Uprawnienia nadzwyczajne Prezydenta Rzeczypospolitej w świetle przepisów konstytucji kwietniowej z 1935 r.
Słowa kluczowe:
prezydent, stany nadzwyczajne, II Rzeczpospolita, dekrety z mocą ustawy, siły zbrojneAbstrakt
Przedmiotem artykułu jest analiza uprawnień nadzwyczajnych Prezydenta w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 kwietnia 1935 r. (tzw. Konstytucji kwietniowej). Przyjmowała ona system rządów, w którym Prezydent sprawował funkcję najwyższego czynnika w państwie (hiperprezydencjalizm). Podlegały mu naczelne organy państwa, łącznie z parlamentem, rządem i sądami. W razie konieczności użycia Sił Zbrojnych do obrony państwa Prezydent mógł wprowadzić stan wojenny. Konstytucja pozwalała w takiej sytuacji na realizację szeregu uprawnień nadzwyczajnych, w tym wydawanie dekretów z mocą ustawy i powołanie izb parlamentarnych (Sejmu i Senatu) w zmniejszonym składzie. W razie wybuchu wojny Prezydent uzyskiwał możliwość mianowania Naczelnego Wodza oraz powołania swojego następcy, którego kadencja upływała trzy miesiące po zawarciu pokoju. Prezydent dysponował również uprawnieniami nadzwyczajnymi w czasie stanu wyjątkowego. Zdaniem autora artykułu na tle Konstytucji kwietniowej Prezydent mógł także realizować uprawnienia nadzwyczajne w razie niewykonywania przez podległe mu organy państwa zadań przypisanych im przez Konstytucję.
Bibliografia
Ajnenkiel A., Ewolucja systemów ustrojowych w Europie Środkowej 1918-1939, [w:] Dyktatury w Europie Środkowo-Wschodniej 1918-1939. Konferencja naukowa w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk 2-3 XII 1971, red. A. Lergetporer-Jakimow, Wrocław 1973.
Błachowski P., Wpływ Konstytucji kwietniowej na pozycję Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w ustawie zasadniczej z 2 kwietnia 1997 r., „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2006, t. LVIII, z. 2.
Brzeziński M., Stany nadzwyczajne w polskich konstytucjach, Warszawa 2007.
Car S., Czynnik równowagi w nowej Konstytucji, Warszawa 1934.
Chmurski A., Nowa konstytucja, Warszawa 1935.
Czajowski J., Senat w Konstytucji z 23 kwietnia 1935 roku, „Przegląd Sejmowy” 2005, nr 2.
Deryng A., Akty rządowe głowy państwa, Lwów 1934.
Deryng A., Siły Zbrojne jako organ władzy państwowej w nowej Konstytucji, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" 1938, nr 1.
Dunaj K., Weimarski model prezydentury, Warszawa 2010.
Gdulewicz E., Zasada jednolitej i niepodzielnej władzy Prezydenta w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1935 r., "Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska" 1974, Sectio G (Ius), vol. XXI.
Gdulewicz E., Gwiżdż A., Witkowski Z., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1935 r., [w:] Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, t. 2, red. M. Kallas, Warszawa 1990.
Górecki D., Polskie naczelne władze państwowe na uchodźstwie w latach 1939-1990, Warszawa 2002.
Górecki D., Pozycja ustrojowo-prawna Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych w Polsce w latach 1935-1939, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica " 1992, t. 51.
Górecki D., Pozycja ustrojowo-prawna Prezydenta Rzeczypospolitej i Rządu w Ustawie Konstytucyjnej z 23 kwietnia 1935 roku, Łódź 1992.
Górecki D., Prezydent w Konstytucji kwietniowej – oryginalność rozwiązania konstytucyjnego, [w:] Prawo konstytucyjne II Rzeczypospolitej. Nauka i instytucje. XLVII Ogólnopolski Zjazd Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, red. P. Sarnecki, Kraków 2006.
Górecki D., Sejm w Ustawie Konstytucyjnej 23 kwietnia 1935 roku, „Przegląd Sejmowy” 2005, nr 2.
Górski G., Polonia Restituta. Ustrój państwa polskiego w XX wieku, Lublin 2007.
Grzybowski K., Zasady Konstytucji kwietniowej. Komentarz prawniczy do części I. Ustawy Konstytucyjnej, [w:] K. Grzybowski, O demokracji i dyktaturze. Wybór pism, Kraków 2017.
Karpiuk M., Kształtowanie się instytucji stanów nadzwyczajnych w Polsce, Warszawa 2013.
Komarnicki W., Ustrój państwowy Polski współczesnej, Wilno 1937.
Kotarski A., Nadzwyczajne uprawnienia Prezydenta Rzeczypospolitej w czasie wojny. Uregulowania Konstytucji kwietniowej oraz wnioski de lege ferenda, [w:] O kształt Rzeczpospolitej. Studia z zakresu polskiej myśli politycznej i ustrojowej okresu międzywojennego, red. P. Gofron, A. Paderewska, A. Matuła, Kraków 2016.
Kulesza W.T., Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 roku, „Przegląd Sejmowy” 2005, nr 2.
Kulig A., Uwagi o kształtowaniu ustawodawstwa w Konstytucji kwietniowej, [w:] Zagadnienia prawa konstytucyjnego. Polskie i zagraniczne rozwiązania ustrojowe. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Dariuszowi Góreckiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. K. Skotnicki, K. Składowski, A. Michalak, Łódź 2016.
Kumaniecki K.W., Nowa konstytucja polska, Kraków 1935.
Marszałek P.K., Najwyższe władze wojskowe w systemie ustrojowym II Rzeczypospolitej, Wrocław 2011.
Mażewski L., Bezpieczeństwo publiczne. Stany nadzwyczajne w Rzeczypospolitej Polskiej oraz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej 1918-2009, Toruń 2010.
Mażewski L., Prezydencjalna odmiana systemu parlamentarnego w Konstytucji kwietniowej, „Studia Prawnicze” 1984, nr 3-4.
Mojak R., Instytucja Prezydenta w polskim prawie konstytucyjnym, cz. II: 1935-1939, "Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska" 1990, Sectio G (Ius), vol. XXXVII.
Nikulin J., Rola, miejsce i zadania Sił Zbrojnych w konstytucyjno-prawnych uwarunkowaniach historycznych, [w:] Konstytucyjny obowiązek obrony Ojczyzny. Uwarunkowania organizacyjno-prawne, Stalowa Wola 2009.
Orlewicz T.J., Zasady konstytucji z 23 kwietnia 1935 roku, Warszawa 1935.
Pietrzak M., Druga Rzeczpospolita, [w:] J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2009.
Prokop K., Modele stanu nadzwyczajnego, Białystok 2012.
Rostocki W., Pięćdziesiąt pięć lat mocy obowiązującej Konstytucji Kwietniowej. Ustrój władzy państwowej w ustawie zasadniczej i w praktyce, Lublin 2002.
Sarnecki P., Dekrety Konstytucji kwietniowej, [w:] Zagadnienia prawa konstytucyjnego. Polskie i zagraniczne rozwiązania ustrojowe. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Dariuszowi Góreckiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. K. Skotnicki, K. Składowski, A. Michalak, Łódź 2016.
Sarnecki P., Głowa państwa w obu polskich konstytucjach kwietniowych, [w:] Podstawowe zagadnienia konstytucjonalizmu państw współczesnych. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Ewie Gdulewicz w siedemdziesięciolecie urodzin, red. R. Mojak, W. Skrzydło, Lublin 2014.
Schorr A., Założenia Konstytucji kwietniowej. Próba charakterystyki, Warszawa 1936.
Starzewski M., Kilka dalszych zagadnień Konstytucji kwietniowej, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" 1938, z. 3.
Starzewski M., Uwagi o zwierzchnictwie sił zbrojnych oraz o prawie łaski Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, "Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne" 1936, t. XXX.
Starzewski M., Uwagi prawno-polityczne nad projektem konstytucji wicemarszałka Cara, Kraków 1934.
Starzyński S., Analiza Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1935 roku, [w:] S. Starzyński, Studia konstytucyjne. Wybór pism, Kraków 2018.
Szymanek J., Dwie konstytucje – dwie inspiracje. Dziedzictwo polskiego konstytucjonalizmu okresu międzywojennego, [w:] Konstytucje polskie dwudziestolecia międzywojennego. Doświadczenia, inspiracje, instytucje, red. P. Czernicki, B. Opaliński, Warszawa 2014.
Szymanek J., Tradycje konstytucyjne. Szkice o roli ustawy zasadniczej w społeczeństwie demokratycznym, Warszawa 2006.
Wawrzyniak J., Dziedzictwo i tradycja polskiego konstytucjonalizmu, [w:] Zasady podstawowe Polskiej Konstytucji, red. W. Sokolewicz, Warszawa 1998.
Witkowski Z., Szewczyk M., Stosunki cywilno-wojskowe pod rządem Ustawy Konstytucyjnej z 23 kwietnia 1935 r., [w:] Zagadnienia prawa konstytucyjnego. Polskie i zagraniczne rozwiązania ustrojowe. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Dariuszowi Góreckiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. K. Skotnicki, K. Składowski, A. Michalak, Łódź 2016.
Wołpiuk W.J., Siły Zbrojne w regulacjach Konstytucji RP, Warszawa 1998.
Zwierzchowski E., Józef Piłsudski o ustrojowej roli Prezydenta w Odrodzonej Rzeczypospolitej, [w:] Studia z prawa konstytucyjnego. Księga jubileuszowa dedykowana Prof. zw. dr. hab. Wiesławowi Skrzydle, red. J. Posłuszny, J. Buczkowski, K. Eckhardt, Przemyśl-Rzeszów 2009.
Zwierzchowski E., Prezydent i rząd w Konstytucji z 23 kwietnia 1935 roku, „Przegląd Sejmowy” 2005, nr 2.
