Likwidacja Najwyższego Sądu Wojskowego w 1962 roku – przyczyny, kontrowersje i konsekwencje na przyszłość
Ключевые слова:
Najwyższy Sąd Wojskowy, ustrój sądów, Sąd Najwyższy, prawo karne wojskowe, Polska Rzeczpospolita LudowaАннотация
Dnia 15 lutego 1962 roku została uchwalona przez Sejm PRL ustawa o Sądzie Najwyższym. Jej głównym celem była realizacja zapowiedzi art. 51 Konstytucji PRL, wedle którego to Sąd Najwyższy miał być naczelnym organem sądowym PRL, sprawującym nadzór judykacyjny nad innymi sądami. Zamiarem projektodawców było również zrealizowanie konstytucyjnej zasady wyboru sędziów Sądu Najwyższego przez Radę Państwa. Z tych powodów dziś już niewiele osób kojarzy ten fakt z likwidacją Najwyższego Sądu Wojskowego, który do tamtej pory stał na czele sądownictwa wojskowego. Trudno się temu dziwić. Wszak niedawno została zlikwidowana Izba Wojskowa, która właśnie wówczas zastąpiła Najwyższy Sąd Wojskowy. Dla historii polskiego wymiaru sprawiedliwości było to jednak zbyt ważne wydarzenie, aby można było o nim zapomnieć. Celem artykułu jest przedstawienie okoliczności, w jakich do tego doszło. Ponadto zostanie również podjęta próba oceny, czy rzeczywiście miała wówczas miejsce zakrojona na szeroką skalę reforma w obrębie polskiego sądownictwa, czy była to tylko przysłowiowa „zmiana szyldu”, bez znaczenia, tak dla zagadnień kadrowych, jak i właściwości nowej izby względem dotychczasowego Najwyższego Sądu Wojskowego. W oparciu o materiały archiwalne i literaturę w artykule zostanie ukazana dyskusja nad rezultatem prac legislacyjnych, w rezultacie których została utworzona Izba Wojskowa Sądu Najwyższego. Zadaniem artykułu jest również zwrócenie uwagi na kontrowersje, jakie w związku z tym faktem miały miejsce. Z tego powodu, w pracy zostaną również zaprezentowane propozycje reformy sądownictwa wojskowego, które zdaniem ich autorów, miały na celu rozwianie ewentualnych obaw o przyszłość sądownictwa wojskowego. Projekty te stanowiły interesujący przejaw powiązania specyfiki sądownictwa wojskowego z trendem integracji tegoż ze strukturami powszechnego wymiaru sprawiedliwości w XX wieku.
Библиографические ссылки
Projekt ustawy o S.N. Protokół z dnia 31 stycznia 1961 r., s. 1-18 (AAN/Sąd Najwyższy/sygn. 1/155).
Projekt ustawy o S.N. Protokół z dnia 7 lutego 1961 r., s. 1-23 (AAN/Sąd Najwyższy/sygn. 1/156).
Etaty i obsada Sądu Najwyższego od dnia 10 grudnia 1962 r., s. 1- 7 (AAN, Sąd Najwyższy, sygn. 1/196).
Różański R., Informacja o działalności Izby Wojskowej Sądu Najwyższego za 1962 rok, s. 1-19 (AAN, Sąd Najwyższy, sygn. 1/183).
Notatka w sprawie realizacji art. 51 Konstytucji PRL, s. 1-7 (AAN, Sąd Najwyższy, sygn. 1/157).
Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Kadencja III – Sesja II. Projekt ustawy o Sądzie Najwyższym z dnia 28 listopada 1961 r, s. 1-9 (AAN, Sejm P.R.L. III Kadencja 1961-1965. Protokoły posiedzeń Sejmu. Tom III, sygn. 21/42).
Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Kadencja III – Sesja II. Sprawozdanie stenograficzne z 9 posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w dniu 15 lutego 1962 r., s. 1-47 (AAN, Sejm P.R.L. III Kadencja 1961-1965. Protokoły posiedzeń Sejmu. Tom III, sygn. 21/42).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 1928 nr 12, poz. 93).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1944 r. - Prawo o ustroju Sądów Wojskowych i Prokuratury Wojskowej (Dz.U. 1944 nr 6, poz. 29).
Dekret z dnia 23 czerwca 1945 r. Kodeks Wojskowego Postępowania karnego (Dz.U. 1945 nr 36, poz. 216).
Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 września 1950 r. o ogłoszeniu jednolitego tekstu kodeksu postępowania karnego (Dz.U. 1950 nr 40, poz. 364).
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. 1952 nr 33, poz. 232).
Ustawa z dnia 5 kwietnia 1955 r. o przekazaniu sądom powszechnym dotychczasowej właściwości sądów wojskowych w sprawach karnych osób cywilnych, funkcjonariuszów organów bezpieczeństwa publicznego, Milicji Obywatelskiej i Służby Więziennej (Dz.U. 1955 nr 15, poz. 83).
Uchwała Rady Państwa z dnia 22 maja 1962 r. w sprawie regulaminu Sądu Najwyższego (M.P. 1962 nr 45, poz. 210).
Ustawa z 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 1962 nr 11, poz. 54).
Ustawa z dnia 8 czerwca 1972 r. o ustroju sądów wojskowych (Dz.U. 1972 nr 23, poz. 166).
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz.U. 1997 nr 117, poz. 753).
Ustawa z 28 stycznia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę̨–Prawo o prokuraturze (Dz.U. 2016, poz. 178).
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 maja 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz. U. 2023, poz. 1093).
Bereza Arkadiusz, Sąd Najwyższy w latach 1945–1962, Warszawa 2012.
Burda Andrzej, Charakterystyka postanowień Konstytucji PRL z 1952 r., [w:] Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, red. Marian Kallas, Warszawa 1990, t. 2.
Cieślak Marian, Nowa struktura Sądu Najwyższego a kształtowanie orzecznictwa w sprawach karnych, „Palestra” 1962, nr 6.
Guzy Sykstus, O potrzebie zmian w organizacji sądownictwa wojskowego (artykuł dyskusyjny), „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1962, nr 1.
Kania Leszek, Służba sprawiedliwości w Wojsku Polskim 1795–1945. Organizacja–Prawo–Ludzie, Siedlce 2015.
Leśko Teofil, Uwagi na tle ustawy o Sądzie Najwyższym, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1962, nr 2.
Mendyka Stanisław, Głos dyskusji nad potrzebą reformy ustroju sądownictwa wojskowego, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1962, nr 2.
Polan-Haraschin Julian, W sprawie zmian organizacyjnych w sądownictwie wojskowym (Głos w dyskusji), „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1962, nr 1.
Resich Zbigniew, Ustawa o Sądzie Najwyższym, „Państwo i Prawo” 1962, z. 5–6.
Szczygieł Tomasz, „Lex Jankowski”, czyli mało znany projekt wojskowego prawa karnego materialnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2018, nr 4.
Szczygieł Tomasz, Wojskowe postępowanie karne w II Rzeczypospolitej 1918–1939, Katowice 2017.
Szczygieł Tomasz, Czy funkcjonujące w latach 1946–55 w Polsce wojskowe sądy rejonowe były sądami wojskowymi? „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2018, nr 1.
Загрузки
Опубликован
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2024 Miscellanea Historico-Iuridica
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-ShareAlike» («Атрибуция — На тех же условиях») 4.0 Всемирная.
