Władza królewska ze szczególnym uwzględnieniem uprawnień prawodawczych monarchy w Królestwie Danii epoki Waldemarów. Analiza na podstawie wybranych źródeł prawa z I poł. XIII w.
Ключевые слова:
władza królewska, władza prawodawcza, prawodawstwo królewskie, Prawo Jutlandzkie, przedmowa do Prawa Jutlandzkiego, epoka WaldemarówАннотация
Okres w dziejach Danii zapoczątkowany objęciem władzy przez Waldemara I w 1157 r., a zakończony śmiercią jego najmłodszego syna Waldemara II (1241) zwanego przez potomnych Zwycięzcą lub Prawodawcą uznawany jest w historiografii duńskiej za czas znaczących zmian społecznych, politycznych oraz prawnych. Niekiedy jest on wręcz określany mianem złotego okresu dziejów Królestwa w średniowieczu tzw. epoki Waldemarów. Po latach wewnętrznych walk o władzę, faktycznego rozbicia dzielnicowego i uznania zwierzchności lennej cesarza, blisko 100-letnie panowanie Waldemara I i jego dwóch synów przyniosło ponowną konsolidację państwa, z którą wiązało się poszerzenie władzy królewskiej, w tym prawodawczych uprawnień władców. Procesowi temu towarzyszyła współpraca na linii państwo – Kościół, którego wsparcie i aprobata doprowadziły nie tylko do szeregu podbojów terytorialnych, uporządkowania skarbowości i aparatu administracyjnego, ale także do spisania obowiązujących praw. Należy podkreślić, że począwszy od wydania w 1200 r. Prawa króla Kanuta o zabójstwach, monarcha zaczyna występować jako samodzielny prawodawca, co mając na uwadze zwyczajowe uprawnienia prawodawcze, przysługujące wiecom dzielnicowym (ting), stanowi istotne novum. Za zwieńczenie wzmożonej działalności legislacyjnej władców „epoki Waldemarów” uznać należy „danie” w 1241 pierwszego w dziejach Danii spisu praw dzielnicy Jutlandii – Jyske Lov, które opatrzone zostało sankcją królewską. Prawo to poprzedzone jest przedmową, którą uznać można za sui generis ustawę zasadniczą wskazującą m.in. zakres praw i obowiązków monarchy, w tym uprawnień prawodawczych króla. Analiza wybranych rozporządzeń królewskich z I poł. XIII w., w tym przede wszystkim przedmowy do Jyske Lov pozwoli, przy uwzględnieniu tła politycznego, przybliżyć zakres władzy królewskiej władców „epoki Waldemarów”, ze szczególnym uwzględnieniem uprawnień prawodawczych monarchy.
Библиографические ссылки
Andersen N.K., Kanonisk Rets Indflydelse paa Jyske Lov, [w:] Med Lov skal Land bygges, red. E. Reitzel-Nielsen, København 1941.
Andersen P., Fra mund til skrift – når rettens tilgængelighed afpersonaliseres, [w:] Om rettens tilgængelighed, red. P. Andersen, Arhus 2008.
Andersen P., Legal Procedure and Practice in Medieval Denmark, Leiden–Boston 2011.
Andersen P., Rex imperator in regno suo. Dansk kongemagt og rigslovgivning i 1200-tallets Europa, Odense 2005.
Andersen P., Studier i dansk proceshistorie. Tiden indtil Danske Lov 1683, København 2010.
Arup E., Danmarks Historie, bd. 1: Land og Folk til 1282, København 1925.
Baszkiewicz J., Myśl polityczna wieków średnich, Warszawa 1970.
Boucoyannis D., Kings as Judges. Power, Justice, and the Origins of Parliaments, New York 2021.
Christensen A.E., Kongemagt og aristokrati. Epoker i middelalderlig dansk statsopfattelse indtil unionstiden, København 1968.
Christensen A.E., Ret og magt i dansk middelalder, København 1978.
Czapliński W., Dzieje Danii nowożytnej (1500–1975), Warszawa 1982.
Czapliński W., Gorski K., Historia Danii, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965.
Damsholt N., Kingship in the Arengas of Danish Royal Diplomas 1140–1223, „Mediaeval Scandinavia” 1970 , nr 3.
Danstrup, J., Trak af den politiske Kamp 1132-82, [w:] Festskrift til Erik Arup. Den 22. November 1946, red. A. Friis, A. Olsen, København 1946.
Das jütsche Recht, übersetz K. von See, Weimar 1960.
Fenger O., En anledning, [w:] Jydske Lov 750 år, red. O. Fenger, Chr.R. Jansen, København 1991.
Fenger O., Fejde og mandebod. Studier over slagtsasvaret i germansk og gammeldansk ret, København 1971.
Fenger O., Gammeldansk ret. Dansk rets historie i oldtid og middelalder, Aarhus 1983.
Gaca A., Baltic Slavs fighting at sea from the ninth to twelfth century: the phenomenon of over a hundred years of Slavic domination over the Baltic Sea., „Studia Iuridica Toruniensia” 2019, t. 24.
Gaca A., Prawo Jutlandzkie Waldemara II (Jyske Lov) z 1241 roku, Toruń 2007.
Gaca A, Kodeks Duński króla Chrystiana V z roku 1683, Toruń 1992.
Górski K., Polska w zlewisku Bałtyku, Gdańsk – Bydgoszcz – Szczecin 1947.
Hansen J.Q, Regnum et sacerdotium. Forholdet mellem stat og Kirke i Danmark 115–1170, [w:] Middelalderstudier tilegnede Aksel E. Christensen, red. T.E. Christensen, København 1966.
Heine N.G., Valdemar II.s Undenrigspolitik, [w:] Østerproblemer omkring 1200, Aarhus – København 1941.
Historia Polski, t. 1, cz. I, red. H. Łowmiański, T. Manteuffel, L. Grosfeld, B. Leśnodorski, Warszawa 1955.
Hoff A., Lov og Landskab. Landskabslovenes bidrag til forståelsen af landbrugs- og landskabsudviklingen i Danmark ca. 900–1250, Aarhus 1997.
Holberg L., Dansk og fremmed Ret, København 1891.
Holberg L., Leges Valdemari Regis. Kong Valdemars Lov, København 1896.
Landskabslove, https://denstoredanske.lex.dk/landskabslove.
Skånske Lov, https://denstoredanske.lex.dk/Sk%C3%A5nske_Lov.
Hybel N., The Nature of Kingship c. 800–1300, Leiden – Boston 2018.
Iuul S., Jyske Lov 1241–1941, „Juristen” 1941.
Iuul S., Lov og Ret i Danmark, København 1969.
Jordan K., Heinrich der Löwe und Dänmark, [w:] Geschichtliche Kräfte und Entscheidungen, Festschrift zum 65. Geb. von Otto Becker, Wiesbaden, 1954.
Jørgensen P. J., Dansk Retshistorie, København 1969.
Jørgensen S., Jydske Lov i europaisk sammenhang, [w:] Jydske Lov 750 år, Viborg 1991.
Kjær M., Vogt H., En dansk retshistorie fra middelalder til grundlov, København 2020.
Koch. H., Danmarks Historie, bd. 3: Kongemagt og Kirke 1060–1241, red. J. Danstrup, H. Koch, København 1963.
Lammers W., Verzicht auf Reichsgebiet. Friederichs II. Urkunde von Metz 1214, [w:] Geschichte und Verfassungsfűge, Frankfurter Festgabe fűr Walter Schlesinger, Frankfurt am Mein 1973.
Larsen J.E., Retshistoriske Afhandlinger og Foredrag. Samlede Skrifter, I. Afdeling, Bd. 1, København 1857–1861.
Lauring P., Valdemarerne, København 1974.
Małłek J., Historia Norwegii, Toruń 2019.
Matthiesen H., Byer og bybebyggelse [w:] Nordisk kultur, XVIII, Stockholm – Oslo – København 1933,
Med. Lov skal Land bygges, red. E. Reitzel-Nielsen, København 1941.
Morawiec J., Dania, Poznań 2019.
Plesner J., Lübeck og Danmark ved Aar 1200, “Scandia” 1936, bd. 9.
Samling af Danske Forordninger indtil 1500, [w:] Aarsberetninger fra det Kongelige Geheimearchiv, udg. C.F. Wegener, bd V, Kjöbenhavn 1875.
Schultz Danmarkshistorie, bd. 1, red. A. Friis, A. Linvald, M. Mackeprang, København 1949.
Skaanske Lov og Jyske Lov, udg. E. Kroman, S. Iuul, København 1956.
Tamm D., Dansk retshistorie, København 1996.
Tamm D., Jørgensen J.U., Dansk retshistorie i hovedpunkter fra Landskabslovene til Ørsted. bd. II Oversigt over retsudviklingen, København 1978.
Tamm D., Jydske Lov i Danske Lov, [w:] Jydske Lov 750 år, red. O. Fenger, Chr.R. Jansen, Viborg 1991.
The Danish Medieval Laws. The laws of Scania, Zealand and Jutland, red. D. Tamm, H. Vogt, London 2016.
The Liber Legis Scaniae. The Latin Text with Introduction, Translation and Commentaries, red. D. Tamm, London 2017.
Ulsig E., Valdemars Sejrs Kongemagt, [w:] Jydske Lov 750 år, Viborg 1991.
Vogt H., Jyske Lov, Aarhus 2019.
Vogt H., The kin’s collective responsibility for the payment of man’s compensation in medieval Denmark, [w:] Wergild, Compensation and Penance. The Monetary Logic of Early Medieval Conflict Resolution, red. L. Bothe, S. Esders, H. Nijdam, Leiden 2021.
Загрузки
Опубликован
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2023 Miscellanea Historico-Iuridica
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-ShareAlike» («Атрибуция — На тех же условиях») 4.0 Всемирная.
