Jeżow – Beria – Sierow a sprawa Polaków. Na szczytach totalitarnej władzy
Słowa kluczowe:
Nikołaj Jeżow, Ławrientij Beria, Iwan Sierow, Związek Radziecki, NKWD, operacja polska, Polacy w Związku RadzieckimAbstrakt
Nikołaj (Mikołaj) Iwanowicz Jeżow był ministrem (ludowym komisarzem) spraw wewnętrznych (NKWD ZSRR) w latach 1936–1938. Na te lata przypada okres tzw. Wielkiego Terroru. Rękami Jeżowa Stalin przeprowadził ludobójstwo własnych obywateli. Najbardziej ucierpieli Polacy – obywatele ZSRR. Jeżow został rozstrzelany. Na jego miejsce przyszedł (grudzień 1938) Ławrientij Pawłowicz Beria, który przez 15 lat był drugą osobą po Stalinie. Jego prawą ręką był generał NKWD Sierow. Od chwili wybuchu II wojny światowej aż do kryzysu kubańskiego w 1962 r. generał bezpieki Iwan Aleksandrowicz Sierow czynnie uczestniczył w absolutnie wszystkich najważniejszych wydarzeniach tych lat. Sierow był jedyną osobą w Związku Radzieckim, która stała na czele zarówno „cywilnego” Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (KGB), jak i wojskowego Głównego Zarządu Wywiadowczego (GRU). W szczególności to Sierow po 1944 r. przeprowadził zbrodniczą pacyfikację Polski. W artykule wykorzystano głównie dwa bezcenne dokumenty. Są to: The Secrets of General Serov’s Briefcase. Journals of the First Chairman of KGB. 1939–1963 (Tajemnicze walizki generała Sierowa. Dzienniki pierwszego szefa KGB. 1939–1963, polskie wydanie 2019 r.). Drugi dokument to wspomnienia syna Ławrientija Berii – Sergo Berii: Beria, mon pḕre. Au coeur du porvoir stalinien (Beria mój ojciec. W sercu stalinowskiej władzy, polskie wydanie 2000 r.). Ponadto wykorzystano także: P. Sudoplatov, Special Tasks: The Memoirs of an Unwanted Witness – A Soviet Spymaster (Wspomnienia niewygodnego świadka, polskie wydanie 1999 r.).
Bibliografia
Acton E., Dziedzictwo caratu i władzy radzieckiej, tłum. Janusz Stawiński, Warszawa 2013.
Arch J. Getty, Naumow O.W., Jeżow – żelazna pięść Stalina, tłum. G. Waluga, J. Złotnicki, Warszawa 2007.
Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, tłum. D. Grinberg, M. Szawiel, Warszawa 2008, t. 2.
Barberowski J., Czerwony terror. Historia stalinizmu, tłum. J. Antkowiak, Warszawa 2009.
Beria S., Beria mój ojciec. W sercu stalinowskiej władzy, przedmowa i przypisy F. Thom, tłum. J. Waczków, Warszawa 2000.
Berling Z., Wspomnienia, t. 1: Z łagrów do Andersa, Warszawa 1990.
Bień A., Bóg jest wyżej, dom jest dalej, [wyd. Przedświt, drugi obieg], Warszawa 1986.
Bierdiajew M., Źródła i sens komunizmu rosyjskiego, tłum. i oprac. H. Paprocki, Kęty 2005.
Błażyński Z., Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940-1955, słowo wstępne J. Nowak-Jeziorański, Londyn 1986.
Butler R., Instrumenty stalinowskiego terroru. CzK-OGPU-NKWD-KGB od 1917 do 1991 roku, tłum. G. Siwek, Warszawa 2007.
Chruszczow N.S., Fragmenty wspomnień, „Zeszyty Historyczne”, Paryż 2000.
Chruszczow N.S., O kulcie jednostki i jego następstwach. Referat I sekretarza KC KPZR tow. N.S. Chruszczowa na XX Zjeździe KPZR 25 lutego 1956 [tyt. oryg. О культе личности и его последствиях. Доклад Первого секретаря ЦК КПСС Н. С. Хрущева] [b.m.d].
Ciesielski S., Majerski W., Paczkowski A., Represje sowieckie wobec Polaków i obywateli polskich. [Raport Komisji Ekspertów KBN na zlecenie Ministerstwa Sprawiedliwości RP], Warszawa 2000.
Conquest R., Uwagi o spustoszonym stuleciu, tłum. T. Bieroń, Poznań 2002.
Conquest R., Wielki terror, tłum. W. Jeżewski, Warszawa 1997.
Djilas M., Rozmowy ze Stalinem, tłum. A. Ciołkosz, Warszawa 1991.
Dokumenty Katynia. Decyzja, red. J. Snopkiewicz, A. Zakrzewski, Warszawa 1992.
Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.
Fijałkowska B., Borejsza i Różański. Przyczynek do dziejów stalinizmu w Polsce, Olsztyn 1995
Friedrich C.J., Brzezinski Z.K., Dyktatura totalitarna i autokracja, wydanie drugie poprawione przez C.J. Friedricha, tłum. H. Jankowska, wydanie pierwsze polskie, Warszawa 2021.
Friedrich C.J., Brzezinski Z.K., Totalitarian Dictatorship and Autocracy, Cambridge 1956.
Jansen N., Petrov N., Stalin’s Loyal Executioner – Peopels Commissar Nikolai Ezhov 1895-1940, Stanford 2002.
Kołakowski L., Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład, Londyn 1988.
Krasucki E., Międzynarodowy komunista. Jerzy Borejsza biografia polityczna, Warszawa 2009.
Kriwienko S., Dokumenty z „Teczki specjalnej” Stalina dotyczące działalności organów NKWD w Polsce w latach 1944-1946, [w:] NKWD o Polsce i Polakach. Rekonesans archiwalny, red. A. Materski i A. Paczkowski, Warszawa 1996.
Kucharski D., hasło: Polacy na Wschodzie, [w:] Encyklopedia białych plam. Tom XIV, Radom 2004.
Lityński A., Prawo Rosji i ZSRR 1917-1991 czyli historia wszechzwiązkowego komunistycznego prawa (bolszewików). Krótki kurs, wyd. 3, Warszawa 2017.
Miedwiediew R.A., Chruszczow. Biografia polityczna, tłum. W. Zagórska, Warszawa 1990.
Pietrow N., Nowy ład Stalina. Sowietyzacja Europy 1945-1953, tłum. J. Prus-Wojciechowska i K. Syska, Wyd. Demart, Warszawa 2015.
Pietrow N., Psy Stalina, tłum. J. Prus-Wojciechowska, K. Syska, Warszawa 2012.
Pietrow N., Stalinowski kat Polski Iwan Sierow, tłum. J. Prus-Wojciechowska i K. Syska, Warszawa 2013.
Polska i Ukraina w latach trzydziestych-czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych. TOM 8 TEJ SERII: Wielki terror: operacja polska 1937-1938. Część 1-2., Wyd. IPN i inne z Ukrainy, Warszawa-Kijów 2010.
Proces Szesnastu. Dokumenty NKWD, przedmowa i wybór W. Strzałkowski, opracowanie i noty A. Chmielarz i A. K. Kunert, tłum. z ros. K. Stembrowicz i F. Zbiniewicz, Warszawa 1995.
Rozstrzelać Polaków. Ludobójstwo Polaków w Związku Sowieckim w latach 1937-1938. Dokumenty z centrali, red. i wstęp T. Sommer, Warszawa 2010.
Siedlecki J., Losy Polaków w ZSRR w latach 1939-1986, z przedmową Jego Ekscelencji Pana Prezydenta RP Edwarda Raczyńskiego, [pierwsze wydanie krajowe, Gdańsk 1990].
Snyder T., Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem, tłum. B. Pietrzyk, Kraków 2018.
Sommer T., „Operacja polska” czyli ludobójstwo Polaków dokonane przez Związek Sowiecki w latach 1937-1938, [w:] Rozstrzelać Polaków. Ludobójstwo Polaków w Związku Sowieckim w latach 1937-1938. Dokumenty z centrali, red. i wstęp T. Sommer, Warszawa 2010.
Stypułkowski Z., Zaproszenie do Moskwy, wyd. 3, [Editions Spotkania], Warszawa 1991.
Sudopłatow P., Wspomnienia niewygodnego świadka, tłum. J. Markowski, przedmowa R. Conquest, wstęp i przypisy do wydania polskiego S. Jaczyński i M. Jasiak, Warszawa 1999.
Szarek J., Wieliczka-Szarkowa J., Zbrodnie bolszewickie 1917-1939, [w:]: W cieniu czerwonej gwiazdy. Zbrodnie sowieckie na Polakach (1917-1956), M. Korkuć, J. Szarek, P. Szubarczyk, J. Wieliczka-Szarkowa, wstęp A. Nowak, Kraków b.d. [ok. 2010].
Thom F., Beria – oprawca bez skazy, tłum. K. Antkowiak, Warszawa 2016.
Torańska T., Oni, Warszawa 1990.
Wieczorkiewicz P., Łańcuch śmierci. Czystka w Armii Czerwonej 1937-1939, Warszawa 2001.
Z dziejów terroru w państwie radzieckim 1917-1953. Wybór źródeł, wstęp, tłumaczenie i opracowanie J. Wojtkowiak, Poznań 2012.
Zieliński K., O Polską Republikę Rad. Działalność polskich komunistów w Rosji Radzieckiej 1918-1922, Lublin 2013.
Угoлoвнoe зaкoнoдaтeльcтвo CCCР и cоюзных рecпублик. Cбoрник (Ocнoвныe зaкoнoдaтeльныe aкты), ред. Д.C. Карев, Москва 1957 // Ugołownoe za-konodatelstwo SSSR i sojuznych respublik. Sbornik (Osnownye zakonodatelny-je akty), red. D.S. Karew, Moskwa 1957 // Ugolovnoe zakonodatelʹctvo CCCR i coûznyh recpublik. Cbornik (Ocnovnye zakonodatelʹnye akty), (red.) D.C. KAREV, Gosudarstvennoe izdatelʹstvo ûridičeskoj literatury, Moskva 1957.
Угoлoвный кодекс РСФСР. Официалный текст с изменениями на 1 января 1952 г., Москва 1952. // Ugołownyj kodeks RSFSR. Oficjalnyj tekst s izmenenijami na 1 janwarja 1952 g., Moskwa 1952 // Ugolovnyj kodeks RSFSR. Oficialnyj tekst s izmeneniâmi na 1 ânvarâ 1952 g., Gosudarstvennoe izdatelʹstvo ûridičeskoj literatury, Moskva 1952.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
