biblioteka/Ustav%20knjazevstva%20Srbije%201869.pdf (23.06.2021); http://mojustav.rs/wpcontent/uploads/2013/04/Namesnicki-ustav-iz-1869.pdf (26.07.2021).
Konstytucja 1901 Ustav Kral'evine Srbi'e, 1901 // Konstytucja 1901 Устав Краљевине Србије, 1901., https://www.uzzpro.gov.rs/biblioteka-digit.html (23.06.2021).
Konstytucja 1903 USTAV ZA KRAL'EVINU SRBIJ'U PRPGLAŠEN 5. J'una 1903 G., PBNARPDPVAN U SRPSKIM NPVINAMA 7. J'una 1903 G., ZBPRNIK LVIII, 552 // Konstytucja 1903 УСТАВ ЗА КРАЉЕВИНУ СРБИЈУ ПРПГЛАШЕН 5. ЈУНА 1903 Г., ПБНАРПДПВАН У СРПСКИМ НПВИ НАМА 7. ЈУНА 1903 Г., ЗБПРНИК LVIII, 552, https://projuris.org/RETROLEX/Ustav%20Kraljevine%20Srbije%20(1903).pdf (25.07.2021).
Królestwo SHS; tekst noweli konstytucyjnej 1929 r.: Zakon_o_kral'evsko'_vlasti-_i_vrhovno'_državno'_upravi_(1929) // Закон_о_краљевск ој_власти_и_врховној_државној_управи_(1929), https://sr.wikisource.org/wiki/Закон_о_краљевској_власти_и_врховној_државној_управи_(1929) (28.10. 2018).
MAPA Serbia 1878 – źrodło: https://pl.wikinew.wiki/wiki/Principality_of_Serbia (21.07.2021).
Starčević Ante, hasło [w:] https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Starcevic-Ante;3979058.html (01.08.2021).
Ustav Kral'evine Srba, Hrvata i Slovenaca (1921) //Устав Краљевине Срба, Хрвата и Словенаца (1921), https://sr.wikisource.org/wiki/Уcтав_Краљевине_Срба,_Хрвата_и_Словенаца_(1921) (28.10.2018).
USTAV KRAL'EVINE SRBIJ'E PROGLAŠEN 22. DECEMBRA 1888. GOD. NA VELIKOJ 'NARODNOJ ' SKUPŠTINI, DRŽANOJ ' U BEOGRADU MESECA DECEMBRA 1888. GODINE // УСТАВ КРАЉЕВИНЕ СРБИЈЕ ПРОГЛАШЕН 22. ДЕЦЕМБРА 1888. ГОД. НА ВЕЛИКОЈ НАРОДНОЈ СКУПШТИНИ, ДРЖАНОЈ У БЕОГРАДУ МЕСЕЦА ДЕЦЕМБРА 1888. ГОДИНЕ, https://www.uzzpro.gov.rs/doc/biblioteka/digitalna-biblioteka/1888-ustavknjazevstva-srbije.pdf (dostęp: 23.06.2021).
Загрузки
Опубликован
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2021 Miscellanea Historico-Iuridica
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-ShareAlike» («Атрибуция — На тех же условиях») 4.0 Всемирная.
