Znaczenie Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 r. w procesie pojednania polsko-niemieckiego
Uwagi krytyczne do artykułu Adama Wójcika opublikowanego w „Miscellanea Historico-Iuridica”, t. XX (2021) , z. 1, s. 121-136
Słowa kluczowe:
Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich, pojednanie polsko-niemieckie, listy milenijneAbstrakt
Orędzie biskupów polskich do ich niemieckich braci w chrystusowym urzędzie pasterskim z 18 listopada 1965 r. jest symbolem procesu pojednania polsko-niemieckiego. Jego znaczenie wykracza jednak znacznie poza sferę symboliczną, gdyż dokument ten wpłynął na zmianę we wzajemnym postrzeganiu Polaków i Niemców, zbudował podstawy porozumienia oparte na wartościach takich, jak dialog, prawda, wybaczenie oraz zmienił w Polsce sposób konstruowania narracji o zachodnim sąsiedzie. Badania nad tym dokumentem trwają już od przeszło 40 lat i uwierzytelnione są obszerną literaturą. Dzięki kwerendom w archiwach zagranicznych w ostatnich latach znacznie poszerzyła się baza źródłowa, odnaleziono m.in. rękopis pierwotnej wersji Orędzia sporządzony przez abp. Bolesława Kominka. Niestety, w prezentowanym w ostatnim numerze „Miscellanea Historico-Iuridica” artykule poświęconym Orędziu, jego autor Adam Wójcik nie wykorzystał w wystarczającym stopniu dorobku literatury przedmiotu, przez co zaprezentowany wywód wymaga poważnego sprostowania i uzupełnienia. W tekście zaprezentowano najważniejszą literaturę dotyczącą Orędzia, wskazano błędy i zastrzeżenia do tekstu Adama Wójcika oraz w syntetyczny sposób omówiono znaczenie Orędzia w procesie pojednania polsko-niemieckiego.
Bibliografia
Archiwum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, S. Wyszyński, „Pro memoria” 1970.
Albert G., „Gott hat uns als Nachbarn gewollt”, Der Beitrag der katolischen Kirche zur Versohnung zwischen Polen und Deutschen, [w:] Die Deutschen und ihre ostlischen Nachbarn II: Deutsche und Polen, Dillingen 1989.
Białkowski M., Protokoły konferencji polskich ojców soborowych. Zbiór dokumentów 1962-1965, Lublin 2019.
Boll F., Krąg z Bensbergu i Memorandum Polskie. Od Soboru Watykańskiego II do poparcia socjalliberalnej polityki odprężenia, [w:] Pojednanie i polityka. Polsko-niemieckie inicjatywy pojednania w latach sześćdziesiątych XX wieku a polityka odprężenia, red. F. Boll i in., Warszawa 2010.
Czaczkowska E.K., Nowe ustalenia w sprawie listów milenijnych biskupów polskich do episkopatów świata. Maria Winowska i kard. Stefan Wyszyński współautorami listów, [w:] 1966. Milenium Chrztu Polski prymasa Stefana Wyszyńskiego. Perspektywa teologiczno-społeczna, red. E.K. Czaczkowska, Warszawa 2016.
Dirks W., Die Kirche greift ein. Drei 1965 er Modelle politischer Mahnungen, „Frankfurter Hefte” 1965, nr 12.
Droga do stabilizacji polskiej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych po II wojnie światowej. W 40. rocznicę wydania konstytucji apostolskiej Pawła VI „Episcoporum Poloniae coetus”, red. W. Kucharski, Wrocław 2013.
Feindt G., Zwischen „Recht auf Heimat” und Versohnung – die Kirchen in der Bundesrepublik und ihr Verhaltnis zu Polen 1956 bis 1965, „Zeitschrift fur Ostmitteleuropa Forschung” 2009, t. 58.
Grosbolting T., Przełom w niemieckim katolicyzmie? Środowisko katolickie a stosunki polsko-niemieckie w latach 1965-1972, [w:] Pojednanie i polityka. Polsko-niemieckie inicjatywy pojednania w latach sześćdziesiątych XX wieku a polityka odprężenia, red. F. Boll i in., Warszawa 2010.
Heller E., Dokument świętej naiwności, „Res Publica” 1990, nr 4.
Heller E., Macht Kirche Politik. Der Briefwechsel zwischen den polnischen und deutschen Bischofen im Jahre 1965, Mainz 1992.
Hofer W., Die Briefe der Bischofe. Gesprach mit Ruhrbischof Hengsbach uber die Kontakte zwischen dem polnischen und dem deutschen Episkopat, „Die Zeit”, 17 XII 1965.
Jarząbek W., „W sprawach niemieckich nasz głos musi mieć swoją wagę...”. Problem niemiecki w polskiej polityce zagranicznej od października 1956 r. do rozpoczęcia tzw. drugiego kryzysu berlińskiego w listopadzie 1958 r., „Dzieje Najnowsze” 2001, t. 33, nr 1.
Jarząbek W., Doktryna Ulbrichta czy doktryna Gomułki? Polska a koordynacja polityki bloku wschodniego wobec Ostpolitik w latach 1966–1967, „Dzieje Najnowsze” 2005, t. 3.
Kerski B., Kycia T., Żurek R., „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”. Orędzie biskupów polskich i odpowiedź niemieckiego episkopatu z 1965 roku. Geneza – kontekst –spuścizna, Olsztyn 2006.
Kominek B., W służbie „Ziemi Zachodnich”, z teki pośmiertnej wybrał i przygotował do druku J. Krucina, Wrocław 1977.
Kominek B., Wypowiedź podczas obrad 131 Konferencji Episkopatu Polski po ogłoszeniu dekretów Ojca Świętego Pawła VI o hierarchii Kościelnej na Ziemiach Zachodnich Kraków 28 czerwca 1972, WWK, 1972.
Kominek B., Roma locuta, „Colloquium Salutis” 1972.
Kopiec J., Religijna argumentacja w liście biskupów polskich do biskupów niemieckich, [w:] Universitati serviens. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Stanisława Wilka SDB, red. J. Walkusz, M. Krupa, Lublin 2014.
Kosicki P.H., Caritas across the Iron Curtain? Polish-German Reconciliation and the Bishops’ Letter of 1965, „East European Politics and Societies” 2009, t. 23, nr 2.
Kucharski W., Rękopis Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich autorstwa abp. Bolesława Kominka, „Przegląd Zachodni” 2019, nr 3.
Kucharski W., Jak powstało Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich z 18 listopada 1965 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2019, nr 2.
Kucharski W., Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich. Podsumowanie badań, nowe ustalenia i perspektywy badawcze, [w:] Kardynał Bolesław Kominek, biskup dyplomata wizjoner, red. W. Kucharski, R. Łatka, Wrocław 2020.
Kucharski W., Ratkowska-Widlarz L., Nowe źródła do badań nad Odpowiedzią biskupów niemieckich na polskie Orędzie, [w:] Kardynał Bolesław Kominek – biskup dyplomata wizjoner, red. W. Kucharski, R. Łatka, Wrocław 2020.
Kucharski W., Listy milenijne, Wrocław 2020.
Kulska J., Faith-based diplomacy jako instrument rozwiązywania sporów i konfliktów międzynarodowych, „Atheneum. Polskie Studia Politologiczne” 2013, t. 38.
Lipscher W., Współpraca Kościołów Polski i Niemiec. Wymiana listów biskupów polskich i niemieckich a wyzwania przyszłości, [w:] Pojednanie i polityka. Polsko-niemieckie inicjatywy pojednania w latach sześćdziesiątych XX wieku a polityka odprężenia, red. F. Boll i in., Warszawa 2010.
Madajczyk P., Przebaczamy i prosimy o przebaczenie..., „Więź” 1990, nr 9.
Madajczyk P., Annaherung durch Vergebung. Die Botschaft der polnischen Bischofe an ihre deutschen Bruder im Hirtenamt vom 18. November 1965, „Vierteljahreshefte fur Zeitgeschichte” 1992, nr 40.
Madajczyk P., Na drodze do pojednania. Wokół orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 roku, Warszawa 1994.
Madajczyk P., Dyplomacja polska w latach sześćdziesiątych, [w:] Historia dyplomacji polskiej, red. W. Materski i W. Michowicz, t. VI, Warszawa 2010.
Muszyński H., Przebaczenie i pojednanie pomiędzy Polakami i Niemcami jako dar i zadanie. W 50 lat po wymianie listow biskupow polskich i niemieckich, „Paedagogia Christiana” 2016, nr 1/37.
Noszczak B., Antymilenium. Konflikt państwa z Kościołem na tle obchodów tysiąclecia chrztu Polski (1956–1966/1967), Warszawa 2020.
Pękala U., Wechselwirkungen von Religion und Politik beim Briefwechsel der polnischen und deutschen Bischofe 1965, „Kirchliche Zeitgeschichte” 2013, nr 26, z. 2.
Pękala U., Deutsch-polnische Versohnung an der Schnittstelle von Religion und Politik, [w:] Ringen um Versohnung. Religion und Politik im Verhaltnis zwischen Deutschland und Polen seit 1945, red. U. Pękala, I. Dingel. Gottingen 2018.
Pojednanie i polityka. Polsko-niemieckie inicjatywy pojednania w latach sześćdziesiątych XX wieku a polityka odprężenia, red. F. Boll i in., Warszawa 2010.
Pół wieku Milenium. Religijne, polityczne i społeczne aspekty obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski (1956–1966/1967), red. B. Noszczak, Warszawa 2017.
Przebaczamy i prosimy o przebaczenie, materiały z konferencji naukowej zorganizowanej 14 maja 2008 roku w Krakowie przez Polskie Towarzystwo Teologiczne, red. R. Kuligowski, T. Panuś, Kraków 2008.
Raina P., Stefan Kardynał Wyszyński. Prymas Polski, Londyn 1979–1988, t. 1-3..
Raina P., Kardynał Wyszyński. Orędzie biskupów a reakcja władz, t. 6, Warszawa 1995.
Rajfur M., Cały świat usłyszał, „Gość Niedzielny’’, 29 listopada 2020.
Roegele O.B., Versohnung oder Hass? Der Briefwechsel der Bischofe Polens und Deutschlands und seine Folgen, Osnabruck 1966.
Ruchniewicz K., Warszawa – Berlin – Bonn. Stosunki polityczne 1949–1958, Wrocław 2003.
Skrzypek A., Dyplomatyczne dzieje PRL w latach 1956–1989, Pułtusk 2010.
Stehle H., Der Vatikan und die Oder-Neise-Grenze, „Europa-Archiv” 1972, nr 16.
Stehle H., Die Ostpolitik des Vatikans, Munchen 1975 (wydanie polskie: H. Stehle, Tajna dyplomacja Watykanu. Papiestwo wobec komunizmu (1917–1991), przeł. R. Drecki, M. Struczyński, Warszawa 1993.
Stehle H., Seit 1960: Der muhsame katholische Dialog uber die Grenze, [w:] Ungewohnliche Normalisierung. Beziehungen der Bundesrepublik Deutschland zu Polen, wyd. W. Plum, Bonn 1984.
Stehle H., „Versuchen wir zu vergessen”. Warum deutsche Bischofe nicht gleich in die Hand der Polen einschlugen, „Die Zeit” 1990.
Wigura K., Wina narodów. Przebaczenie jako strategia prowadzenia polityki, Warszawa-Gdańsk 2011.
Wokół Orędzia. Kardynał Bolesław Kominek prekursor pojednania polsko-niemieckiego, red. W. Kucharski, G. Strauchold, Wrocław 2010.
Wyszyński S., Zapiski milenijne. Wybór z dziennika „Pro memoria”, z lat 1965–1967, Warszawa 2001
Ziemer K., Reakcje w Niemczech na orędzie polskich biskupów, [w:] Przebaczenie i pojednanie.
Kardynał Kominek nieznany ojciec Europy, red. K. Pomian, współ. K. Ciejka, [Wrocław 2015].
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
