Tortury w świetle bulli Ad extirpanda (1252) papieża Innocentego IV
Słowa kluczowe:
Innocenty IV, tortury w średniowieczu, prawo rzymskieAbstrakt
W niniejszym artykule autor omawia treść bulli Ad extirpanda z 1252 r. i szuka odpowiedzi na pytanie dlaczego papież Innocenty IV zezwolił w niej władzy świeckiej i kościelnej na stosowanie tortur w procesach przeciwko heretykom. Dotyczyło to tak oskarżonych jak i świadków. Ceniony romanista, jakim był Sinibaldo Fieschi działał w okresie średniowiecznej odnowy prawa rzymskiego. Niewątpliwie to, jak i wiele innych czynników, np. rozwój inkwizycji, rzutowało na decyzję papieża. Sama kwestia tortur w bulli potraktowana została dość marginalnie, a dokument bardziej dotyczył postępowania inkwizycyjnego. W artykule dominuje metoda historyczno-prawna, ale autor sięga także do tych dogmatyczno-prawnych czy porównawczych. Zanim szczegółowo omowi treść bulli i racje jej ogłoszenia pochyla się nad postacią i nauczaniem Innocentego IV, który między 1213, a 1225 r. studiował prawo w Bolonii. Bulla z 1252 r. była adresowana do przywódców wszystkich komun Italii, czyli do podestów, rektorów, rad Lombardii, Romanii, Marchii Trewizańskiej. Tortury były środkiem do uzyskania przyznania się do winy, które było bardzo ważne w katalogu rożnych środków dowodowych, jak przysięga stron, świadkowie, sądy boże czy dokumenty. Tortury w świetle konstytucji 25 omawianej bulli nie powinny prowadzić do utraty członków ciała czy samego życia. Ich celem było doprowadzenie heretyków do wypowiedzenia swoich błędów i oskarżenia innych heretyków im znanych. Sama zaś procedura inkwizycyjna wzmacniała władzę papieża czy biskupów. Była bardziej racjonalna od ordaliów.
Bibliografia
Amielańczyk K., Quaestio per tormenta. O wartości dowodowej zeznań uzyskanych za pomocą tortur w rzymskim procesie karnym okresu pryncypatu, [w:] O prawie i jego dziejach. Księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, ks. I, Białystok-Katowice 2010.
Angliviel de la Beaumelle L., Les mots de la torture au IVe siècle, [w:] La torture judiciaire. Approches historiques et juridiques, vol. 1, sous la direction de Bernard Durand avec la collaboration de Leah Otis-Cour, Lille 2002.
Artifoni E., I podestà professionali e la fondazione retorica della politica comunale, „Quaderni storici. Nuova serie” 1986, t. 21, nr 63.
Bishop J., Aquinas on Torture, „New Blackfriars” 2006, t. 87, nr 1009.
Brzozecki S., s.v. Piotr z Werony, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 15, red. E. Gigilewicz i inni, Lublin 2011.
Cantini J.A., De autonomia iudicis saecularis et de Romani pontificis plenitudine potestatis in temporalibus secundum Innocentium IV, „Salesianum” 1961, t. 23.
Cyrilli Rubei Bargomatis, De Morientium eleemosynis, Lugundi 1680.
Delisle M.L., Notice sur la Chronique d’un dominicain de Parme, Paris 1896.
Dębiński A., Kościół i prawo rzymskie, Lublin 2007.
Dopierała K., Księga papieży, Poznań 1996.
Ermini G., I rettori provinciali della Stato della Chiesa da Innocenzo III all’Albornoz, [w:] G. Ermini, Ricerche storico-giuridiche, a cura di O. Capitani, E. Menestò, Spoleto 1997.
Franchini V., Saggio di ricerche sull’instituto del Podestà nei comuni medievali, Bolonia 1912.
Gilli P., Théry J., Le gouvernement pontifical et l’Italie des villes au temps de la théocratie (fin-XIIe-mi-XIVe s.). Sources latines réunies, présentées et traduites par Patrick é et Julien Théry, Montpellier 2010.
Hemperek P., W. Góralski, Historia źródeł i nauki prawa kanonicznego, Lublin 1995.
Jallamion C., Entre ruse du droit et impératif humanitaire: la politique de la torture judiciaire du XIIe au XVIIIe siècle, „Archives de politique criminelle” 2003, nr 25.
Jan Paweł II, Encyklika Ut unum sint Ojca Świętego Jana Pawła II o działalności ekumenicznej, Wrocław 2000.
Jońca M., s.v. Tormenta, [w:] Leksykon rzymskiego prawa karnego. Podstawowe pojęcia, red. Idem, Warszawa 2022.
Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994.
Kelly H.A., Judicial Torture in Canon Law and Church Tribunals: From Gratian to Galileo, „The Catholic Historical Review” 2015, Vol. 101, No. 4.
Koredczuk J., Legalna teoria dowodowa i jej wpływ na rozwój inkwizycyjnego procesu karnego, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2009, t. 12.
Koredczuk J., Prawo dowodowe w czasach nowożytnych, [w:] System Prawa Karnego Procesowego, red. nacz. P. Hofmański, t. VIII cz. 1, Dowody, red. naukowa J. Skorupka, autorzy: Ł. Błaszczak, D. Gruszecka, B. Janusz-Pohl, J. Kasprzak, M. Kłopocka-Jasińska, J. Koredczuk, K. Kremens, H. Kuczyńska, C. Kulesza, D. Nowicka, Sz. Pawelec, M.J. Ptak, M. Rogacka-Rzewnicka, J. Rominkiewicz, A. Sakowicz, J. Skorupka, D. Solodov, D. Wąsik, Warszawa 2019.
Kras P., „Jak chwytać lisy w Pańskiej winnicy”? Treści antyheretyckie w kazaniach św. Bernarda z Clairvaux i Hélinanda z Froidmont, „Roczniki Historyczne” 2014, t. 80.
L’Hermite-Leclercq P., La torture judiciaire chez Thomas d’Aquin, [w:] La torture judiciaire. Approches historiques et juridiques, vol. 1, sous la direction de Bernard Durand avec la collaboration de Leah Otis-Cour, Lille 2002.
Le Bras G., Innocent IV romaniste. Examen de l’Apparatus, „Studia Gratiana” 1967, vol. 11.
Le Pogam P.Y., De la «Cité de Dieu» au «Palais du Pape». Les résidences pontificales dans la seconde moitié du XIIIe siècle (1254-1304), Rome 2005.
Litewski W., Rzymski proces karny, Kraków 2003.
Mikołajczyk M., Proces kryminalny w miastach Małopolski XVI-XVIII wieku, Katowice 2013.
Nicolaus capitulis 106 ad Bulgarorum consulta respondet. 866 (Nov. 13). Epistola 99, [w:] Monumenta Germaniae Historica. Epistolarum tomus VI, edidit Societas Aperiendis Fontibus rerum germanicarum Medii Aevi, Berolini 1925.
Nowicka D., Prawo dowodowe w starożytnym Rzymie, [w:] System Prawa Karnego Procesowego, red. nacz. P. Hofmański, t. VIII cz. 1, Dowody, red. naukowa J. Skorupka, autorzy: Ł. Błaszczak, D. Gruszecka, B. Janusz-Pohl, J. Kasprzak, M. Kłopocka-Jasińska, J. Koredczuk, K. Kremens, H. Kuczyńska, C. Kulesza, D. Nowicka, Sz. Pawelec, M.J. Ptak, M. Rogacka-Rzewnicka, J. Rominkiewicz, A. Sakowicz, J. Skorupka, D. Solodov, D. Wąsik, Warszawa 2019.
Pacaut M., L’autorité pontificale selon Innocent IV, „Le Moyen Age” 1960, t. 66.
Panizo Orallo S., Persona juridica y ficción. Estudio de la obra de Sinibaldo de Fieschi (Inocencio IV), Pamplona 1975.
Piergiovanni V., “Sinibaldo dei Fieschi decretalista. Ricerche sulla vita”, Collectanea Stephan Kuttner IV, „Studia Gratiana” 1967, vol. 14.
Piergiovanni V., Norme, scienza e pratica giuridica tra Genova e l’Occidente medievale e moderno, Genova 2012.
Pisanu L., L’attività politica di Innocenzo IV e i Francescani (1243-1254), Roma 1969.
Pouzet P., Le pape Innocent IV à Lyon. Le Concile de 1245, „Revue d’histoire de l’Eglise de France” 1929, t. 15, nr 68.
Ptak M., Prawo dowodowe w okresie średniowiecza, [w:] System Prawa Karnego Procesowego, red. nacz. P. Hofmański, t. VIII cz. 1, Dowody, red. naukowa J. Skorupka, autorzy: Ł. Błaszczak, D. Gruszecka, B. Janusz-Pohl, J. Kasprzak, M. Kłopocka-Jasińska, J. Koredczuk, K. Kremens, H. Kuczyńska, C. Kulesza, D. Nowicka, Sz. Pawelec, M.J. Ptak, M. Rogacka-Rzewnicka, J. Rominkiewicz, A. Sakowicz, J. Skorupka, D. Solodov, D. Wąsik, Warszawa 2019.
Sacrorum Conciliorum nova et amplissima collectio,vol. 23 (Mansi), Venetiis 1779.
Sadowski P., Czy starożytni Rzymianie prześladowali tylko chrześcijan?, [w:] Urzeczywistnianie wolności przekonań religijnych i praw z niej wynikających, red. S.L. Stadniczeńko, S. Rabiej, Opole 2012.
Sarti M., Fattorini M., De claris Archigymnasii Bononiensis Professoribus, I, Bologna 1888-1896.
Schiavo S., Cesare Beccaria, la tortura e i „romani legislatori”, „Diritto@Storia. Rivista Internazionale di Scienze Giuridiche e Tradizione Romana” 2016, nr 14, https://www.dirittoestoria.it/14/tradizione/Schiavo-Beccaria-tortura-romani-legislatori.htm.
Sitek B., „Quaestionem” intellegere debemus tormenta et corporis dolorem ad eruendam veritatem, [w:] Crimina et mores. Prawo karne i obyczaje w starożytnym Rzymie, red. M. Kuryłowicz, Lublin 2001.
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997.
Śmigiel K., s.v. Innocenty IV, Sinibald Fieschi, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 7, red. M. Daniluk i inni, Lublin 1997.
Thomas Y., Les procédures de la majesté, la torture et l’enquête depuis les Julio-Claudiens, [w:] Mélanges à memoire d’André Magdalain, Paris 1998.
Vigneron R., La «question» judiciaire vue par les jurisconsultes romains, [w:] La torture judiciaire. Approches historiques et juridiques, vol. 1, sous la direction de Bernard Durand avec la collaboration de Leah Otis-Cour, Lille 2002.
Weiss A., s.v. Inkwizycja, EK, t. 7, red. M. Daniluk i inni, Lublin 1997.
Wielomski A., Teokracja papieska 1073-1378. Myśl polityczna papieży, papalistów i ich przeciwników, Warszawa 2018.
Zajadło J., Tortury jako problem filozoficzno-prawny?, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2007, t. 17.
Zalewski B., Ustawodawstwo Konstantyna Wielkiego dotyczące przeprowadzania i oceny dowodów, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Prawnicza” 2019, t. 24.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
