Precedensy konstytucyjne obozu sanacyjnego w II Rzeczypospolitej Polskiej
Słowa kluczowe:
Konstytucja marcowa, zasada rządów parlamentarnych, obóz sanacyjny, precedensy konstytucyjneAbstrakt
Publikacja przedstawia praktykę stosowania uchwalonej w 1921 r. Konstytucji marcowej przez obóz sanacyjny, który przejął rządy w wyniku zamachu stanu z maja 1926 r. Przywódca obozu sanacyjnego Józef Piłsudski krytycznie oceniał Konstytucję marcową, gdyż wprowadzała ona faktyczną dominację parlamentu w systemie organów państwowych. Dlatego tytułem wstępu omówiono przeprowadzoną przez obóz sanacyjny w legalny sposób w sierpniu 1926 r. nowelizację obowiązującej Konstytucji, której celem było wzmocnienie kompetencji władzy wykonawczej. Dalszemu rozszerzeniu tych kompetencji w praktyce ustrojowej II Rzeczypospolitej Polskiej służyło stosowanie tzw. precedensów konstytucyjnych. Były one wprawdzie zgodne z literalnym brzmieniem przepisów obowiązującej Konstytucji, lecz stały w sprzeczności z jej podstawowymi zasadami. Precedensy były główną bronią w walce prowadzonej przez Marszałka Piłsudskiego z opozycyjnym wobec rządów sanacji Sejmem. W artykule przedstawiono sprzeczną z konstytucyjną zasadą rządów parlamentarno-gabinetowych praktykę powoływania przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej rządów sanacyjnych, które funkcjonowały pomimo braku poparcia większości sejmowej. Kolejny zaprezentowany w artykule precedens konstytucyjny polegał na zgodnym z literalnym brzmieniem Konstytucji marcowej odraczaniu przez Prezydenta otwartych sesji sejmowych, a następnie ich przedwczesnego zamykania. Praktyka skracania sesji sejmowych doprowadzi do znacznego ograniczenia działalności prawotwórczej Sejmu na rzecz tworzenia prawa przez Prezydenta w drodze wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Ostatni z omówionych w artykule precedensów został wykorzystany przez sanację do przyjęcia w sposób częściowo sprzeczny z postanowieniami Konstytucji marcowej nowej ustawy zasadniczej. Konstytucja kwietniowa z 1935 r. oficjalnie utrwali system rządów autorytarnych obozu sanacyjnego.
Bibliografia
Ustawa z dnia 31 lipca 1919 r. w sprawie wydawania Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1919 nr 66, poz. 400).
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1921 nr 44, poz. 267).
Ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1921 r. (Dz.U. 1926 nr 78, poz. 442).
Ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy (Dz.U. 1926 nr 78, poz. 443).
Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej j z dnia 25 marca 1927 r. w sprawie zamknięcia sesji zwyczajnej i budżetowej Sejmu (M.P. 1927 nr 70, poz. 161).
Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 10 maja 1927 r. o prawie prasowem (Dz.U. 1927 nr 45, poz. 358).
Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 września 1927 r. w sprawie odroczenia sesji nadzwyczajnej Sejmu (M.P. 1927 nr 216, poz. 550).
Zarządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 3 listopada 1927 r. w sprawie odroczenia sesji zwyczajnej Sejmu (M.P. 1927 nr 253, poz. 690).
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 grudnia 1927 r. w sprawie wydawania Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1928, nr 3, poz. 18).
Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 5 listopada 1929 r. w sprawie odroczenia sesji zwyczajnej Sejmu (M.P. 1929 nr 255, poz. 594).
Ustawa z dnia 12 lutego 1930 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 grudnia 1927 r. w przedmiocie wydawania Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 1927 nr 13, poz. 89).
Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 maja 1930 r. w sprawie zwołania sesji nadzwyczajnej Sejmu na dzień 23 maja 1930 r. (M.P. 1930 nr 117, poz. 174).
Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 23 maja 1930 r. w sprawie odroczenia sesji nadzwyczajnej Sejmu (M.P. 1930 nr 119, poz. 179).
Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 czerwca 1930 r. w sprawie zamknięcia sesji nadzwyczajnej Sejmu (M.P. 1930 nr 142, poz. 215).
Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. 1935 nr 30, poz. 227).
Druk sejmowy nr 2524 z dnia 20 września 1926 r. Sejm I kadencji II Rzeczypospolitej Polskiej.
Sprawozdanie stenograficzne z 303 posiedzenia Sejmu I kadencji II Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 24 września 1926 r., łam 6-7.
Sprawozdanie stenograficzne z 17 posiedzenia Sejmu II kadencji II Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 5 czerwca 1928 r., łam 120.
Sprawozdanie stenograficzne z 63 posiedzenia Sejmu II kadencji II Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 6 grudnia 1929 r., łam 67.
Sprawozdanie stenograficzne z 85 posiedzenia Sejmu II kadencji II Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 14 marca 1930 r., łam 64.
Ajnenkiel A., Historia sejmu polskiego. T. II, cz. 2, II Rzeczpospolita, Warszawa 1989.
Ajnenkiel A., Konstytucje Polski w rozwoju dziejowym 1791-1997, Warszawa 2001.
Ajnenkiel A., Parlamentaryzm II Rzeczypospolitej, Warszawa 1975.
Ajnenkiel A., Polska po przewrocie majowym. Zarys dziejów politycznych Polski 1926-1939, Warszawa 1978.
Ajnenkiel A., Polskie konstytucje, Warszawa 1982.
Ajnenkiel A., Spór o model parlamentaryzmu polskiego do roku 1926, Warszawa 1972.
Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1996.
Burda A., Konstytucja marcowa, Lublin 1983.
Chojnowski A., Józef Piłsudski o systemie parlamentarnym i sejmie II kadencji, „Więź” 1986, nr 5-6.
Garlicki A., Józef Piłsudski 1867-1935, Kraków 2008.
Garlicki A., Od maja do Brześcia, Warszawa 1981.
Gidyński J., Spór o moc obowiązującą dekretów prasowych i jego rozwiązanie, „Czasopismo Adwokatów Polskich” 1928, nr 2.
Gwiżdż A., Burżuazyjno-obszarnicza konstytucja z 1921 roku w praktyce, Warszawa 1956.
Gwiżdż A., Formy pracy sejmów Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Sejmy Drugiej Rzeczypospolitej, red. A. Zakrzewski, Warszawa 1990.
Komarnicki W., Polskie prawo państwowe. Geneza i system, Warszawa 2008.
Kozyra W., Polityka administracyjna ministrów spraw wewnętrznych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918-1939, Lublin 2009.
Kraczkowski R., Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z mocą ustawy w latach 1926-1935, Warszawa 2007.
Krukowski S., Nowela sierpniowa, [w:] Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, t. 2, red. M. Kallas, Warszawa 1990.
Kulesza W., Koncepcje ideowo-polityczne obozu rządzącego w Polsce w latach 1926-1935, Warszawa 1985.
Kulesza W., Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r., „Przegląd Sejmowy” 2005, nr 2.
Kulesza W., Wacław Makowski o państwie społecznym. Wybór tekstów i opracowanie, Warszawa 1998.
Ławnikowicz W., Między koniecznością państwa a pochwałą autorytaryzmu. Koncepcja państwa społecznego Wacława Makowskiego, Lublin 2014.
Łysko M., Konstytucja marcowa pod rządami sanacji, „Mówią Wieki” 2021, nr 3.
Mołdawa T., Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Warszawa 1987.
Mroczka K., Polityka Józefa Piłsudskiego wobec parlamentu w pierwszych latach reżimu autorytarnego 1928-1930, „e-Politikon” 2012, nr 2.
Orzeczenie Zgromadzenia Ogólnego Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 1928 r., „Gazeta Sądowa Warszawska” 1928, nr 20.
Paruch W., Myśl polityczna formacji piłsudczykowskiej w Polsce (1926-1939) – cechy podstawowe, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio K” 2014, vol. XXI/2.
Pietrzak M., Reglamentacja wolności prasy w Polsce, Warszawa 1963.
Pietrzak M., Parlament w systemie organów państwowych, [w:] Sejmy Drugiej Rzeczypospolitej, red. A. Zakrzewski, Warszawa 1990.
Pietrzak M., Rządy parlamentarne w Polsce w latach 1919-1926, Warszawa 1969.
Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966.
Prezydenci i premierzy Drugiej Rzeczypospolitej, red. A. Chojnowski, P. Wróbel, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992.
Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej, Warszawa 1983.
Ryszka F. (red.), Historia państwa i prawa Polski 1918-1939, cz. I, Warszawa 1962.
Samatowicz H., Stronnictwa polityczne wobec problemu poprawek do konstytucji marcowej i pełnomocnictw dla rządu w 1926 r., „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego” 1978, seria Nauki Polityczne, nr 6.
Smoliński T., Rządy Józefa Piłsudskiego w latach 1926-1935, Poznań 1985.
Tomasiewicz J., W poszukiwaniu nowego ładu. Katowice 2021.
Żenczykowski T., Polska lubelska, Warszawa 1990.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
