Kilka uwag na marginesie Tit.Ulp. 20.16
Słowa kluczowe:
niewolnik, testament, niewolnik publiczny, prawo rzymskieAbstrakt
W prawie rzymskim warunkiem koniecznym przy testamenti factio activa było posiadanie wolności. Zarówno w prawie klasycznym, jak i poklasycznym pierwszą kwestią, jaką brano pod uwagę, przy ustalaniu następstwa na wypadek śmierci, było to, czy testator był osobą wolną czy nie. Nie budzi to co do zasady większych kontrowersji. Wskazują na to m.in. wypowiedzi prawników klasycznych, umieszczone następnie w Digestach justyniańskich, jak i konstytucje cesarskie. Nie wpływa na to fakt, że w zachowanym materiale źródłowym prawa rzymskiego można jednak odnaleźć fragment pochodzący z Titulae ex corpore Ulpiani, który przyznaje zdolność rozporządzenia w testamencie niewolnikom publicznym połową swojego peculium, o ile takie posiadali. W dalszym ciągu takiej możliwości nie mieli bowiem niewolnicy prywatni, chociażby posiadali peculium profecticium. Nie mogli także w tym zakresie uzyskać zgody swojego właściciela na dokonanie takiej czynności prawnej, ponieważ zdolność do sporządzenia testamentu była zaliczana do norm prawa publicznego, a nie prywatnego, którego nie mogą być zmieniane na podstawie porozumień. Natomiast przywilej ten nie jest znany prawu justyniańskiemu. Ponownie przywilej umożliwiający testowanie niewolnikom publicznym przyznaje cesarz bizantyjski Leon VI Filozof.
Bibliografia
Biondi B., Istituti fundamentali di diritto ereditario romano, Milano 1948.
Biondi B., Successione testamentaria e donazioni, Milano 1943.
Bonfante P., L’Origine dell’ hereditas dalla successione sovrana le critiche al concetto, Milano 1905.
Fadda C., Concetti fondamentali del diritto ereditario romano, Milano 1949, t. 1 i 2.
Fögen M.T., O legislation und kodifikation des kaisers Leon VI.
Godek S., Pierwiastki romanistyczne w prawie spadkowym I Statutu litewskiego, „Zeszyty Prawnicze” 2003, t. 3.2.
Hernández Gil A., Obras completas, t. 4, derecho reales, derecho de sucesiones, Madrid 1989.
Index interpolationum quae in Iustiniani Digestis inesse dicuntur, red. E. Levy, E. Rabel, t. 2, Weimar 1929.
Kursa S., Testator i formy testamentu w rzymskim prawie justyniańskim, Warszawa 2017.
La Pira G., La successione ereditaria intestata e contro il testamento in diritto romano, Firenze 1930.
La Rosa F., I peculi speciali in diritto romano, Milano 1953.
Pampaloni M., Studi sull’istituzione di erede nel diritto romano e odierno, Torini 1888.
Piętak L., Prawo spadkowe rzymskie, Lwów 1882.
Rinolfi C.M.A, Servi e religio, http://www.dirittoestoria.it/9/tradizione-Romana/Rinol-fi-Servi-religio.htm.
Robbe V., Diritto ereditario romano. I principi generali e fondamentali, Napoli 1962.
Rouland N., A propos des servi publici populi romani, „CHIRON” 1977, t. 7.
Santalucia B., Diritto ereditario romano. Le fonte, Bologna 1999.
Segré A., Ricerche di diritto ereditario romano, Roma 1930.
V. Scialoja, Diritto ereditario romano. Concetti fondamentali, Roma 1922.
Signes J., Codoñ, The corpus of Leo’s Novels. Some suggestions concerning their date and promulgation, https://www.academia.edu/2151786/the_corpus_of_Leo_s_Novels._Some_suggestions_concerning_their_date_and_promulgation.
Solazzi, Diritto ereditario romano, t. 2, Napoli 1933.
Sudi F., Les esclaves et les affranchis publics dans l’occident romain (IIe si`ecle avant J.-c. – IIIe si`ecle apr`es J.-c.); Université Blaise-Pascal – clermont II ecole doctorale lettres, sciences humaines et sociales C.H.E.C.
Świrgoń-Skok R., Beneficia spadkowe w prawie rzymskim, Rzeszów 2011.
Voci P., Diritto ereditario romano, Milano 1956.
Watson A., The law of succession in the later roman republic, Oxford 1971.
