From Greater Serbia to the Kingdom of SHS. A Few Remarks of a State System Historian
Keywords:
Balkans, nationalism, struggle for independence, Serbia, constitutionsAbstract
In the 19th century, the Balkan problem was a major political issue in Europe. The Balkans were under the rule of the Ottoman Empire for hundreds of years. Other great empires became increasingly involved in Balkan affairs: the Russian Empire and the Habsburg Empire of Austria (after 1867 Austria-Hungary). They divided the Balkans into their spheres of influence. The nations of the Balkans were culturally diverse. The process of forming the consciousness of nations was complicated; nationalisms and conflicts were growing. Religions were of great importance – Catholicism, Orthodoxy, Islam. Apart from tiny Montenegro, only the Serbs have fought heroically for independence since the early 19th century, making great sacrifices. Gradually they gained it: first, autonomy within the Ottoman Empire, then they became an independent principality, and finally an independent kingdom. From the mid-19th century until the end of World War I, they passed a total of five constitutions: 1835, 1869, 1888/9, 1901, 1903. They were based partly on the French (1814, 1830) and Belgian (1831) Basic Laws. All constitutions were relatively modern and liberal, at a high European level. In the article the author analyses and presents the most important contents of these constitutions. Over the years, a conviction was developed that it was Serbia that would unite and liberate the Balkan nations under its leadership. The author shows how the end of the First Great War brought a clash between the idea of a Greater Serbia and the ambitions of the Balkan nations living under Austro-Hungarian rule. The Kingdom of Serbs-Croats-Slovenes (Kingdom SHS) was established-full of internal troubles from the beginning.
References
Backer R., Islam: między fundamentalizmem a totalitaryzmem, [w:] Islam a świat, red. R. Backer, S. Kitaba, Toruń 2005.
Banac I., hasło Radić Stjepan, [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 2, Zagreb 1999.
Banac I., hasło Strossmayer Josip Juraj, [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 2, Zagreb 1999.
Batowski H., Rozpad Austro-Węgier 1914–1918. (Sprawy narodowościowe i działania dyplomatyczne), wyd. 2, Kraków 1982.
Benson L., Jugosławia. Historia w zarysie, tłum. B. Gutowska-Nowak, Kraków 2011.
Biskupski K., Ustrój polityczny Belgii, Toruń 1964.
Cetnarowicz A., Udział Polaków w rozwoju ruchów narodowych i idei zjednoczeniowej wśród Słowian południowych, [w:] Współcześni Słowianie wobec własnych tradycji i mitów. Sympozjum w Castel Gandolfo 19-20 sierpnia 1996, red. M. Bobrownicka, L. Suchaek, F. Ziejko, Kraków 1997.
Čolović I., Śmierć na Kosowym Polu. Historia mitu kosowskiego, tłum. Z. Dimitrijević, A. Łasek, M. Petryńska, M. Wierzbicka, Sejny 2019 .
Courtois S., Pannẻ J., Rewolucja światowa, wojna domowa i terror, [w:] Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, wstęp do wyd. pol. K. Kersten, Warszawa 1999.
Czamańska I., Szczepański W., Serbia, [w:] Vademecum bałkanisty. Lata 500–2007, red. I. Czamańska, Z. Pentek, Poznań 2009.
Črnja Z., Kulturna povijest Hrvatske, Opatija-Beograd 1988.
Despalatović E.M., Ljudevit Gaj and the Illyrian Movement, New York 1975.
Dymarski M., Kształtowanie się systemu politycznego Serbii i Bułgarii w XIX i pierwszych latach XX wieku, „Prace Komisji Środkowoeuropejskiej PAU” 2010, t. 18.
Encyklopedia politologii, red. M. Żmigrodzki, t. 2: Ustroje państwowe, red. W. Skrzydło, M. Chmaj, Zakamycze 2000.
Felczak W., Wasilewski T., Historia Jugosławii, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985.
Fiedorczyk P., Lityński A., Stawarska-Rippel A., Wojny XX wieku i ich skutki dla ustrojów państwowych i prawa, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2019, z. 1.
Gavrilović D., Stjepan Radić i Srbi (1871–1918.), Split 2002.
Gibas-Krzak D., Zmierzch panowania tureckiego na Bałkanach. Polityczne, społeczno-kulturowe i militarne uwarunkowania schyłku władania Bośnią i Hercegowiną przez Osmanów, „Balcanica Posnaniensia” 2015, XXII, z. 2.
Grodziski S., Habsburgowie. Dzieje dynastii, wyd. 2 poszerzone, Kraków 2013.
Gubrynowicz A., hasło Protić Stojan, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Horvat J., Ante Starčević. Kulturno-povijesna slika, Zagreb 1990.
Jelavich B., Historia Bałkanów, t. 1: Wiek XVIII i XIX, tłum. J. Polak i K. Salawa, Kraków 2005, t. 2: Wiek XX, tłum. M. Chojnacki, J. Hunia, Kraków 2005.
Kale E., Hrvatski kulturni i politički identitet, Osijek–Zagreb–Split 1999.
Klejn Z., Bułgaria. Szkice z dziejów najnowszych, Pułtusk 2005.
Koszel B., Żerko S., Słownik polityków XX wieku, Poznań 1997.
Leksykon historii powszechnej 1900–1945, red. S. Sierpowski przy współpr. S. Żerki, Poznań 1996.
Leksykon historii świata, red. A. Bartnicki, Warszawa 1998.
Mikołajczak M., Czamańska I., Czarnogóra, [w:] Vademecum bałkanisty. Lata 500–2007, red. I. Czamańska, Z. Pentek, Poznań 2009.
Morawski W., Szawłowska S., Wojny rosyjsko-tureckie od XVII do XX wieku, Warszawa 2006.
Orzelska A., hasło Aleksander I Karadziordziewić, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Orzelska A., hasło Korošec Antun, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Orzelska A., hasło Nikola Pašić, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Orzelska A., hasło Supilo Frano, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Orzelska A., hasło Trumbić Ante, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski i J. Kofman, Warszawa 2004.
Palmer A., Kto jest kim w polityce: Świat od roku 1860, Warszawa 1998
Palmowski J., Słownik najnowszej historii świata 1900–2007, red. wyd. pol. P.M. Majewski, Warszawa 2008, t. 1- 6.
Paruch W., Między polityzacją etnosu a etnicyzacją demosu: refleksje o polityce narodowej na Bałkanach, „Annales UMCS” 2016, sectio M, t. 1.
Pavičić S., Hrvatska vojna i ratna povijest. I prvi svjetski rat, Split 2009.
Pavlowitch S.K., Historia Bałkanów (1804–1945), tłum. J. Polak, Warszawa 2009.
Petrak N., hasło Korošec Antun, [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 1, Zagreb 1993.
Petrinović I., Politička misao Frana Supila, Split 1988.
Podolak M., System polityczny Chorwacji, [w:] Systemy polityczne państw bałkańskich, red. T. Bichta, M. Podolak, Lublin 2012.
Podolak M., System polityczny Serbii, [w:] Systemy polityczne państw bałkańskich, red. T. Bichta, M. Podolak, Lublin 2012.
Powszechna historia ustroju. Wybór źródeł, A. Bereza, A. Fermus-Bobowiec, G. Smyk, W. Tekely, W. Witkowski; wstęp W. Witkowski, przedmowa M. Kallas, Warszawa 2015.
Rapacka J., Leksykon tradycji chorwackich, Warszawa 1997.
Rapacka J., O idei jugosłowiańskiej jako idei narodowej, [w:] Współcześni Słowianie wobec własnych tradycji i mitów. Sympozjum w Castel Gandolfo 19-20 sierpnia 1996, red. M. Bobrownicka, L. Suchanek, F. Ziejko, Kraków 1997.
Reychman J., Historia Turcji, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973.
Roszkowski W., hasło Radić Stjepan, [w:] Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, red. W. Roszkowski, J. Kofman, Warszawa 2004.
Rubacha J., Bułgarski sen o Bizancjum. Polityka zagraniczna Bułgarii w latach 1878–1913, Warszawa 2004.
Šicel M., hasło Gaj Ljudevit, [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 1, Zagreb 1993.
Šišić F., Povijest Hrvata. Pregled povijesti hrvatskogo naroda 600–1918, Split 2004.
Skowronek J., Kraje bałkańskie w latach 1815–1849. Między status quo a radykalnymi przeobrażeniami, [w:] Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zajewski, t. 2, Warszawa 1991.
Skrzydło W., Belgia, [w:] Encyklopedia politologii, pod red. M. Żmigrodzkiego, t. 2: Ustroje państwowe, red. W. Skrzydło, M. Chmaj, Zakamycze 2000.
Skrzydło W., wstęp do: Konstytucja Belgii. Tekst jednolity z 14 lutego 1994 r., wstęp i tłumaczenie W. Skrzydło, Warszawa 1996.
Slišković S., Katolicyzm w służbie nacji, [w:] Josip Juraj Strossmayer. Hrvatska. Ekumenizam. Europa. Chorwacja. Ekumenizm. Europa, red. M. Dąbrowska-Partyka, M. Czerwiński, Kraków 2007.
Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej, red. W. Roszkowski, J. Kofman, Warszawa 2004.
Słownik historii XX wieku, B. Bankowicz, M. Bankowicz, A. Dudek, wyd. 2 rozszerzone, Kraków 1993.
Smith-Pavelić A., Dr Ante Trumbić Problem hrvatsko-sprskich odnosa, Munchen 1959.
Stranjaković D., Misja Franciszka Zacha w Zagrzebiu w 1848 roku, „Przegląd Historyczny” 1961, t. 52, z. 2.
Stančić N., Hrvatska nacija i nacjonalizam u 19. i 20. stoljeću, Zagreb 2002.
Strecha M., hasło Protić Stojan, [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 2, Zagreb 1999.
Tanty M., Bałkany w XX wieku. Dzieje polityczne, Warszawa 2003.
Todorova M., Bałkany wyobrażone, tłum. P. Szymon, M. Budzińska, Wołowiec 2008.
Vademecum bałkanisty. Lata 500-2007, red. I. Czamańska, Z. Pentek, Poznań 2009.
Visković V., hasło Supilo Frano [w:] Krležijana, red. V. Visković, t. 2, Zagreb 1999.
Waldenberg M., Rozbicie Jugosławii. Jugosłowiańskie lustro międzynarodowej polityki, t. 1: 1991–2002, t. 2: 2002–2004, Warszawa 2005.
Wasilewski T., Historia Bułgarii, wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1988.
Wereszycki H., Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Kraków 1986.
Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2005, t. 1-31.
Wojnicki J., Instytucja rządu Republiki Serbii w systemie organów władzy, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2010, z. 2-3.
Wojnicki J., System konstytucyjny Serbii i Czarnogóry, Warszawa 2005.
Zdanowski J., Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku, Wrocław 2010.
Zieliński B., Josip Juraj Strossmayer a idea zjednoczonej Europy, [w:] Josip Juraj Strossmayer. Hrvatska. Ekumenizam. Europa. Chorwacja. Ekumenizm. Europa, red. M. Dąbrowska-Partyka, M. Czerwiński, Kraków 2007.
Znamierowska-Rakk E., Idea narodowa w konfrontacji z zamysłami wspólnotowymi. Przykład Jugosławii, „Kwartalnik Historyczny” 2018, t. CXXV, z. 2.
Znamierowska-Rakk E., Z genezy pierwszego państwa jugosłowiańskiego. Idea narodowa w konfrontacji z koncepcją wspólnotową na Bałkanach, [w:] Europa Środkowa i Bałkany. Konteksty historyczne i politologiczne. Narody, mniejszości narodowe i religijne. Księga jubileuszowa ofiarowana Prof. dr hab. Irenie Stawowy-Kawce, red. M. Korzeniewska-Wiszniewska, A. Kastory, R. Woźnica, Kraków 2019.
Burić J., Grof Janko Drašković, https://hrcak.srce.hr (01.08.2021).
Drašković Janko, hasło [w:] https://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?ID=16192 (01.08.2021).
http://srpskaenciklopedija.org/doku.php?id= (21.08.2020).
Konstytucja (28 VI 1921) Królestwa SHS (tzw. widowdańska; tekst: Ustav Kral'evine Srba, Hrvata i Slovenaca (1921) // Konstytucja (28 VI 1921) Królestwa SHS (tzw. widowdańska ; tekst: Устав Краљевине Срба, Хрвата и Словенаца (1921), [w:] https://sr.wikisource.org/wiki/Устав_Краљевине_Срба,_Хрвата_и_Словенаца_(1921) (28.10.2018).
Konstytucja 1869, https://www.uzzpro.gov.rs/doc/biblioteka/digitalna-biblioteka/Ustav%20knjazevstva%20Srbije%201869.pdf (23.06.2021); http://mojustav.rs/wpcontent/uploads/2013/04/Namesnicki-ustav-iz-1869.pdf (26.07.2021).
Konstytucja 1901 Ustav Kral'evine Srbi'e, 1901 // Konstytucja 1901 Устав Краљевине Србије, 1901., https://www.uzzpro.gov.rs/biblioteka-digit.html (23.06.2021).
Konstytucja 1903 USTAV ZA KRAL'EVINU SRBIJ'U PRPGLAŠEN 5. J'una 1903 G., PBNARPDPVAN U SRPSKIM NPVINAMA 7. J'una 1903 G., ZBPRNIK LVIII, 552 // Konstytucja 1903 УСТАВ ЗА КРАЉЕВИНУ СРБИЈУ ПРПГЛАШЕН 5. ЈУНА 1903 Г., ПБНАРПДПВАН У СРПСКИМ НПВИ НАМА 7. ЈУНА 1903 Г., ЗБПРНИК LVIII, 552, https://projuris.org/RETROLEX/Ustav%20Kraljevine%20Srbije%20(1903).pdf (25.07.2021).
Królestwo SHS; tekst noweli konstytucyjnej 1929 r.: Zakon_o_kral'evsko'_vlasti-_i_vrhovno'_državno'_upravi_(1929) // Закон_о_краљевск ој_власти_и_врховној_државној_управи_(1929), https://sr.wikisource.org/wiki/Закон_о_краљевској_власти_и_врховној_државној_управи_(1929) (28.10. 2018).
MAPA Serbia 1878 – źrodło: https://pl.wikinew.wiki/wiki/Principality_of_Serbia (21.07.2021).
Starčević Ante, hasło [w:] https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Starcevic-Ante;3979058.html (01.08.2021).
Ustav Kral'evine Srba, Hrvata i Slovenaca (1921) //Устав Краљевине Срба, Хрвата и Словенаца (1921), https://sr.wikisource.org/wiki/Уcтав_Краљевине_Срба,_Хрвата_и_Словенаца_(1921) (28.10.2018).
USTAV KRAL'EVINE SRBIJ'E PROGLAŠEN 22. DECEMBRA 1888. GOD. NA VELIKOJ 'NARODNOJ ' SKUPŠTINI, DRŽANOJ ' U BEOGRADU MESECA DECEMBRA 1888. GODINE // УСТАВ КРАЉЕВИНЕ СРБИЈЕ ПРОГЛАШЕН 22. ДЕЦЕМБРА 1888. ГОД. НА ВЕЛИКОЈ НАРОДНОЈ СКУПШТИНИ, ДРЖАНОЈ У БЕОГРАДУ МЕСЕЦА ДЕЦЕМБРА 1888. ГОДИНЕ, https://www.uzzpro.gov.rs/doc/biblioteka/digitalna-biblioteka/1888-ustavknjazevstva-srbije.pdf (dostęp: 23.06.2021).
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2021 Miscellanea Historico-Iuridica
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.