Cechy stalinowskiego prawa karnego na podstawie podręcznika I. Andrejewa, L. Lernella i J. Sawickiego Prawo karne Polski Ludowej z 1950 r.
Słowa kluczowe:
prawo karne, Polska Ludowa, stalinizm, totalitaryzmAbstrakt
Celem niniejszej publikacji jest zaprezentowanie cech prawa karnego epoki stalinizmu w Polsce w oparciu o treść wydanego po raz pierwszy w 1950 r. podręcznika Prawo karne Polski Ludowej, autorstwa I. Andrejewa, J. Sawickiego i L. Lernella. W tym celu omówione zostały zagadnienia pojawiające się w treści publikacji, takie jak: materialne pojęcie przestępstwa, retroaktywność, karalność przygotowania, kreowanie poprzez stosowanie wykładni relacji z ustawodawstwem przedwojennym, krytyka szkoły socjologicznej w prawie karnym, miejsce kary śmierci w systemie kar. Na podstawie ich charakterystyki zidentyfikowane zostały cechy stalinowskiego prawa karnego, do których zaliczyć można nadmierną represyjność, podporządkowanie prawa aparatowi władzy, czy jego instrumentalizację. Identyfikację tych cech umożliwiło wykorzystanie współczesnej literatury przedmiotu, przedstawienie przepisów obowiązujących wówczas ustaw czy porównanie treści podręcznika z obecnym stanem wiedzy historycznej. Charakterystyka cech stalinowskiego prawa karnego została poprzedzona zarysowaniem okoliczności towarzyszących powstaniu podręcznika. Złożyły się na nie: przedstawienie pozycji podręcznika wśród dotychczas istniejących pomocy naukowych do nauki prawa karnego; powstałych recenzji, ze szczególnym uwzględnieniem tej autorstwa W. Woltera, a także rozważania związane z wpływem biografii autorów na treść ich dzieła. Ponadto, zwięźle została scharakteryzowana nauka prawa karnego w pierwszych latach istnienia Polski Ludowej, wraz ze wskazaniem, dlaczego podręcznik I. Andrejewa, L. Lernella i J. Sawickiego był szczególnie potrzebny do nauki w szkołach prawniczych, tworzonych przez władzę ludową.
Bibliografia
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. - Kodeks karny (Dz.U. 1932 nr 60, poz. 571).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. 1944 nr 4, poz. 16).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1944 r. - Kodeks Karny Wojska Polskiego (Dz.U. 1944 nr 6, poz. 27), art. 85, 86 w zw. z art. 87.
Dekret z dnia 16 listopada 1945 r. o postępowaniu doraźnym. (Dz.U. 1945 nr 53, poz. 301).
Dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego (Dz.U. 1946 nr 5, poz. 46).
Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz.U. 1946 nr 30, poz. 192), art. 31 § 2; 33, w zw. z art. 33.
Dekret z dnia 28 czerwca 1946 r. o odpowiedzialności karnej za odstępstwo od narodowości w czasie wojny 1939-1945 r. (Dz.U. 1946 nr 41, poz. 237).
Andrejew I., Lernell L., Sawicki J., Prawo karne Polski Ludowej, Warszawa 1950.
Schaff A., I. Andrejew, L. Lernell, J. Sawicki: “Prawo karne Polski Ludowej”, W-wa 1950 r., wyd. Ministerstwo Sprawiedliwości., „Państwo i Prawo” 1950, t. 10.
Wolter W., Prawo karne Polski Ludowej. Uwagi krytyczne tylko dla użytku Autorów. Archiwum Akt Nowych, zespół akt: Ministerstwo Sprawiedliwości, sygn. 5475, k. 4-29.
Bałtruszajtys G. (red.), Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808-2008, Warszawa 2008.
Fiedorczyk P., Z dziejów stalinizacji polskiej nauki prawa: Komisja Konsultacyjno-Naukowa przy Ministrze Sprawiedliwości (1949-1951), [w:] Konstytucjonalizm, doktryny, partie polityczne: księga dedykowana Profesorowi Andrzejowi Ziębie, R. Kłosowicz (red.), Kraków 2016.
Fiedorczyk P., Podręczniki prawnicze w ocenie Komisji Konsultacyjno-Naukowej przy Ministrze Sprawiedliwości. Z dziejów stalinizacji nauczania prawa w Polsce, „Z Dziejów Prawa” 2018, t. 11 (19), cz. 2.
Fiedorczyk P., Ostapa A., Projekt kodeksu karnego PRL z 1963 r. w świetle dokumentów Służby Bezpieczeństwa, „Prawo i Więź” 2021, t. 2 (36).
Grześkowiak A. (red.) Komunistyczne prawo karne Polski Ludowej, Lublin 2007.
Lityński A., Prawo Rosji i ZSRR 1917-1991 czyli historia wszechzwiązkowego komunistycznego prawa (bolszewików). Krótki kurs, Warszawa 2017.
Lityński A., O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999.
Pasek A., Szkoły prawnicze jako przykład „demokratyzacji” wymiaru sprawiedliwości w początkach Polski Ludowej, Wrocław 2017.
Rejman G., Prawo karne w latach 1944-1956, „Studia Iuridica” 1992, t. 22.
Stawarska-Rippel A., Prawo sądowe Polski Ludowej 1944-1950 a prawo Drugiej Rzeczypospolitej, Katowice 2006.
Sójka-Zielińska K., Historia prawa, Warszawa 2015.
Turska A., Prawo państwa totalitarnego, „Studia Iuridica” 1992, t. 22.
Willer R., Określanie granic karalności w procesie kształtowania się rosyjskiego prawa karnego, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2009, t. 7.
Ziemba Z.A., Prawo przeciwko społeczeństwu, Warszawa 1997.
